دور زدن معاینه فنی ممنوع!

مثلا «اجاره: کاتالیزور، سوزن، سنسور اکسیژن» عنوان یکی از آگهی‌ها در یک سایت آگهی رایگان است که آگهی‌کننده حتی در آن اعلام کرده که گرفتن معاینه فنی را برای فرد اجاره‌کننده کاتالیزور ضمانت 100 درصدی می‌کند و در صورت نگرفتن معاینه فنی وجه پرداختی به صورت کامل استرداد می‌شود». اما این آگهی‌ها از یک روز گذشته در برخی از سایت‌ها حذف شده و مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از تعطیلی تعمیرگاه‌هایی که کاتالیست‌های اجاره‌ای یا تقلبی روی خودروها نصب می‌کردند، با حکم قضایی خبر داده است.
نزدیک به 20 سال است که آلودگی هوای تهران به یکی از چالش‌های اصلی زیست‌محیطی پایتخت‌نشینان و یکی از دردسرهای متولیان اداره شهر تهران تبدیل شده است. معضلی که هر چه تصمیم‌گیران برای رفع و رجوع آن می‌اندیشند و تصمیم اتخاذ می‌کنند باز هم راه گشا و موثر نبوده است. از ایجاد محدودیت‌های ترافیکی، گسترش جغرافیایی محدوده ممنوعیت ورود و خروج خودروها، وضع کردن روزهای زوج و فرد برای خودروها، معاینه فنی، تصویب قانون هوای پاک تا صدور گواهینامه سلامت خودرو و ... . با این حال اما هیچکدام از این طرح‌ها نتوانسته‌اند به مشکل آلودگی هوای تهران پایان دهند و فقط در مقاطعی کوتاه به کاهش آلودگی هوای تهران کمک کرده‌اند. با وجود چنین تجربیاتی اما مسئولان شهرداری به عنوان یکی از متولیان ساماندهی وسایل حمل و نقل عمومی در طول یک سال گذشته طرحی را دنبال می‌کنند که قرار است با اجرای آن شاهد کاهش آلودگی هوای تهران باشیم. در این طرح خودروهای سواری به عنوان یکی از متهمان ردیف یک آلودگی هوا در مرکز توجهات برای برنامه‌ریزی کاهش آلودگی قرار گرفته‌اند. براساس این طرح که با عنوان «طرح کاهش» در رسانه‌ها و در ادبیات مسئولان معروف است سعی شده تا میزان آلایندگی خودروهای متردد در سطح شهر تهران با محوریت «معاینه فنی» کنترل شود. با این حال اما سدهای فراوانی جلوی پای این طرح وجود دارد که از جمله آنها گرانی قطعات خودروها به دنبال افزایش قیمت کالاهای وارداتی و کاهش ارزش پول ملی ایران است که سبب شده تا بازارهای متعددی برای اجاره قطعات خودروها به وجود آید. قطعاتی که خودرو بدون آنها سرپا است اما قطعا سرافکنده از معاینه فنی خارج خواهد شد. همین عوامل سبب شده تا همزمان با اجرای فاز دوم طرح کاهش آلودگی هوای شهر تهران زمزمه‌هایی از تقلب و تخلف برخی رانندگان برای دریافت معاینه‌ فنی به گوش برسد؛ از تخلف‌هایی همچون استفاده از کاتالیزور‌های تقلبی گرفته تا اجاره کاتالیزور برای دریافت معاینه فنی. با توجه به اینکه رانندگان برای نصب کاتالیست جدید باید حدود یک میلیون تومان هزینه کنند، به همین دلیل برخی از آنها ترجیح می‌دهند که کاتالیست جدیدی خریداری نکنند.
سید نواب حسینی منش، مدیرعامل مراکز معاینه فنی شهرداری تهران، اولین کسی است که خبر تقلب در معاینه فنی خودروها را تایید کرده و درباره تفاوت قیمتی اجاره و خرید کاتالیزور خودروها گفته است: «قیمت کاتالیست برای خودروهای پژو 206، سمند و پرشیا حدود 600 هزار تومان،  پژو405 حدود 520 هزارتومان، پراید 400هزار تومان است که علاوه بر خرید کاتالیست، نصب آن، تعویض سنسور، اجرت و... نیز سبب می‌شود که حدودا یک میلیون تومان نصب یک کاتالیست جدید هزینه در برداشته باشد و به همین دلیل برخی از رانندگان ترجیح می‌دهند که کاتالیست جدیدی خریداری نکنند. این در حالی است که به جای آنکه مالکان خودرو 700هزار تومان هزینه خرید بدهند، به تعمیرگاه‌های مشخص رفته و با 100هزار تومان، کاتالیست اجاره می‌کنند!»
اما دیری نپایید که انتشار چنین خبری سبب واکنش بسیاری از مسئولانی شد که به نحوی در کاهش آلودگی هوا نقش دارند. به طور مثال پوریا محمدیان یزدی، دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور در گفت‌وگو با ایسنا، به وجود آمدن چنین بازاری را ناشی از خلاهای فرهنگی جامعه ایرانی و نه خلاهای قانونی دانسته و گفته: «این که برخی افراد برای دریافت گواهی معاینه فنی، کاتالیست اجاره می‌کنند موضوع فرهنگی است. در حقیقت آن‌ها باید بدانند کاتالیست به عنوان یکی از ارکان اصلی خودرو است که از خروج گازهای سمی موتور به بیرون جلوگیری می‌کند و اگر این اقدام به درستی انجام نشود در حقیقت در درجه اول به خودشان و بعد خانواده‌شان و شهروندان آسیب می‌رسد.» وی ادامه داد: «در کنار این موضوع شنیده می‌شود که کارگاه‌های غیرمجاز فروش کاتالیست وجود دارد. بنابراین کسانی که قصد خرید کاتالیست برای خودروهایشان را دارند باید در هنگام خرید به معتبر، بودن برند کاتالیست توجه و همچنین از جای مطمئن نیز کاتالیست مورد نیاز خود را خریداری کنند. اگر کاتالیست استاندارد‌های مربوطه را نداشته باشد ممکن است نتواند شرایط معاینه فنی را پاس کند و یا اینکه در معاینه فنی برتر رد شود، زیرا در معاینه فنی برتر، آلایندگی خودرو را با دور بالای موتور بررسی می‌کنند.» دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با اشاره به اینکه کاتالیست هم مانند لاستیک، تسمه تایم و روغن موتور باید بعد از مدتی عوض شود، اظهار کرده: «موضوع دیگری که قرار است در معاینه فنی به آن توجه شود، بررسی جای نصب کاتالیست است؛ به طوری که اگزوز خودرو بررسی می‌شود و اگر جای کاتالیست دستکاری شده باشد مشخص شده و از دادن مجوز ممانعت به عمل خواهد آمد.»
وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و دبیر کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کشور نیز علاوه بر اینکه از تعطیلی تعمیرگاه‌هایی که کاتالیست‌های اجاره‌ای یا تقلبی روی خودروها نصب می‌کردند، خبر داده، گفته است که کارخانه تولید کاتالیست‌های غیراستاندارد به مراجع قضایی معرفی می‌شوند. ضمن اینکه کاتالیست‌های تقلبی اصلا نمی‌توانند حدود مجاز را در مراکز معاینه فنی پاس کنند.
حال گرچه متولیان هوای پاک و مسئولان اداره شهر تهران شرایط سختگیرانه‌ای را برای معاینه فنی خودروها در نظر گرفته‌اند تا شاید طرح کاهش نیز به سرنوشت سایر طرح‌های کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها دچار نشود اما در این بین یک سوال مهم وجود دارد و آن علت دور زدن معاینه فنی خودروها توسط مردم است. سوالی که پاسخش می‌تواند راه‌گشای سایر طرح‌های کاهش آلودگی هوای تهران باشد. جامعه‌شناسان به خوبی می‌توانند این موضوع را از منظر کارکردگرایی تبیین و تحلیل کنند. کارکردگرایان می‌گویند که هر پدیده‌ای کارکردی دارد. کارکرد اجاره کاتالیزور خودروها از سوی مالکان نیز در شرایط بد اقتصادی کنونی، کاهش هزینه‌های جاری است حتی اگر این اقدام جان خود فرد، خانواده یا تمامی شهروندان را به خطر اندازد، اگرچه این تفکر کمی کوته اندیشانه است و آینده بلندمدت افراد را در برنمی‌گیرد. از سوی دیگر بسیاری از افراد چنین طرح‌هایی را منبع درآمدی برای دولت و نهادهای اداره کننده شهر نمی‌بینند که این اتفاق نیز باید از منظر جامعه‌شناسانه و ریزبینانه‌تری نگریسته شود و در تحلیل این ماجرا باید به پیشینه فسادهایی که در پشت پرده این طرح‌ها اتفاق افتاده توجه شود. با این حال به نظر می‌رسد بهبود وضعیت سطح عمومی اقتصاد کشور بیش از هر نوع اقدام سختگیرانه‌ای می‌تواند این طرح‌ها را از شکست قطعی نجات دهد.