مجازات‌های قصاص و دیه به دلیل آنکه از حقوق‌الناس تلقی می‌شود از شمول عفو به طور کلی مستثنی است
برخلاف آنچه عموم مردم تصور می‌کنند، عفو مقام رهبری عفو خصوصی محسوب می‌شود؛ هرچند که تعداد عفوشدگان بسیار باشد
عباسعلی صادقی مدیرکل عفو و بخشودگی قوه قضاییه جزيیات عفو و تخفیف مجازات هزار و هشتادو‌شش نفر از محکومان محاکم عمومی و انقلاب، سازمان قضایی نیرو‌های مسلح و سازمان تعزیرات حکومتی را تشریح کرد. وی گفت: به مناسب فرارسیدن میلاد با سعادت حضرت ختمی‌مرتبت محمد مصطفی(ص) و ولادت حضرت امام جعفر صادق(ع)، تعداد۱۰۸۶ نفر ازمحکومان عمومی و انقلاب، سازمان قضایی نیرو‌های مسلح و سازمان تعزیرات حکومتی مشمول عفو مقام معظم رهبری قرار گرفتند. مدیرکل عفو و بخشودگی قوه قضاییه در ادامه با اشاره به اینکه درخواست عفو محکومان مذکور در کمیسیون‌های مقدماتی و مرکزی عفو و بخشودگی قوه قضاییه مورد رسیدگی قرار گرفته است، بیان کرد: این تعداد افراد پس از احراز شرایط با پیشنهاد ریاست قوه قضاییه، مشمول عفو مقام معظم رهبری قرار گرفتند. وی اضافه کرد: از تعداد ۱۰۸۶نفر از عفو شدگان، ۶۱۹ نفر محکومان دادگاه‌های عمومی و انقلاب، ۴۴ نفر سازمان قضایی نیرو‌های مسلح و ۴۲۳ نفر از محکومان سازمان تعزیرات حکومتی هستند. برخلاف آنچه عموم مردم تصور می‌کنند، عفو مقام رهبری عفو خصوصی محسوب می‌شود؛ هرچند که تعداد عفوشدگان بسیار باشد. عفو بر دو نوع تقسیم می‌شود؛ نخست، عفو عام(عمومی) و دوم، عفو خاص(خصوصی).
قلمرو عفو خصوصی
عفو خصوصی شامل مجازات‌های تعزیری و بازدارنده می‌شود. مجازات‌های قصاص و دیه به دلیل آنکه از حقوق‌الناس تلقی می‌شود از شمول عفو به طور کلی مستثنی است. مجازات‌های حدود فقط در موارد خاص (مواد72، 126 و 182قانون مجازات اسلامی و به شرط توبه، پس از آنکه جرم با اقرار متهم به اثبات رسید ممکن است مشمول عفو قرار بگیرد). چون عفو خصوصی ناظر بر احکام قطعی است لذا احکام غیابی قابل واخواهی یا احکام قابل تجدید نظر نمی‌تواند شمول عفو خصوصی قرار گیرد. با این همه برخورداری از عفو خصوصی تابع شروطی است که در آيین نامه کمسیون عفو و بخشودگی مصوب 16اسفند71 ذکر شده است. عفو خاص شامل بزهکارانی که به موجب حکم دادگاه محکومیت‌شان قطعی شده و قابل اجرا باشد. لذا احکامی که به مرحله قطعیت و لازم الاجرا شدن نرسیده شامل نمی‌شود. مطابق آيین نامه بخشودگی و عفو مقرر شده اعطای عفو به تحمل بخشی از مجازات مشروط شده و یا حکم محکومیت در حال اجرا باشد. در استفاده محکومان از عفو خاص باید استحقاق آن‌ها اجرا بشود که آیا بزهکار اصلاح کرده و مجازات تاثیر گذاشته یا نه؟ لذا با در نظر گرفتن اوضاع اجتماعی روانی تک تک محکومان و اطمینان خاطر از رفتار آتی آن‌ها مشمول عفو قرار می‌گیرند و برخی از شروط خاص که در آيین‌نامه عفو آورده شده است. طبق ماده۲ آيین‌نامه، اعطای عفو منوط به درخواست محکوم علیه یا خانواده او یا قاضی برای حکم یا ريیس زندان محل گذران حکم است. درخواست‌های مذکور باید ابتدا در هیات‌های مراکز استان و شهرستان مرکب از ريیس دادگستری، قاضی تحقیق زندان و ريیس زندان بررسی بشود و پس از اخذ نظریات اداره اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر و… گزارش کاملی از وضع محکومان عفو ارسال می‌شود. پس از بررسی‌هایی در کمسیون عفو ريیس کمسیون عفو فهرست اسامی محکومان مستحق عفو را تقدیم ريیس قوه قضايیه شده و ريیس قوه قضايیه حداقل ۱۵ روز قبل از یکی از مناسبت‌های عفو به مقام رهبری پیشنهاد می‌کند.
مناسبت‌های اعمال عفو
عفو در چنین مناسبت‌هایی انجام می‌شود: مبعث رسول اکرم، ولادت حضرت رسول اکرم، ولادت امیرالمومنین، ولادت امام حسین، عید سعید فطر، عید قربان، عید غدیر، 22بهمن سال‌روز پیروزی انقلاب اسلامی، سال‌روز جمهوری اسلامی ۱۲فروردین، عید نوروز و ولادت حضرت قائم. مناسبت‌های عفو به روزهای مذکور محدود نیست و رييس قوه قضايیه در صورت لزوم و با کسب نظر از مقام رهبری و براساس تبصره ماده8 آيین‌نامه عفو، دستور تشکیل کمسیون را به مناسبت‌های دیگر به ريیس کمسیون بدهد.
عفو عمومی
عفو عمومی معمولا برای جرائمی است که در مواقع انقلاب‌های سیاسی و بحران‌های شدید اجتماعی وقوع می‌یابد و عده زیادی از افراد جامعه به خاطر مقاصد مشترک سیاسی اجتماعی در آن شرکت می‌کنند. حق عفو عمومی متعلق به جامعه است. لذا جامعه می‌تواند بنا به مصالح و مقتضیات از تعقیب مجرمان و حتی از اجرای مجازات مقرر درباره آنان صرف نظر بکند. مثلا لایحه قانونی رفع آثار محکومیت‌های سیاسی به شماره408 که مقرر می‌دارد محکومیت کلیه کسانی به عنوان اتهام اقدام علیه امنیت کشور و اهانت به مقام سلطنت و ضدیت با سلطنت مشروطه و اتهامات سیاسی دیگر تا تاریخ 16اسفند57 به حکم قطعی شده‌اند کان‌لم‌یکن‌تلقی می‌شود و کلیه آثار تبعی محکومیت‌های مزبور موقوف‌الاجرا خواهد بود. عفو عمومی به حکم قانون، دادرسی و یا اجرای حکم، موقوف و آثار تبعی و تکمیلی حکم قطعی زایل شده و آثار محکومیت جزايی منتفی می‌شود. مطابق بند ۳ ماده ۸ قانون آيین دادرسی کیفری عفو عمومی از موارد سقوط دعوی عمومی به شمار می‌آید.
تفاوت‌های عفو عمومی و خصوصی
عفو عمومی به موجب قانون مقرر می‌شود و شرایط استفاده از عفو قانون تعیین می‌کند، در حالی که عفو خصوصی از اختیارات مقام رهبری است. عفو عمومی می‌تواند در کلیه مراحل دادرسی‌های کیفری، تعقیب متهم یا اجرای مجازات را متوقف کند در صورتی‌که عفو خاص تنها برای محکومیت‌های قطعی قابلیت اجرا دارد. عفو عمومی جنبه آمرانه دارد و متهم یا محکوم علیه حق ندارد از قبول آن امتناع ورزد.
در حالی که در عفو خصوصی، متهم یا محکوم‌علیه در قبول یا رد آن مخیر است. عفو عمومی کلیه آثار محکومیت را از بین می‌برد در صورتی‌که عفو خصوصی تاثیري در آثار تبعی و تکمیلی محکومیت ندارد، مگر اینکه در شرایطی خود آن آثار نیز مشمول عفو قرار گیرد. عفو عمومی یکی از اسباب سقوط دعوی عمومی به شمار می‌آید و جنبه نوعی دارد بر خلاف عفو خاص که از جمله اسباب معافیت از مجازات است و جنبه شخصی دارد. نکته اینکه متهم یا محکوم علیه در هر مرحله چه پیش از محکومیت چه پس از صدور حکم به مجازات وی، هر چند از عفو عمومی یا خصوصی برخوردار شده است وتعقیب یا مجازات وی متوقف می‌شود اما هیچ تاثیری در حق مدعیان خصوصی ندارد.
