سمنان| پارک ملی کویر زیرتیغ تهدید خشکسالی و فرسایش بادی

 پارک ملی کویر یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌ شده ایران است که بیشتر وسعت آن در شهرستان گرمسار و بخش‌های کوچکی هم در استان‌های تهران، قم و اصفهان واقع شده است.
این منطقه حدود 670 هزار هکتار وسعت دارد که 420 هزار هکتار آن پارک ملی و 250 هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده است.
منطقه کویر در سطح کره زمین یکی از چند نقاطی است که به‌عنوان ذخیره‌گاه کره زمین باید مورد حفاظت قرار گیرد. منطقه کویر از سال 1343 'کانون شکار ایران' که بعدها به سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل شد، قرار گرفت و از سال 1355 به رده حفاظتی بالاتر پارک ملی ارتقا یافت، در سال 1357 با کاهش بخش‌هایی از شمال و افزایش بخش‌ هایی در جنوب، مساحت آن به 670 هزار کیلومترمربع رسید و در سال 61 با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و امکانات و توانایی‌های حفاظتی به 2 قسمت پارک ملی به وسعت 420 هزار هکتار شامل منطقه سیاه کوه، نخجیر، سفید آب و همه ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت‌های مجاور آن و منطقه حفاظت شده کویر به مساحت 250 هزار هکتار شامل دشت‌های مکوش، سیاه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خرکوه تقسیم شد و تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان قرار گرفت.
مناسب‌ترین راه ورودی منطقه از طریق راه آسفالته ورامین، پیشوا تا یک کیلومتری ایستگاه راه آهن ابردژ ادامه دارد و از مسیر جاده شنی قلعه بلند، عسگرآباد، حصار گلی به پاسگاه محیط‌بانی مبارکیه می‌رسد و وارد پارک ملی کویر می‌شود.
پارک ملی کویر دارای اقلیم خشک و بیابانی است و بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد، متوسط میزان سالانه باران در منطقه 150 میلی‌متر است، به طور معمول گرمای شدید از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد.
دریاچه نمک که تنها دریاچه‌ای است که در جوار پارک قرار دارد، یکی از بزرگ‌ترین شوره‌زارهای ایران است، این دریاچه حالت مثلثی دارد که رأس آن در شمال قرار گرفته و وسعت آبگیر دریاچه حدود 2هزار و 500 کیلومتر مربع و مرز غربی پارک ملی کویر را تشکیل می‌دهد، آب این دریاچه بسیار شور است و در هنگام غروب از قله سیاه کوه منظره بسیار زیبایی دارد، دریاچه نمک حوزه آبگیر بسیاری از رودخانه‌های مرکزی ایران است و اطراف آن باتلاق‌های زیادی وجود دارد. هر چند هیچ نوع آبزی در آب این دریاچه وجود ندارد، زمستان‌ها تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر آبزی به این دریاچه و رودهای اطراف آن روی می‌آورند. در سال‌ها پیش، تابستان‌ها تعدادی فلامینگو در نواحی جنوبی آن دیده می‌شد.
پارک کویر دارای چشمه ها و نهرهایی است، از جمله آن ها می‌توان به چشمه سفیدآب در نزدیکی محیط‌بانی سفید آب، چشمه آبشار نمکی در نزدیکی ملک آباد و چشمه سیاه کوه در نزدیکی محیط بانی سیاه کوه اشاره کرد.
هنگام سفر به این کویر آب به اندازه کافی، ماشین مناسب برای بیابان،زاپاس اضافی و بنزین کافی و جعبه کمک‌های اولیه، کرم ضدآفتاب، کلاه و عینک دودی به همراه داشته باشید و همچنین پیشنهاد می‌شود برای رفتن به پارک ملی کویر از تورهایی که می‌گذارند برای این پارک استفاده کنید تا از کاروانسراهای پارک ملی کویر همچون کاروانسرای دیرگچین، قصر بهرام، تپه های مریخی و سایر مکان‌ها و فضاهای پارک ملی کویر بهره‌مند شوید.
این پارک در واقع نمایشگاهی طبیعی از وحوش کمیاب بیابانی و کویری از جمله کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ ایرانی و جوامع گیاهی متنوع است.
پارک ملی کویر شبه جزیره‌ای است که بین دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور شده و نمونه بارزی از بیابان‌ها و استپ‌های کم آب ایران به شمار می‌آید.
حیات جانوری این منطقه در گذشته به قدری متنوع و پرشمار بود که به 'آفریقای کوچک' و'سرنگتی ایران' شهرت داشت، امروز هر چند از غنای حیات وحش آن تا حد زیادی کاسته شده، هنوز هم به طور تقریبی تمامی انواع حیوانات بیابان‌زی ایران را در خود جای داده و به همین دلیل به‌عنوان یکی از 9 ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
در مجموع 34 گونه پستاندار، 155 گونه پرنده و 34 گونه خزنده در این منطقه شناسایی شده‌اند.
یوزپلنگ آسیایی، پلنگ ایرانی، گرگ، کفتار راه‌راه، گربه شنی، روباه قرمز، روباه شنی، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، شغال، سیاه‌گوش از جمله پستانداران شاخص این منطقه هستند.
پارک ملی کویر در گذشته یکی از بهترین زیستگاه‌های گورخر ایرانی بود، ولی اکنون نسل آن از میان رفته است، در سال‌های پایانی دهه 1350 تخمین زده می‌شد در پارک ملی کویر حدود 800 راس گورخر زیست می‌کردند، اما بعد از گذشت سال‌ها هنوز باور کردنی نیست که جمعیت 800 راسی گورخر پارک ملی کویر فقط در طول پنج سال به طور کامل نابود شد! آخرین گورهای پارک ملی کویر یک گله 17 راسی در منطقه چاه قرقره در شرق پارک بودند که آخرین بار در سال 1363 دیده شدند و پس از آن هرگز گزارشی از مشاهده گور در این منطقه به دست نیامد.
آهوی گواتردار هم اگر منقرض نشده باشد در آستانه انقراض قرار دارد، اما جمعیت جبیر (نوعی غزال ظریف‌تر و کوچک‌تر از آهو) در این منطقه احتمالا بیشترین در تمام ایران است.
شاخص‌ترین گونه جانوری پارک ملی و ذخیره‌گاه زیستگاه کویر یوزپلنگ آسیایی است.
پارک ملی کویر دارای بالاترین میزان بارش سالانه در مقایسه با بخش قابل توجهی از زیستگاه‌های یوز در ایران است که همین امر، باعث زادآوری مناسب طعمه‌ها می‌شود، اما نسل آن در این منطقه با خطر جدی روبروست،بنا به گزارشهای رسمی، در سال 1388 دوربین‌های تله‌ای طرح حفاظت از یوز در 2 نوبت هشت قطعه عکس از سه یوز را در این منطقه ثبت کردند.
این اولین مشاهده یوز در این منطقه پس از سال 1381 بود، همین دوربین‌ها تصاویری از پستاندارانی چون پلنگ، کفتار راه‌راه، کاراکال، گرگ، روباه، شغال، گوسفند وحشی و بز کوهی را نیز ثبت کردند.
در مجموع 355 گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده که 20 گونه آن بوم‌زادی هستند، گیاهان پارک از انواع خشکی‌پسند و شورپسند هستند که خود را با کمبود آب و شوری خاک سازگار کرده و داشتن برگ‌های کوچک منتهی به خار از ویژگی‌های ظاهری بسیاری از آنهاست، در نقاط هموار گیاه درمنه، در دره‌ها و کوهپایه‌های سنگی گیاه کاروان ‌کش، در اطراف چشمه‌ها گز، گرگ‌تیغ و نی و در کوهپایه‌ها درختچه‌های بادام کوهی، شیر خشت و خنجک دیده می‌شوند.
از آبشخورهای این منطقه می‌توان به چشمه سفیدآب در نزدیکی محیط‌بانی سفید آب، چشمه آبشار نمکی در نزدیکی ملک‌آباد و چشمه سیاه کوه در نزدیکی محیط‌بانی سیاه کوه اشاره کرد.
گفته می شود برگزاری برخی مانورهای نظامی در جوار پارک ملی کویر، امنیت زیستگاه وحوش را در این منطقه حفاظت شده به خطر انداخته است.
خشکسالی به خصوص در حدود سال های 1393 تا 1395 آسیب جبران‌ناپذیری بر پیکر منطقه حفاظت شده و پارک ملی کویر وارد کرد، به نحوی که جمعیت عمده حیات وحش این منطقه برای دستیابی به آب و علوفه بهتر به سمت مناطق آزاد در استان اصفهان مهاجرت کردند و به دلیل عدم حفاظت مناسب در مناطق آزاد به طوری تقریبی بیشتر آن ها به صورت غیرقانونی شکار شده و هرگز به پارک باز نگشتند.
**خشکسالی به پارک ملی کویر خسارت زد
فرماندار گرمسار در گفت و گو با ایرنا با بیان این که، خشکسالی سال های اخیر بیشترین خسارت ها به پاک ملی کویر وارد کرده است، گفت: تکرار خشکسالی ها منجر به کاهش جدی رویش گیاهی شده و پیامد آن کاهش جمعیت گونه های چون کل بز، قوچ و میش و علفخواران در منطقه است.
داریوش طاهری افزود : در سال های گذشته تعدادی آب انبار برای رفع تشنگی حیات وحش استان ساخته شده که به آن ها آبرسانی می شود و این آب انبارها تا حدی مشکل کم آبی زیستگاه های حیات وحش را رفع می کند اما مشکل تغذیه حیات وحش همچنان وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد : در پارک ملی کویر انتظار افزایش جمعیت حیات وحش را نداریم اما باید تلاش کنیم همین جمعیت موجود شامل کل و بز، قوچ و میش را حفظ کنیم.
طاهری ، خروج حیات وحش از مناطق حفاظت شده را از دیگر پیامدهای خشکسالی در پارک ملی کویر اعلام کرد و گفت : کاهش جمعیت علفخواران موجب به هم ریختن نظم زنجیره غذایی در منطقه می شود.
**معدن کاوی به حیات وحش پارک ملی کویر خسارت می زند
نماینده مردم شهرستان های گرمسار و آرادان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با ایرنا گفت : معدن کاوی به حیات وحش پارک ملی کویر خسارت می زند.
غلامرضا کاتب با بیان این که انسان، اثرات مخرب خشکسالی را چند برابر کرده است، اظهارکرد: برخی فعالیت های انسانی چون معدن کاوی ، ایجاد جاده ها متعدد برای معادن، مزارع و روستاها در طبیعت موجب شد که بخش های غیر قابل توجهی از طبیعت را از دست بدهیم.
وی اظهار داشت: ساخت این جاده ها موجب گرد و غبار و رفت و آمد وسایل نقلیه در طبیعت شده که این گرد و غبار تا شعاع 500 متری پوشش گیاهی اطراف جاده ها را تحت تاثیر قرار داده و شادابی آن ها به شدت کاهش یافته است.
به گفته کاتب، همین امر سبب شده تا گونه های گیاهی و جانوری بسیاری هر سال در معرض خطر انقراض قرار گیرند.
وی ادامه داد : این تغییر کاربری در کنار آسیب های ناشی از خشکسالی، مزید بر علت شده و حرکت به سمت بیابانی شدن را تسریع می کند.
نماینده گرمسار و آرادان در مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: خشکسالی به همراه تهدیدات انسانی موجب تهدید جدی خاک، پوشش گیاهی و حیات‌وحش شده و بنیاد بوم شناسی طبیعت استان را در معرض فرو ریختن قرار داده است.
**فرسایش بادی پارک ملی کویر را تهدید می کند
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان در گفت وگو با ایرنا گفت: خشکسالی و پدیده فرسایش بادی تاثیر مخرب بر عرصه های ملی و حیات وحش پارک ملی کویر گذاشته است.
علینقی حیدریان با بیان این که خشکسالی سال های اخیر بیشترین خسارت ها را به پاک ملی کویر وارد کرده است، افزود : تکرار خشکسالی ها منجر به کاهش جدی رویش گیاهی شده و پیامد آن کاهش جمعیت گونه های چون کل بز، قوچ و میش و علفخواران در منطقه است.
وی با اشاره به این که با ساخت تعدادی از آب انبار برای رفع تشنگی حیات وحش استان اقدام شده است، اظهار داشت : این آب انبارها تا حدی مشکل کم آبی زیستگاه های حیات وحش را رفع می کند اما مشکل تغذیه حیات وحش همچنان وجود دارد.
مدیرکل منابع طبیعی استان سمنان ادامه داد : در پارک ملی کویر انتظار افزایش جمعیت حیات وحش را نداریم اما باید تلاش کنیم همین جمعیت موجود شامل کل و بز، قوچ و میش را حفظ کنیم.
حیدریان خروج حیات وحش از مناطق حفاظت شده را از دیگر پیامدهای خشکسالی در پارک ملی کویر برشمرد و گفت: کاهش جمعیت علفخواران موجب به هم ریختن نظم زنجیره غذایی در منطقه می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان تتصریح کرد : از طرفی طبیعت استان سمنان طبیعت شکننده و آسیب پذیر است و هر تغییری در رویش گیاهی و بافت خاک اتفاق بیفتد در شرایط طبیعی مدت زمان زیادی برای بازگشت به حالت قبل نیاز دارد اما اگر شرایط طبیعی نباشد و بارندگی هم از حد معمولی کمتر باشد بازگشت به حالت قبل هرگز امکان پذیر نیست.
وی ادامه داد: بیش از 15 سال است که نقاط مختلف استان با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و خشکسالی به همراه افت سطح آب های زیر زمینی، موجب کاهش رطوبت خاک و نابودی پوشش گیاهی در زیستگاه های دشتی استان شده است.
**منابع غذایی برای حیات وحش محدود است
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان در گفت وگو با ایرنا گفت: امروز مهم‌ترین عامل تهدید حیات وحش در پارک ملی کویر، خشکسالی است زیرا تداوم و استمرار خشکسالی در سال‌های اخیر منجر به ایجاد محدودیت در منابع غذایی حیات وحش به‌ویژه برای گوشتخواران و گربه‌سانان شده است.
عباسعلی دامنگیر با اشاره به عوامل مختلف تهدیدکننده جمعیت و گونه‌های حیات وحش کشور همچون تخریب زیستگاه، تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز گفت: امروز مهمترین عامل تهدیدکننده حیات وحش پاک ملی کویر ریزگردها و فرسایش بادی است.
وی اظهارداشت: تداوم و استمرار خشکسالی در سال‌های اخیر منجر به ایجاد محدودیت در منابع غذایی حیات وحش به ویژه برای گوشتخواران و گربه‌سانان در این منطقه شده است.
دامنگیر ادامه داد: مدیریت منابع آبی که منجر به تامین منابع آب آشامیدنی حیات وحش و حفظ پوشش گیاهی برای تغذیه حیوانات علفخوار و به تبع آن تامین منبع غذایی و طعمه گوشتخواران و صیادان می‌شود، نقشی مهم در حفظ گونه‌های حیات وحش دارد.
**کاهش طعمه در کاهش جمعیت حیات وحش گوشخوار تاثیر می گذارد
یک فعال محیط زیست در گفت و گو با ایرنا گفت: خشکسالی بر جمعیت، رشد و کم شدن طعمه حیات وحش در مناطق حفاظت شده این استان تاثیر منفی گذاشته است.
جلال رامه افزود: کم شدن طعمه حیات وحش گوشتخوار بر اثر خشکسالی باعث می‌شود گوشتخواران حیات وحش برای تامین غذا و طعمه به جوامع و زیستگاه‌های بشری و دامی وارد شوند.
وی اظهار داشت: با هر دیدگاهی، خشکسالی به پویایی حیات وحش شامل گوشتخوار و به ویژه گربه‌سانان بی‌نظیر موجود در استان سمنان، آسیب جدی می‌رساند.
رامه با اشاره به وضعیت شکار حیات وحش خاطرنشان کرد: وضعیت شکار غیرمجاز در استان با توجه به افزایش آگاهی‌های عمومی، پایش مناسب زیستگاه‌ها، تنویر افکار عمومی از طریق رسانه‌ها به نسبت کشور تهدید کم‌تری است اما در برخی مناطق نظیر شاهرود و دامغان شدت بیش‌تری نسبت به دیگر مناطق استان سمنان دارد.
این فعال محیط زیست تصریح کرد : بارندگی در سال زراعی اخیر نسبت به میانگین بلندمدت در استان سمنان کاهش 40 درصدی داشته که کاهش پوشش گیاهی مهمترین آسیب ناشی از خشکسالی برای مناطق حفاظت شده است.
رامه یادآور شد : بر اساس نقشه‌های ماهواره‌ای در استان سمنان سطح پوشش گیاهی در بیش‌تر مناطق حفاظت شده استان افت شدید داشته که در منطقه پارک ملی کویر شدیدتر و در مناطق ییلاقی کم‌تر بوده است.
**50 گونه جانوری در پارک ملی کویر تلف شدند
یکی از محیط بانان پارک ملی کویر در گفت و گو با ایرنا گفت: چرای فراوان دام سبب کاهش پوشش گیاهی در پارک ملی کویر شده است به همین دلیل از نظر تامین علوفه و آب برای دام سال سختی را در پیش داریم و نیازمند تخصیص اعتبار بیشتر هستیم.
اکبر مهربانیان با بیان این که ،در زمان حاضر برخی حیوانات به دلیل کمبود آب و غذا تلف می‌شوند، ادامه داد : در سال گذشته حدود 50 گونه جانوری به دلیل کمبود آب و غذا در پارک ملی کویر تلف شدند.
وی اظهارداشت : اگر بخواهیم منصفانه نقد کنیم فعالیت‌های سازمان حفاظت از محیط زیست استان به دلیل این که در طبیعت صورت می‌گیرد، دیده نمی‌شود.
پارک ملی کویر حدود 670 هزار هکتار وسعت دارد که 420 هزار هکتار آن پارک ملی و 250 هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده است.