اول از همه باید معنی هرس را بدانیم. هرس یعنی جدا کردن قسمت‌هایی از ریشه، ساقه، برگ و جوانه برای به دست آوردن گیاهی با شکل و فرم زیباتر و جذاب‌تر. همچنین حذف شاخ و برگ خشکیده گیاه.
انواع هرس
هرس دو نوع است. هرس سبز و هرس فرم. به بیان خیلی خودمانی اگر بخواهم توضیح دهیم باید بگوییم هرس سبز یعنی همان حذف شاخ و برگ خشکیده، آفت زده یا بیمار و هرس فرم، هرسی است که برای درآوردن گیاه به شکل مطلوب است و نهایتا روی گلدهی و میوه دهی آن مؤثر است.
هرس در گیاهان آپارتمانی به سه دسته تقسیم می‌شود:
گیاهانی که ساقه حقیقی ندارند و هرس در آنها شامل حذف برگ‌ها، شاخه‌های خشک و گل‌های پژمرده می‌شود. مثل آنتوریوم، کالادیوم، سیکاس و سانسوریا.
گیاهانی که فقط سالی یک‌بار می‌توان آنها را هرس کرد آن‌هم شش ماه بعد از تمام شدن دوره گلدهی تا گیاه وقت کافی برای رشد ساقه و جوانه گل داشته باشد. مثل گل کاغذی، آزالیا و ادریسی.
گیاهانی که درتمام فصول هرس می‌شوند، ولی برای این‌که جوانه گل دهنده وقت کافی برای رشد و تقویت داشته باشد باید سه ماه قبل از گلدهی هرس‌شان کرد. مثل مرکبات زینتی، گل آویز، فیلودندرون و حسن یوسف.
چرا باید هرس کنیم؟
حالا ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید، چرا باید هرس کنیم؟ در جواب باید برویم سراغ توضیح دلایل و فواید هرس.
همان‌طور که در بالا گفتم با هرس، شاخ و برگ مرده و خشک شده از گیاه جدا می‌شود در نتیجه نور و هوای کافی به همه قسمت‌های گیاه می‌رسد و این باعث سرزندگی بیشتر آن می‌شود.
هرس در بعضی جاها باعث تشویق گیاه به رشد بیشتر می‌شود.
در بعضی گل‌ها هم باعث محدود شدن رشد سریع گیاهان می‌شود. بخصوص اگر فضای خانه‌تان کوچک باشد و نتوانید گلدان‌های پر شاخ و برگ را در آن جاگیر کنید.
مثال خوب برای دوبند بالا، گل حسن یوسف است که از یک طرف باید جوانه انتهایی‌اش را قطع کرد تا از رشد طولی و قد کشیدن اضافه گل جلوگیری شود و از طرف دیگر این کار باعث زیاد شدن جوانه‌های جانبی یا فرعی شده و گل پرپشت‌تر می‌شود.
وقت هرس
بستگی دارد بخواهید چه نوع هرسی را انجام دهید. هرس سبز یا هرس فرم. البته در مورد گیاهان آپارتمانی زمان هرس محدودیت زیادی ایجاد نمی‌کند، ولی بهتر است هرس سبز در فصل گرم انجام شود تا گیاه دچار تنش نشود. این مورد بیشتر برای گل‌های باغچه‌ای صدق می‌کند بخصوص آنهایی که شاخه‌های چوبی دارند. وگرنه در مورد علفی‌هایی مثل حسن یوسف در تمام طول سال می‌توانید هم برگ‌های خشک شده‌اش را هرس کنید هم جوانه‌های انتهایی‌اش را. برای هرس برگ و جوانه و گل هم این نکته را یادتان باشد، بگذارید سرما تمام شود درست وقتی که هنوز گیاه از خواب بیدار نشده، دست به کار شوید. نه زودتر نه دیرتر.
پس بهتر است:
هرس را بعد از تمام شدن گلدهی انجام دهید.
گل‌هایتان را قبل از شکوفه دادن، هرس نکنید، چون ممکن است جوانه‌هایشان را از دست بدهد و گیاه برای رشد سال بعد با مشکل مواجه شود. البته استثنا همیشه هست. گاهی بهتر است شکوفه‌های ضعیف را هرس کرد. چون در گیاهان، مقدار زیادی از انرژی آنها در فصل رشد صرف گلدهی می‌شود پس لازم است برای طولانی شدن دوره گلدهی و داشتن شکوفه‌های بزرگ‌تر و قوی‌تر، شکوفه‌های ضعیف و مرده گیاه را حذف کنید.
برای هرس گل‌های کوچک عجله نکنید. بگذارید به اندازه مناسب برسند تا هم گل به صورت کامل رشدش را طی کند و هم شما بتوانید شکل دلخواهتان را به آن بدهید.
درباره گل‌هایی که دارید کمی مطالعه کنید، چون تصمیم‌گیری درست در زمان هرس گیاه، بستگی به شناخت شما از گیاه‌تان دارد. مثلا پیله حسن یوسف که از سر شاخه‌ها رشد می‌کنند، یعنی جوانه‌های رشدی‌شان در انتهای هرشاخه یا برگ قرار دارد. پس برای پر پشت شدن گیاه و تشویق آن به رشد جانبی و چنبره‌ای به جای بلند شدن، نوک چند شاخه از گیاه را هرس کنید یعنی با نوک ناخن آن را بچینید.
7 نکته مفید درباره هرس
هرس کردن درست مثل کوتاه کردن مو است. هم یک کار فنی باغبانی است و هم یک کارهنری. نه باید زیاد گلدان را کچل کرد و نه گذاشت شاخ و برگش خیلی آویزان باشد. همیشه موقع هرس کمی دور بایستید و گلدان را برانداز کنید. آن قدر این کار را بکنید تا به شکل دلخواهتان برسید. شاید این کار یک بار نیاز باشد شاید هم چندین بار. صبور باشید.
ممکن است خیلی‌ها دل‌شان نیاید شاخ و برگ گل را بزنند ولی این کار به سلامت و زیبایی‌اش می‌انجامد.
دقت کنید هرس شدید به گل آسیب می‌زند. مثلا در مورد گیاهان گلدار، گاهی ممکن است گیاه نتواند خسارت آن را جبران کند و دیگر به گل نرود. پس برای هر بار، هرس بیشتر از یک چهارم گلدان ممنوع است.
در گل‌هایی که شاخه قطور و چوبی دارند می‌توانید بعد از هرس، روی محل زخم را با چسب باغبانی بپوشانید تا عوامل بیماری‌زا به آن وارد نشود. این چسب‌ها را که به چسب پیوند هم معروفند از فروشگاه‌های لوازم و ادوات کشاورزی کشاورزی تهیه کنید. قدیم‌ها به جای استفاده از چسب، روی قسمت‌های برش زده را گل می‌مالیدند.
موقع هرس، پاکیزگی را رعایت کنید. برای این کار، قبل از هرس چاقو یا قیچی را ضدعفونی کنید. بخصوص اگر گلدان‌تان آلوده به بیماری است. در این صورت پیش از هرس هر گلدانی باید وسایل را ضد عفونی کرد. ساده‌ترین روش، ضدعفونی با آب و وایتکس است. با هر پیمانه‌ای که دارید نه قسمت آب و یک قسمت وایتکس را با هم مخلوط کنید. وسایل را در آن فرو کنید، چند ثانیه نگه دارید و بعد شروع به کار کنید.
هرس گیاهان علفی که ساقه‌های نرم و تردی دارند و گاهی رونده هستند ممکن کمی زمان‌بر باشد. مثلا گیاهان رونده عادت رشدشان این است که در امتداد قیم‌شان حرکت کنند. پس برای هرس‌شان باید شاخه‌های فرعی و جانبی را ببرید و جوانه‌های سرگردانی که می‌خواهند فرار کنند را هم هرس کنید. ممکن است این گیاهان در فصل بهار و تابستان هرس بیشتری نیاز داشته باشند تا به حالت قابل کنترلی درآیند.
برای هرس، بعضی شاخه‌ها می‌بایست تا یک چهارم طول‌شان، برای بعضی دیگر تا نصف طول‌شان و بعضی را هم تا نزدیکی پایه باید برید. در نتیجه رشد جدید گیاه از شاخه‌های بیرونی انجام می‌گیرد و گیاه‌تان پر پشت‌تر می‌شود.
گیاهانی که نباید هرس شوند
بعضی از گیاهان آپارتمانی نیاز خیلی کمی به هرس دارند، ولی بعضی از آنها اصلا نباید هرس شوند. هرس نکردن‌شان هم به دلیل نحوه جوانه زدن‌شان است که موقع هرس نابود می‌شوند و در این صورت دیگر گیاه جدیدی نخواهیم داشت. به جای هرس سعی کنید فقط برگ‌ها و گل‌های خشک گیاه را جدا کنید. مثل خیلی از گونه‌های ارکیده. در بین گیاهان غیرآپارتمانی نخل و نارگیل هم همین‌طورند.
