طبق آماري كه سال گذشته علی بیت‌اللهی، ريیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به ایسنا داده، گفته است: «طبق مستندات تاریخی، گسل ری یا گسل شمال تهران می‌توانند زمین‌لرزه‌ای با شدت ۷ تا ۷.۵ ریشتر را ایجاد کنند و مطمئنا آمار کشته‌ها و مجروحان حدود یک میلیون نفر خواهد بود؛ چرا که در مناطق مختلف شهر تهران بافت های فرسوده داریم. از حدود ۱.۱ میلیون پلاک ۲۰۰ هزار پلاک یعنی یک پنجم ساختمان‌های تهران در بافت فرسوده متراکم با معابر تنگ، ساختمان‌های فرسوده و کوچک، منطقه نفوذناپذیر، ریزدانه و غیرمستحکم قرار دارد».
از آنجا که شهر تهران روی گسل ها قرار دارد، خطر زلزله های شدیدتر در آن بسیار زیاد است. بیت اللهی در ادامه صحبت هایش گفته است: «گسل‌ها را به عنوان چشمه‌های زلزله در همه جای دنیا پذیرفته‌اند. هرجا آثاری از شکسته‌های زمین می‌بینیم، مشخص است که این شکستگی‌ها در زمانی باعث زلزله شده‌اند. وقتی می‌بینیم در طول شمال غرب تا شمال شرق تهران خط گسل شمال تهران ،خط گسل ری، خط گسل پردیسان یا خط گسل نیاوران را داریم قبول می‌کنیم که منطقه تهران از نظر لرزه‌ای بسیار فعال است».
جرقه هایی که در زلزله فاجعه می آفرینند
علمک های گاز را در شهرهای مختلف ایران و تهران ده ها سال قبل نصب کردند و این در حالی است که همین علمک ها در بیشتر شدن تعداد کشته های مربوط به زلزله تهران نقش زیادی دارند. ريیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفته است بعضی فقط تخریب ساختمان‌ها را در نظر می‌گیرند؛ در حالی که در زلزله تهران مسائل ثانویه زیادی داریم که قابل پیش‌بینی نیستند. در نظر گرفتن این مسائل باعث تشدید کشته‌ها می‌شود.براي مثال ما علمک‌های گاز را داریم که به دیوارهای منازل متصل هستند. این علمک‌ها ممکن است گسیخته شوند، بشکنند و گاز نشت کند. بنابراین شرکت گاز باید به فکر تمهیدات ایمنی باشد. نمونه خطرناک بودن نشت گاز را در ریزش شهران دیدیم. جایگاه‌هایی مثل پمپ بنزین‌ها، پمپ‌های گاز و دیگر تاسیسات نیز خطرات خود را دارند. برج های بلند تهران اجازه امدادرسانی سریع را در مواقع زلزله نمی دهد و این در حالی است که تجهیزات امداد هوایی هم در وضعيت مناسبي قرار ندارند و حتی بحرانی اند. در معابر ۶ متری و هشت متری شهر تهران برج های مرتفع احداث شده که امدادرسانی به این‌ها حالتی را در ذهن ایجاد می‌کند که قابل تصور نیست.
بنابراین تعداد کشته‌های ثانویه زلزله احتمالی تهران به شدت می‌تواند بالا برود. بهترین کار برای کم شدن تعداد کشته های حادثه این است كه تا جایی که می توانیم با آموزش های درست تبعات و کشته های ناشی از زلزله را کم کنیم. اقدامات بسیار زیادی می‌توان انجام داد اما کاری که در همه سال ها و در تمام کشورهای دنیا اتفاق می افتد، مانورهایی است که برای پیشگیری از زلزله در مدارس برگزار می شود. هفته گذشته نیز این مانور مانند هر سال در مدارس کشور با شعار «مدرسه ایمن ـ جامعه تاب آور» در تمامي مدارس شهر تهران برگزار شد. به گزارش ایسنا استاندار مرکزی نیز در یکی از مدارس این استان در کنار دانش آموزان حاضر شد و گفت:بلاياي طبیعی قابل پیشگیری نیستند، اما امید است روزی برسد که کمترین خسارت را در این حوادث داشته باشیم و اگر بخواهیم به این هدف دست یابیم باید آموزش و تمرین را برای عکس العمل درست و به‌موقع در مواجهه با این‌گونه بلایا جدی بگیریم. سیدعلی آقازاده در بیستمین مانور سراسری زلزله و ایمنی که به صورت همزمان در مدارس استان برگزار شد، اظهار کرد: ایران در کمربند بلایای طبیعی کره زمین قرار گرفته است و می توان گفت کلکسیونی از بلایای طبیعی اعم از خشکسالی، سیل، زلزله و بسیاری دیگر، در پهنه این کشور قابل رخ دادن است.
وی افزود: بر این اساس، آموزش و آماده باش برای مقابله و عکس العمل درست و به موقع در برابر چنین بلایایی در ایران یک ضرورت است.آقازاده با بیان اینکه با گسترش جمعیت و تمرکز و تراکم آن در شهرها، خسارات بلایای طبیعی در این مناطق بیشتر است، اظهار کرد: متاسفانه کسانی که در ساختمان‌های غیراستاندارد زندگی می کنند در مواقع بروز این‌گونه بلایا بیشترین آسیب را متحمل می شوند.وی افزود: اگر این واقعیت تلخ راکه ایران در مرکز آسیب های کره زمین واقع شده است، بپذیریم، باید این نکته را هم بپذیریم که به ساختمان های محکم و شهرهای عاری از هرگونه پدیده دست ساز غیراستاندارد نیاز داریم، از طرفی آموزش های مستمر و آماده باش نیز در این شرایط عنصری مهم و اساسی است که باید به آن بپردازیم.
آقازاده با اشاره به زلزله اخیر کرمانشاه که در سالگرد زلزله سال گذشته این استان و تقریبا با همان قدرت رخ داد، گفت: حادثه قبلی حدود هزار فوتی و حادثه اخیر حدود هزار مصدوم در پی داشت و این تغییرات نشان دهنده تاثیر این‌گونه آموزش‌ها، هشدارها و آماده باش‌هاست که باید جدی گرفته شوند.وی دلیل برگزاری این‌گونه مانورها در مدارس و دانشگاه‌ها را اهمیت دانشجویان و دانش آموزان به عنوان سرمایه‌های کشور بيان کرد و افزود: از طرفی این قشر ضمن فراگیری این آموزش ها می توانند آن‌را به خوبی در زمان لازم به‌کار بسته و به افراد خانواده نیز منتقل کنند و خانواده را در آماده باش نگه دارند.
آقازاده با تاکید بر آمادگی نیروهای امدادی کشور و استان اعم از هلال احمر، نیروی انتظامی، راهنمایی و رانندگی، اورژانس و ... و فرمانداری ها و بخشداری‌ها برای خدمات رسانی به موقع و عکس العمل سریع در مواقع بروز بلایای طبیعی اظهار کرد: با این‌همه اگر افراد نیز نسبت به آمادگی های لازم در برابر بلایای طبیعی آگاه باشند ،خسارت کمتری را تجربه خواهند کرد. او در ادامه گفت: براساس آمارهایی که هنوز ثابت نشده این‌گونه حوادث سالانه هزار میلیارد تومان به کشور ما خسارت وارد می کند و این منهای حوادث رانندگی است که سالیانه حدود 20 هزار تلفات و سه برابر این تعداد معلول و مصدوم برجای می گذارد که بسیاری از آن‌ها سرپرست خانوار هستند. همچنین اسماعیل نجار، ريیس ستاد بحران کشور نیز در یکی ازدبیرستان‌های تهران حاضر شد و برای دانش‌آموزان در باب زلزله سخنرانی کرد. این در حالی است که ستاد بحران کشور در بحران هایی مانند پلاسکو و زلزله کرمانشاه ضعیف ترین نقش را برای امدادرسانی و کمک به مردم داشته‌است. نجار با اشاره به اینکه دانش آموزان امروز این مانور را با آمادگی بالا و با کیفیت در کشور اجرا کردند، گفت : این قشر در انتقال پیام های آموزشی به کانون خانواده و اجتماع نقش مهمی داردو باید از این ظرفیت به خوبی استفاده کرد.نجار افزود: آموزش به مردم برای مقابله با زلزله باید از طریق رسانه ها مورد توجه قرار گیرد زیرا این آگاهی بخشی موجب کاهش خسارت های جانی و مالی ناشی از زلزله در کشور می شود. وی با بیان اینکه در مانور امروز دانش آموزان در خروج اضطراری ، پناهگیری ، اسکان ، خدمات اورژانسی و اجتماعی ، اطفاي حریق و امداد و نجات خوب عمل کردند، ادامه داد: این آمادگی بالا در همه مدارس با این کیفیت وجود ندارد و هر سال با مشارکت دستگاه های مسئول در این زمینه به دنبال افزایش آموزش ها در مدارس هستیم.وی گفت: اولین قدم در مانورهای زلزله این است که دانش‌آموزان مخاطره را بشناسد تا با مطالعه بیشتر بتوانند آمادگی روحی ، روانی ، فیزیکی ومهارتی خود را در مقابله با حوادث به خصوص زلزله بالا ببرند.ريیس سازمان مدیریت بحران کشور تاکید کرد: باید رفتار صحیح هنگام وقوع حوادثی چون زلزله را به مردم آموخت و مردم اولین کاری که در زمان زلزله باید انجام دهند، پناهگیری صحیح است.
لزوم مناسب سازی مدارس
برگزاری مانورهای زلزله در مدارس در حالی برگزار می‌شود که در زلزله کرمانشاه نزدیک به 30درصد مدارس کشور تخریب شد. این آمار را مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه اعلام کرد و گفت: 30 مدرسه در زلزله سال گذشته کرمانشاه در سرپل ذهاب تخریب شده است. به گزارش باشگاه خبرنگاران یزدان پناه مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه گفت : 30 مدرسه در زلزله سال گذشته کرمانشاه در سرپل ذهاب تخریب یا دچار خسارت شد که از این تعداد 14 واحد آموزشی در مناطق شهری و بقیه در مناطق روستایی دچار خسارت یا تخریب شده اند. همچنین ريیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور نیز گفته است: ۷۸ مدرسه مشتمل بر ۴۱۵ کلاس درس در زلزله اخیر غرب کشور در استان کرمانشاه آسیب دیده‌اند که غیر قابل استفاده هستند. محمد تقی نظرپور با بیان اینکه ۷۸ فضای آموزشی با ۴۱۵ کلاس درس در استان کرمانشاه تخریب شده است، افزود: مدارس تخریب شده بالای ۲۵ سال قدمت دارند و هیچ کدام از مدارس نوساز و مقاوم سازی شده، آسیبی ندیده‌اند.ريیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور به شهرستان های زلزله زده، سرپل ذهاب، ثلاث باباجانی، قصر شیرین، دالاهو و گیلانغرب اشاره کرد و گفت: بیشترین مدارس آسیب‌دیده مربوط به شهرستان ثلاث باباجانی است که ۳۹ باب مدرسه مشتمل بر ۱۵۸ کلاس درس آسیب جدی دیده اند که این تعداد مدارس ۲۲ درصد کل مدارس این شهرستان است.با هماهنگی های انجام شده با خیرین مدرسه ساز از هفته آینده کار ترمیم، پاکسازی و همچنین احداث مدارس آسیب دیده آغاز می شود. هنوز معلوم نیست طرح نوسازی مدارس کی به ثمر می رسد و این در حالی است که بسیاری از مناطق کشور مدرسه ندارند یا مدارسی با حداقل امکانات که برای دانش آموزان پر از خطرهای جانی است. حوادثی که هر چند وقت یک‌بار اخبار آن در رسانه ها منتشر می شود و دانش آموزانی که فوت می شوند، گویای این وضعیت فاجعه بار است.
در مواقع زلزله چه كار کنیم؟
با انجام دادن برخی از اقدامات مي توان میزان خسارت زلزله را کم کرد؛به طوری که آسیب‌های جانی کمتر باشد. این در حالی است که زمین‌لرزه‌ها همگی به یک نوع رفتار نمی‌کنند. ممکن است یک زلزله بزرگ بیاید و بعد پس‌لرزه‌ای نباشد یا اینکه چند پس لرزه بیاید و بعد زلزله بزرگی رخ ندهد. هنوز علم زلزله شناسی توانایی پیش بینی دقیق ندارد. اما بیشتر از رفتار زمین لرزهها، رفتار شهروندان است که می‌تواند تیتر اخبارِ فردا را تعیین کند. قبل، بعد و هنگام زلزله باید چگونه رفتار کنیم؟
قبل از وقوع زلزله
حرکت زمین به‌ندرت علت واقعی مرگ یا آسیب است. بیشترین تلفات، ناشی از فروپاشی ساختارهای جزيی، سقوط اجسامی مانند سرازیر شدن دودکش‌ها، سقوط آجر، گچ سقف و وسایل روشنایی است. بسیاری از این موقعیت‌ها با رعایت چند راهکار ساده، قابل پیشگیری و اجتناب است. اشیاي سنگین‌تر را روی قفسه‌های پایین‌تر قرار دهید تا از شکستگی و آسیب شخصی جلوگیری شود. هر چیزی که ممکن است سرازیر شود، مانند قفسه‌های سنگین، لوازم‌خانگی و مبلمان را نزدیک دیوار قرار دهید.
قاب عکس‌های سنگین یا آینه‌ها را بالای تخت نگذارید. حتی‌الامکان از آویزان کردن گلدان‌ها از سقف بپرهیزید؛ چرا که امکان دارد از قلابی که به آن متصل شده‌اند، بیرون بیایند. برای جلوگیری از شکستن لوله ها و آتش سوزی، بخاری آبی خود را به داربست یا تسمه‌های مخصوص آویزان کنید. محل همه سوییچ‌های مهم و سوپاپ های مسدودکننده را بشناسید و راه‌های خاموش کردن یا بستن آن‌ها را به یاد داشته باشید. برای این کار می‌توانید از یک تعمیرکار نزدیک محل سکونت‌تان کمک بگیرید. یک چراغ قوه، یک رادیو قابل حمل با باتری‌های تازه، یک جعبه کمک های اولیه و یک کپسول آتش نشانی (کلاس C كه برای اطفاي هرگونه حریقی از جمله آتش سوزی‌هایی که با برق، گریس و گاز ایجاد شده اند، کاربرد دارد)، آبِ شیرین برای مصرف حداقل سه روز، کنسروهای غذا و یک آچار قابل تنظیم برای بستن شیر گاز و آب در اختیار داشته باشید.
هنگام زلزله
در وقتِ وقوع زلزله ممکن است در عرض یک یا دو ثانیه تکان خفیفي را که به صورت تدریجی شدیدتر می‌شود، تجربه کنید که باعث افتادن یا سقوط شما شود. ممکن است تکان‌هایی که حس می‌کنید، شبیه زمانی باشد که کامیونی با خانه شما برخورد کرده است. یک یا دو ثانیه بعد، شما تکان‌ها را به تمامی احساس می‌کنید و همان‌طور که در مثال اول ذکر شد، ممکن است تغییر مکان از اتاقی به اتاقی دیگر غیرممکن باشد. آرامش خود را حفظ کنید و هرجا هستید، همان‌جا بمانید. اگر داخل خانه هستید، روی زمین دراز بکشید. زیر یک میز محکم یا وسیله ای شبیه به آن پناه بگیرید. تا وقتی که تکان‌ها تمام نشده همان جا بمانید. اگر میزی نزدیک‌تان وجود ندارد، دولا شوید و سر و صورت‌تان را با دست بپوشانید و در نزدیک‌ترین گوشه ساختمان پناه بگیرید. اگر زیر میز پناه گرفته‌اید، سر و گردن خود را بپوشانید و تا تمام شدن لرزهها همان جا بمانید. از پنجره‌ها، بناهای آجری (مثل شومینه)، قفسه کتاب، کابینت ظرف های چینی و آینه ها فاصله بگیرید. اگر بیرون از خانه هستید از ساختمان‌ها، درختان و تیرهای چراغ برق، فاصله بگیرید. اگر درحال رانندگی هستید، دور از گذرگاه‌ها حرکت کنید؛ به آرامی در یک منطقه امن توقف کنید و در وسیله نقلیه خود بمانید. از پل‌ها دور بمانید و به رادیو گوش دهید. اگر در یک ساختمان بلند هستید همان جا و در همان طبقه بمانید. زیر یک میز پناه بگیرید و از دیوارهای بیرونی و پنجره‌ها فاصله بگیرید. از آسانسور استفاده نکنید.
پس از زلزله
انتظار وقوع پس لرزه را داشته باشید. این پس لرزه‌های ثانویه معمولا ضعیف تر از لرزه‌های اصلی هستند ولی می‌توانند در ساختارهای ضعیف خرابی به بار بیاورند. امکان دارد در ساعات اولیه یا روزها، هفته ها و حتی ماه‌ها بعد از زلزله اصلی به وقوع بپیوندند.
برای محافظت کردن پاهای‌تان از خرده‌شیشه‌های شکسته، کفش مناسب بپوشید.جراحت‌های خود را بررسی کنید و اگر لازم بود از جعبه کمک های اولیه استفاده کنید.اگر بوی گاز استشمام کردید یا لوله شکسته ای به چشم‌تان خورد، شیرفلکه اصلی را ببندید و تا زمانی که اداره برق، خانه شما را بررسی نکرده است از گاز و برق خانه استفاده نکنید.
کبریت نزنید و از شیرگاز یا کلید برق تا زمانی که از عدم نشتی گاز اطمینان حاصل نکرده‌اید، استفاده نکنید.قبل از استفاده از دستشویی، شبکه فاضلابی را بررسی کنید. سینک و وان حمام را تخلیه کنید. داروهای ریخته شده، سفید کننده ها، بنزین و سایر مایعات قابل اشتعال را پاک کنید.برای حفظ ایمنی و پیش‌بینی خطرات احتمالی، آسیب‌های وارد شده به ساختمان یا مثلا ترک‌های دودکش را چک کنید.
برای وقوع پس لرزه‌هایی که می توانند باعث خرابی ساختارهای ضعیف شوند، آمادگی داشته باشید.برای دریافت اطلاعات و دستورالعمل های ایمنی به رادیو گوش دهید و از تلفن به جز در موارد اضطراری استفاده نکنید.
