روزی که زمین ایستاد!

حافظه تاریخی ایرانی‌ها از این دست مسابقات را کم در یاد ندارد. از مسابقه محمد علی – کاسیوس کلی مسلمان شده – و جرج فورمن یا کشتی غلامرضا تختی و الکساندر میدوید روس در گذشته‌های دورتر گرفته تا دیدار تاریخی 8 آذر 1376 میان ایران و استرالیا در پلی‌آف جام جهانی 1998 فوتبال، همگی از آن دست مسابقاتی است که اغلب مردم روزی که آن را دیده یا شنیدند و جایی را که بوده‌اند را به یاد دارند. در سال‌های اخیر اما هر چند مسابقات مهمی در رشته‌های مختلف برگزار شده که مخاطبان فراوانی هم داشته‌اند، اما این دربرگیری عام، مختص هر مسابقه‌ای نیست.
اما دیدار دیروز تیم‌های پرسپولیس و کاشیما آنتلرز ژاپن چرا واجد این دربرگیری شد و اصلا چه مسابقاتی می‌توانند چنین ویژگی داشته باشند؟
بهار هاشمیان، پژوهشگر جامعه‌شناسی ارتباطات در این باره می‌گوید: «یکی از ارزش‌های مهم خبری، مجاورت است؛ بدین معنی که هر چه مخاطب با موضوع خبر احساس نزدیکی جغرافیایی، فرهنگی، زبانی و مانند آن را داشته باشد، اهمیت خبر برایش بیشتر است. در نتیجه می‌توان گفت که دیدارهای ملی یا مسابقاتی که یک یا دو طرف آن برای مخاطبان واجد ارزش مجاورت بالا باشند، قابلیت بیشتری برای تبدیل به رویدادی با دربرگیری عام‌تر دارند».
وی ادامه می‌دهد: «پرسپولیس پرطرفدارترین تیم فوتبال باشگاهی ایران است که برای اولین بار در تاریخش به فینال مسابقات جام قهرمانان باشگاه‌های آسیا رسیده است. همچنین تیم‌های فوتبال ایرانی چندین و چند سال است که موفق نشده‌اند در رقابت‌های بین‌المللی به فینال برسند. طبیعی است که این مسابقه، واجد ارزش مجاورت بالایی برای اغلب مردم ایران باشد».
این پژوهشگر ارتباطات با اشاره به این که عوامل دیگری هم برای خاص شدن این مسابقه فوتبال مطرح است، اضافه می‌کند: «یکی از نکات مهم زمان پخش دیدار فینال در ژاپن است که به وقت ایران ساعت 9:30 دقیقه صبح برگزار شد. در این ساعت محصلان در مدرسه، دانشجویان در دانشگاه و بسیاری بر سر مشاغل خود حاضر هستند. طبیعی است که توقف فعالیت‌های روتین جاری برای دیدن مسابقه در صورتی که از حدی بیشتر باشد، بیشتر هم به چشم بیاید».
وی با اشاره به مثال‌هایی مثل بازی‌های آسیایی یا جام جهانی فوتبال اخیر یادآور می‌شود: «جام جهانی فوتبال یک رویداد ملی بود که تماشاگران زیادی هم داشت. با این حال شاید چون اولا، ایران چندین بار است که در این رقابت‌ها حاضر می‌شود، تنها شرایطی مثل صعود از مرحله گروهی مقدماتی می‌توانست باعث ایجاد شور ویژه در مردم شود؛ چنان که در بازی آخر با توجه به شانس ایران برای صعود، دنبال‌کنندگان بازی بیشتر بودند. دوم این که بازی‌ها عصر و شب برگزار می‌شد که ساعت فعالیت بیرونی مردم نبود و اغلب مردم در خانه‌ها یا مکان‌هایی که برای دیدن جمعی بازی تعیین شده بود، بازی‌ها را می‌دیدند. در نتیجه شاید این دربرگیری کمتر به چشم می‌آمد».
هاشمیان تصریح کرد: «در موردی مثل بازی‌های آسیایی اخیر هم هرچند اغلب رقابت‌ها در ساعات صبح و ظهر برگزار می‌شد، اما شاید کیفیت مسابقات و کاهش اهمیت آن‌ها، توجه به مسابقات را کمتر از گذشته کرده است. در کل بالا رفتن سلیقه مخاطب درباره مسابقاتی که می‌بیند هم می‌تواند بر پیگیری بازی‌ها موثر باشد. مثلا وقتی کسی الکلاسیکوی اسپانیا را می‌بیند، در صورتی که کیفیت دربی استقلال و پرسپولیس تهران راضی‌کننده نباشد، هر چقدر هم که با علاقه به یکی از این دو تیم، احساس مجاورت بالایی نسبت به پیگیری اخبار آن داشته باشد، کمتر از گذشته به آن توجه می‌کند».
وی در همین راستا می‌افزاید: «در واقع این که مسابقاتی با دربرگیری بیشتر در سال‌های اخیر به نظر کمتر شده‌اند، می‌تواند عاملی مثل بالا رفتن سلیقه مخاطب با دیدن مسابقات بیشتر باشد. با آسان شدن دسترسی به پخش زنده انواع رقابت‌ها نسبت به گذشته، به قدری محتوا در دسترس مخاطبان هست که حتی نگرانی بابت از دست دادن برخی صحنه‌ها ندارند و در نتیجه الزامی برای دیدن تمام یک بازی به صورت زنده نمی‌بینند؛ همین عامل در کاهش تعداد مسابقات با توانایی دربرگیری بالا نقش دارد».
اما وزارت آموزش و پرورش هم در بخشنامه‌ای خواستار فراهم کردن امکان پخش بازی در مدارس برای جلوگیری از تعطیلی مدرسه‌ها شد. این وزارتخانه به تمام مدارس ابلاغ کرد که بازی پرسپولیس و کاشیما آنتلرز با توجه به امکانات مدارس، به صورت زنده و مستقیم پخش شود تا موجب تعطیلی مدارس نشود. اتفاقی که باعث شد متعاقب آن موجی از عکس‌های پخش این مسابقه فوتبال در مدارس در فضای مجازی منتشر شود. هاشمیان درباره تاثیر این خبر بر فراگیرتر شدن توجه عمومی به فینال لیگ قهرمانان باشگاه‌های فوتبال آسیا، می‌گوید: «تعداد دانش‌آموزان در ایران بیش از 14 میلیون نفر است. به این تعداد آمار خانواده‌های دانش‌آموزان و معلمان را هم اضافه کنید. طبیعی است که انتشار این خبر و امکان پخش مسابقه فوتبال در مدارس، شانس مورد توجه قرار گرفتن آن را بالاتر می‌برد».
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که ادارات و سازمان‌های گوناگون هم تحت تاثیر این بازی قرار گرفتند. حتی نقشه‌های ترافیکی تهران در ساعت برگزاری مسابقه پرسپولیس و کاشیما آنتلرز، خطوط قرمز حاکی از ترافیک کمتری را به خود می‌دید. با این حال شاید کسانی باشند که بی علاقه به بازی، به همین دلیل برای انجام کارهای خود به مشکل برخورده باشند. هاشمیان در این باره هم تاکید می‌کند: «به هر حال آدم‌ها باید بپذیرند که سلایق عمومی جامعه الزاما با خواسته‌ها و سلایق آن‌ها یکسان نیست. با این حال اولا، این چنین رویدادهایی همیشه پیش نمی‌آیند و دوما، زمان روی دادن آن‌ها زیاد طولانی نیست. در نتیجه بهتر است که آدم‌های بی علاقه به چنین رویدادهایی، خود را اذیت نکرده و برنامه‌ریزی کار‌هایشان را به گونه‌ای انجام دهند که با چنین شرایطی تلاقی نکند. البته بهتر است که سازمان‌ها و شرکت‌ها هم برای چنین شرایطی تمهیدات ویژه‌ای در نظر بگیرند که کار مردم عقب نیفتد یا عقیم نماند و باعث نارضایتی شود زیرا دود این نارضایتی هم به چشم خود سازمان‌ها از نظر روابط‌عمومی و رضایت عمومی از سازمان می‌رود و هم آثار روانی بعد از آن به جامعه تزریق می‌شود».
به هر ترتیب چه خوشمان بیاید، چه خوشمان نیاید، ممکن است روزهایی از سال را در ترافیک شادی قهرمانی یک تیم یا کارناوال خیابانی تبلیغات انتخاباتی بمانیم. شاید یک روز کارهای روتین روزمره به دلیلی از یک مسابقه ورزشی تا یک سخنرانی مهم سیاسی دچار خلل شوند. اگر به اطلاع از این رویدادها علاقمند باشیم، لذت‌بخش‌تر کردن آن‌ها مثل دیدن جمعی یا با مناسک جذاب، از نظر روحی ما را شارژ می‌کند و اگر هم آن را دوست نداریم، کافی است کمی تحملمان را در برابر جامعه‌مان بالاتر ببریم. فیلمی به نام «روزی که زمین ایستاد» به موضوع از بین رفتن تکنولوژی‌های مدرن انسانی بر اثر اقدام یک موجود فضایی برای نجات محیط زیست زمین می‌پردازد. شاید چنین روزهایی، زمانی باشد تا کمی ما هم بایستیم و در کنار جامعه، استراحتی کنیم.