ترمز اشتغال‌زایی کشیده شد

نرخ بیکاری در فصل تابستان امسال به 12.2درصد رسید. این رقم نسبت به فصل بهار 0.1درصد و نسبت به تابستان سال قبل 0.7درصد افزایش دارد. نکته قابل‌تأمل در آمارهای این فصل، کاهش سهم صنعت از اشتغال موجود و رشد نرخ بیکاری در استان‌های صنعتی نظیر مرکزی و یزد است.

به گزارش همشهری، در حالی نرخ بیکاری در دومین سال اجرای برنامه ششم توسعه هنوز بالای 12درصد است که در این برنامه دولت مکلف شده بود تا چشم‌انداز 1400 نرخ بیکاری را به 8.6درصد برساند. در این شرایط آنچه بیش از هرچیز مانع تحقق رؤیاپردازی‌های توسعه‌ای شد، ورود متقاضیان انباشته از دوره‌های قبل به بازار کار بود که حتی اشتغال‌زایی 700هزار تا یک‌میلیون نفری در سال‌های گذشته نیز نتوانست از افزایش نرخ بیکاری جلوگیری کند. حالا به‌نظر می‌رسد مجموعه توان دولت برای ایجاد اشتغال سریع صرف شده و در شرایط فعلی اقتصاد، دیگر چشم‌انداز خوشبینانه‌ای برای ایجاد اشتغال در کوتاه‌مدت وجود ندارد و همین مسئله باعث شده با اضافه شدن 395هزار نفر به جمعیت فعال اقتصادی کشور در یک‌سال منتهی به تابستان سال‌جاری، نرخ بیکاری در مسیر افزایشی قرار بگیرد؛ به‌گونه‌ای که در مقابل اشتغال‌زایی برای 158هزار نفر در این یک‌سال، 237هزار نفر به جمعیت بیکاران افزوده شده است.

طبق گزارش مرکز آمار ایران از تحولات بازار کار ایران در فصل تابستان1397، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 10ساله و بیشتر در این فصل 0.2درصد نسبت به تابستان سال قبل افزایش یافته که درنتیجه آن، 395هزار و 424نفر به نیروی کار کشور افزوده شده است. اما براساس آمارها کل اشتغال ایجادشده در یک سال منتهی به تابستان97 فقط 158هزار و 123شغل بوده و به همین دلیل 60درصد نیروهای تازه‌وارد به بازار کار، ناگزیر به جرگه بیکاران پیوسته‌اند. البته این آمارها وضعیت نهایی بازار کار را نشان می‌دهند و نافی اشتغال‌زایی در دولت نیستند؛ به‌گونه‌ای که اگر دولت مدعی شود در یک‌سال منتهی به تابستان امسال فرضاً 700هزار شغل جدید ایجاد کرده است، این ادعا می‌تواند درست باشد اما بررسی‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بخش عمده این اشتغال‌زایی تحت‌تأثیر ریزش اشتغال موجود در اقتصاد ایران خنثی شده و فقط 158هزار شغل از این تعداد به افراد بیکار رسیده است.

بازار کار خدماتی‌تر شد

در تابستان امسال، سهم بخش کشاورزی از بازار کار تقریبا ثابت بوده و 18.9درصد از کل نیروی کار شاغل کشور را شامل شده است. براساس آمارها، در یک‌سال منتهی به تابستان امسال 30هزار و 831 نفر نیروی کار جدید وارد بخش کشاورزی شده اما همزمان 24هزار و 470 نفر از نیروی کار شاغل در بخش صنعت کاسته شده و سهم بخش صنعت از بازار کار کشور را با 0.1درصد کاهش، به 31.6درصد رسانده است. در این وضعیت بخش عمده نیروی کار تازه‌وارد، یعنی 104هزار و 708نفر از شاغلان جدید، در بخش خدمات مشغول به‌کار شده‌اند تا سهم این بخش از بازار کار ایران با 0.1درصد افزایش به 49.5درصد برسد. نکته قابل‌تأمل اینکه در یک‌سال منتهی به تابستان امسال، از میان 23میلیون و 956نفر شاغل کشور، 15میلیون و 584هزار نفر در هفته معادل 44ساعت یا بیشتر کار کرده‌اند و ساعت کاری 7میلیون و 116نفر کمتر از 44ساعت بوده است که از این تعداد 2.4میلیون نفر اشتغال ناقص داشته‌اند. بر این اساس در فصل تابستان امسال سهم اشتغال ناقص از کل شاغلان کشور به 10درصد رسیده که بخش زیادی از آنها به‌راحتی می‌توانند در زمره بیکاران واقعی قرار بگیرند و نرخ بیکاری کشور را به‌شدت افزایش دهند.

استان‌های رکورددار کار و بیکاری

در تابستان سال‌جاری نرخ مشارکت اقتصادی کشور 0.2درصد رشد کرده اما نسبت اشتغال کاهشی بوده و به همین واسطه نرخ بیکاری با رشد 0.7درصدی مواجه شده است. البته این شاخص‌ها در تمام استان‌های کشور وضعیت یکسانی نداشته و حتی استان‌هایی بوده‌اند که با بهبود وضعیت بازار کار مواجه شده‌اند. برای مثال استان چهارمحال و بختیاری در فصل تابستان امسال باوجود افزایش 1.8درصدی جمعیت فعال اقتصادی، نسبت به تابستان پارسال، شاهد کاهش 4.1درصدی نرخ بیکاری بوده که بیانگر ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در این استان است. همچنین استان‌های زنجان، قزوین، کردستان، کرمانشاه، گلستان و همدان نیز در این فصل باوجود افزایش نرخ مشارکت اقتصادی و بالارفتن تقاضا برای شغل، شاهد کاهش نرخ بیکاری بوده‌اند. در مقابل، استان‌هایی نیز هستند که عمدتا به‌دلیل کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و افت تقاضا برای شغل شاهد کاهش نرخ بیکاری بوده‌اند. برای مثال استان اردبیل در یک سال منتهی به فصل تابستان امسال، کاهش 2.3درصدی نرخ بیکاری را تجربه کرده که بخشی از آن ناشی از افت 0.7درصدی نرخ مشارکت و بخشی احتمالاً ناشی از ایجاد فرصت‌های جدید شغلی بوده است. استان‌های خراسان جنوبی و فارس نیز چنین وضعیتی داشته‌اند؛ به‌گونه‌ای که نرخ بیکاری در استان خراسان جنوبی از 11.7درصد در تابستان96 به 8.9درصد در تابستان امسال رسیده که بخشی از آن ناشی از کاهش یک‌درصدی نرخ مشارکت اقتصادی است. استان فارس نیز افت 1.1درصد نرخ بیکاری را با چاشنی کاهش 0.1درصدی نرخ مشارکت اقتصادی تجربه کرده که البته نسبت به وضعیت دوسوم استان‌های کشور، مساعد ارزیابی می‌شود. براساس آمارهای مربوط به تحولات بازار کار ایران در فصل تابستان سال‌جاری، 21استان کشور با افزایش نرخ بیکاری مواجه بوده‌اند و بالاترین نرخ بیکاری نیز به استان کرمانشاه تعلق پیدا کرده است؛ استانی که البته شاهد کاهش نرخ بیکاری از 17.9درصد به 16.4درصد بوده اما هنوز بیکارترین استان کشور محسوب می‌شود.

همچنین استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان با نرخ بیکاری 15.3، اصفهان با نرخ بیکاری 15، خوزستان با نرخ بیکاری 15.6و کهگیلویه و بویراحمد با نرخ بیکاری 15.5درصد در ردیف استان‌های پرخطر و دارای نرخ بیکاری بالای 15درصد قرار گرفته‌اند. استان‌هایی که بازخوانی وقایع اقتصادی و اجتماعی یک‌سال اخیر نیز غالبا اثرگذاری بیکاری بر معیشت ساکنان آنها و تغییر میزان رضایتشان از وضعیت موجود را تأیید می‌کند.  در ناآرامی‌های دی‌ماه96 اغلب این استان‌ها وضعیت نامطلوبی را تجربه کردند و همین مسئله باعث شد توجه بیشتری نسبت به اصلاح وضعیت اقتصادی آنها در دستور کار قرار بگیرد. آمارها نشان می‌دهد در برخی از این استان‌ها مانند کرمانشاه، نرخ بیکاری کاهشی بوده اما هنوز به حد مطلوب یا میانگین کشور نزدیک نشده است. از دیگر نکات آمارهای مربوط به بازار کار کشور در تابستان امسال، افزایش 2درصدی نرخ بیکاری در استان مرکزی و افزایش 2.1درصدی این نرخ در استان یزد بوده است؛ استان‌هایی که در سال‌های اخیر شاهد رشد اشتغال صنعتی بوده‌اند و افزایش بیکاری در آنها به‌معنای افول صنعت و بروز مشکل در حوزه مولد کشور‌است.

درسخوان‌ها بیکارتر شدند

آمارهای جدید نشان می‌دهد جمعیت بیکاران فارغ‌التحصیل آموزش عالی در فصل تابستان امسال به یک‌میلیون و 313هزار و 396نفر رسیده که نسبت به فصل مشابه سال قبل 96هزار و 273نفر، معادل 7.9درصد افزایش یافته است. این در حالی است که در یک سال گذشته وزارت کار به‌شدت پیگیر اجرای طرح کارورزی و احیای روابط استادشاگردی در بازار کار بوده تا از این طریق با حمایت مالی و بیمه‌ای از نیروی کار و کارفرما، بخشی از جمعیت درس‌خوانده بیکار را در بنگاه‌های اقتصاد به آموزش و کار دائمی بگمارد. نتایج فعلی حاکی از این است که یا طرح‌های اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان کارایی نداشته یا ورودی درس‌خوانده‌ها به بازار کار بیش از میزان جذب آنها در اقتصاد کشور بوده است.