شهر ایلام، عروس زاگرس، سرزمین رنگ‌ها، چشم‌اندازهای طبیعی بسیار زیبایی دارد. این شهر روی بقایای تمدن باستانی ساسانی ساخته شده است. مردم خون‌گرم و هنرمند ایلام میزبانان خوبی هستند. «ایلام» استانی تاریخی است که درست در غرب ایران و منطقه کردنشین واقع شده و از حیث وسعت بیست و دومین استان ایران محسوب می‌شود.جالب است بدانید گویش مردمان این استان به زبان شیرین کردی بوده و نام‌گذاری این استان به دلیل آن است که به دوره‌هایی از زمان عیلام باستان، برمی‌گردد. ایلام از آن دست استا‌ن‌‌هایی محسوب می‌شود که هم فال است و هم تماشا؛ شما می‌توانید از جاذبه‌های بکر و طبیعی ایلام لذت ببرید و هم می‌توانید شکوه و جلال این شهر را در آثار تاریخی فراوانی که در جای جای این شهر بزرگ وجود دارد، ببینید.
تنگه رازیانه ایلام
«تنگه رازیانه» یکی از مکان‌های گردشگری و با ارزش ژئوتوریسم ایران محسوب می‌شود که هر ساله گردشگران زیادی را محو زیبایی خود می‌کند. تنگه رازیانه که در دامنه ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است در ۱۳۸۸ در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار گرفته است.همچنین از طرفی دیگر تنگه رازیانه می تواند یک زیستگاه مناسب برای پرندگان مهاجر و بومی و خزندگان منطقه باشد؛ چرا که موقعیت طبیعی و شرایط ویژه اقلیمی و میکروکلیمای (ریز اقلیم ) خاص آن تمام شرایط مورد نیاز را برای یک زیستگاه و پناهگاه طبیعی حیات وحش مهیا می‌سازد.
گل گل ایلام
یکی از آثار تاریخی که قدمت آن به سه هزار سال پیش باز می‌گردد، «گل گل ایلام» (نوعی سنگ نوشته آشوری) است، این یک کتیبه تاریخی در کنار روستایی به همین نام در ۲۵ کیلومتری ایلام قرار گرفته است. نقش برجسته گل گل ملکشاهی مربوط به تمدن باستانی آشور است و در استان ایلام، کنار رودخانه گل گل ملکشاهی واقع شده و این اثر به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گورستان چنار
گورستانی کوچک اما تاریخی در چند فرسخی ناحیه چنار باش ایلام به نام «چنار» قرار گرفته است و به جرات می‌توان گفت قدمت آن به یک هزار سال قبل باز می‌گردد.نکته قابل توجه درباره گورستان این است که تعدادی گور كشف شده است كه بنا به رسم آن زمان، مردگان درون خمره‌هایی كوچک دفن شده و لوازم و اشیا مرده نیز كنار او داخل خمره قرار داده شده است.
قلعه والی
قلعه‌ای بسیار زیبا در پس خیابان پاسداران ایلام قرار دارد که قدمت آن به دوران قاجاریه باز می‌گردد و به دستور غلام رضاخان والی ساخته شده است.این قلعه زیبا که روی تپه‌ی چقامیرگ واقع شده است، به عنوان ییلاق محبوب غلامرضاخان والی شناخته می‌شد و نکته جالب درباره این عمارت کتیبه‌ای ۱۸۰ سانتیمتری است که به دستور غلام رضا خان و به خط نستعلیق حکاکی شده است.
دریاچه دوقلوی سیاه گاو
درست در ۱۸۰ کیلومتری جنوب شهر ایلام و در دامنه جنوبی کبیرکوه، دو دریاچه که به «دوقلوی سیاه گاو» معروف‌اند قرار دارد.این دریاچه از نادرترین پدیده‌های طبیعی کشور است و همواره مورد توجه بسیاری از گردشگران بوده است. اطراف آن را دشت‌ها و کوه‌های نسبتا مرتفع فراگرفته و دارای جلوه‌های بهاری و پاییزی جذاب و دیدنی است.متاسفانه در طی دهه اخیر، فرسایش قاتل اصلی این دریاچه محسوب شده و ذره ذره جان این دریاچه هزار ساله را در کام مرگ فرو می‌برد.
پشت قلعه
«قلعه تاریخی پشت قلعه» از جمله قلعه‌های باقی مانده از دوران ساسانی است که در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این قلعه در پنج کیلومتری جنوب شهرستان آبدانان و در شمال غربی روستای پشت قلعه (قلا) قرار دارد. اين قلعه از مصالحی همچون قلوه سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است.
تالاب سیاب درپوش
«تالاب سیاب درپوش» با داشتن مساحتی بالغ بر چهار هکتار وارتفاعی برابر با ۲۷۴۰ متر از سطح دریا‌های آزاد است. این تالاب با داشتن ۱۴ درجه سانتیگراد دما، دارای موهبتی الهی است و آن موهبت آب همیشگی در طول سال می‌باشد و همین امر سبب شده است سیاه پوش در همه فصول سال تالابی ییلاقی باشد.
غار خفاش ایلام
«غار خفاش» ایلام که در دهلران واقع شده است، به عنوان تنها غار خفاش موجود در کشور شناخته می‌شود و به عنوان کم نظیرترین و استثنایی‌ترین پدیده ایران زمین محسوب می‌شود. این غار رمزآلود که در يك کیلومتری چشمه‌های آب گرم دهلران واقع شده است، گونه‌های بسیاری از خفاش‌های بال پهن را در خود جای داده است.
طاق شیرین و فرهاد
در ۴۰ کیلومتری شهر ایوان ایلام، طاقی تاریخی به نام «شیرین و فرهاد» وجود دارد. بنا بر افسانه‌های محلی فرهاد عاشق پیشه و فداکار در کمتر از یک نیم روز این طاق را فقط و فقط برای استراحت شیرین بنا کرده است.اما باستان شناسان بنا بر اسناد تاریخی معتقداند این بنا نیایشگاهی است که در زمان اشکانیان برای پرستش مهر در آيين میتراييسم ساخته شده است.
چشمه قیر دهلران
چشمه‌ها از دیر باز به عنوان یکی از تفرج‌گاه‌های اصلی مردمان ایران زمین محسوب می‌شدند اما چشمه‌ای وجود دارد که نه تنها آب آن خنک و گوارا نیست بلکه داغ و سوزان است؛ «چشمه قیر دهلران» از این دست چشمه‌ها محسوب می‌شود. این چشمه با مساحتی حدود ۸۵ هکتار در هفت کیلومتری شهر دهلران قرار دارد و از یک چشمه اصلی و سه چشمه فرعی تشکیل شده و دهانه آن ۹ متر است.قیر روانی از این چشمه‌ها همراه با آب از زمین می‌جوشد و پس از ترکیب شدن با هم حوضچه طبیعی سیاه رنگی را تشکیل می‌دهند.
آبشار آما
آبشار «آما» در نزدیکی روستای آما و پشت سد ایلام واقع شده است. زیبایی این آبشار در کنار دیواره‌های پوشیده از خزه و سرخس پرسیاوشان، صد چندان می‌شود. درختان زیبای انجیر کوهی، انگور و بلوط پیرامون این محل سرسبز را فرا گرفته‌اند. ارتفاع این آبشار حدود بیست متر است.
غار بره زرد
غار عظیم کناتاریکه بره زرد در ارتفاعات سیوان‌کوه بدره و در نزدیکی روستای پاکل قرار دارد. این غار یک حوضچه آبی پرده‌های سنگی، صد‌ها ستون و مجسمه استالاکتیکی و استالاگمیتی دارد. ارتفاع بعضی از تالار‌های داخل غار به ۱۲ متر می‌رسد.
پایتخت عیلامیان
دره‌شهر در زمان‌های مختلف تاریخی به علل متعدد بار‌ها ویران و آباد گشته است. از جمله عوامل موثر بر ویرانی آن می‌توان از لشکرکشی سپاهیان آشور و اعراب نام برد. بنا به نظری، دره‌شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامیان بوده است.
شهر باستانی ماداکتو
این شهر با قدمت بیش از ۱۴۰۰ سال متعلق به دوران ساسانیان است. این شهر دارای برج‌های نگهبانی، خیابان، سیستم آبکشی و دفع فاضلاب بوده است که بنا به قولی در اثر یک زلزله تخریب و از بین رفته و هم‌اکنون بقایای کمی از این شهر بر جای مانده است.
پل عصر ساسانی
تنگه بهرام چوبین در حدود ۱۲ کیلومتری شرق شهرستان دره‌شهر به پل‌دختر و در میان تنگه‌ای عظیم و صخره‌ای منشعب از ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است. در داخل این تنگه مجموعه‌ای از اماکن مسکونی، بنای شاه‌نشین، حوضچه‌های سنگی آب و برج وجود دارد.
آسياب‌های آبی قديمی
در محدوده استان ايلام، بقايای ده‌ها آسياب قديمی مشهود است كه تعدادی از آن‌ها در حال‌حاضر نيز مورد بهره‌‌برداری قرار می‌گيرند. اهم اين آسياب‌های قديمی و تاريخی عبارتند از: آسياب‌های قبا، كاظم بگ تنوره خان، كلای، چگاوزنه، يوسف، قبادبگ، باوی گمار، گريان، خندان و آسياب نادريژ در مناطق ايلام و بانقلان، آسياب‌های موسی، حلاج آباد، چم‌آب در منطقه چم آب و آسياب‌های ديزله، چم‌سارد، رحمان، چم‌بور، ملكشاهی، ميراختيار، بولی‌ها، كوله، سرنی، ميمه، گلان، شيخ مكان و سراب كلان در مناطق چوار و صالح‌آباد، دره شهر، شيروان و چرداول.
تپه وركبود
تپه وركبود در نزديك رود كشكان و در حدود ۲۰ كيلومتری شمال غربی ايلام قرار دارد. باستان شناسان در گودال قائمی كه در اين تپه حفر كرده‌اند، به تعداد زيادی گور دست يافته‌اند كه تعدادی از آن‌هابا قلوه سنگ‌های نامنظم پوشيده شده بود و قلوه سنگ‌های بزرگی هم در جوانب گورها، برای استواری سقف‌گورها، چيده شده بود. اشيا فلزی به دست آمده از اين تپه، از جنس مفرغ و آهن می‌باشند.تپه ورکبود جزو مکان‌های تاریخی ایلام به شمار می‌رود.
قلعه سام
قلعه سام یکی از آثار تاریخی ایران و مکان‌های تاریخی ایلام می‌باشد.محوطه باستانی قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول، در نزدیکی روستاي چم بور از توابع بخش هلیلان واقع شده است. این مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عین حال با فاصله و مستقل شکل گرفته است. این مجموعه از نظر دوره ای در یک دوره از تاریخ که احتمالا حد فاصل اواخر دوره پارت‌ها و اوایل دوره ساسانی می‌باشد، ایجاد شده است. معماری این قلعه جنبه نظامی و دفاعی داشته است، زیرا قلعه در صعب‌العبورترین بلندی‌های کوه بنا شده است چون طرح و نقشه ای از پیش نداشته،طراح یا معمار برج‌ها، اتاق ها و ورودی‌ها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها احداث کرده است. بطور کلی معماری قلعه به سبک معماری دوره ساسانیان ساخته شده است. مصالح ساختمانی که برای ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از: سنگ، گچ، ساروج،ملات،گچ و در بعضی جاها نیز گل بکار رفته است.
کوه قلاقیران ایلام
کوه «قلاقیران» یکی از بهترین نقاط کوهستانی کشور از نظر زیبایی چشم انداز است. این کوه در سه کیلومتری شمال شهر ایلام است. جالب است بدانید طرح میدان آزادی تهران هم از شکل این کوه الهام گرفته شده است.
منطقه جنگلی ششدار ایلام
این تفریح‌گاه از مهم‌ترین تفریح‌گاه‌های استان ایلام در پنج کیلومتری شهر ایلام و در کنار کوه قلاقیران در مسیر جاده ایلام به کرمانشاه است.
طبیعت روستای بانقلان
بانقلان یکی از روستاهای زیبای بخش مرکزی ایلام است که در دهستان ده پایین روی تپه قلعه تاریخی توت قرار گرفته است.
دره ارغوان شهر
یکی از مناطق بسیار تماشایی ایلام، دره ارغوان است که در فاصله پنج کیلومتری ایلام در ورودی آن قرار دارد. دره ارغوان پر از ارغوان‌های زیبا و رنگی، گل‌های بابونه و آلاله سرخ، لاله های واژگون و اشک مریم های قرمز است. اين دره تنها ذخيره‌گاه ارغوان كشور است.
منطقه حفاظت شده مانشت
مانشت کوهی پوشیده از جنگل با 2629 متر ارتفاع در 6 کیلومتری شمال شرقی شهر ایلام است و دو رودخانه پر آب هم در آن جاری است. در کوه مانشت، غارهای طلسم، غار شاه افلادان و غار خور مگزان وجود دارد، غار طلسم سکونت‌گاه حدود 200000 خفاش است.
آبشار گچان
در 15 کیلومتری جاده ایلام به سرآبله، آبشار زیبای گچان از دل کوه‌ها می جوشد و چشم انداز زیبایی دارد.
منطقه تفریحی گل انار
در دامنه کوه انار در شمال شهر ایلام، سه تکه سنگ بزرگ به حالت طبیعی روی هم قرار گرفته است که بعضی معتقدند این سه سنگ در واقع شتر حضرت صالح یا ناقه صالح بوده است که امروزه به زیارتگاهی برای شفای بیماران تبدیل شده است.
دریاچه سد ایلام
در فاصله 20 کیلومتری جنوب شرقی ایلام و در کنار جاده قدیم ایلام به دره شهر، سد زیبای ایلام با مناظر طبیعی زیبایی برای گردشگران قرار دارد.
قلعه اسماعیل خان
قلعه سنگی و گچی اسماعیل خان روی ارتفاعات انبار آب، در شمال شهر ایلام در کنار کوه مانشت ساخته شده است.
سنگ نوشته تخت خان (تخت خاتون)
سنگ نوشته تخت خان اثر تاریخی زمان قاجار، در روستای بانروشان بخش صالح آباد ایلام قرار دارد.
آبشار سرطاف
این آبشار زیبا در 5 کیلومتری جنوب شهر ایلام و شرق روستای شهید کشوری است.
آبشار وه ریز
در هفت کیلومتری جنوب ایلام به سمت شهر ملکشاهی، در نزدیکی روستای چشمه کبود، آبشار وه ریز قرار دارد، این منطقه به خاطر صخره های هلالی جالبش چشم انداز زیبایی دارد.
رودخانه سیمره
از تلاقی رودخانه های قره سو و گاماسیاب در مرز ایلام و لرستان، رودخانه سیمره به وجود آمده است. این رود تا انتهای کرخه ادامه می یابد و ۶۵۰ کیلومتر طول دارد. از مشهورترین مکان هایی که در استان ایلام وجود دارد، رودخانه تاریخی سیمره است زیرا نیمی از تاریخ ایلام با نام سیمره گره خورده است. در این مکان، سد سیمره نیز وجود دارد که حدود چند ماهی است که آب گیری خود را آغاز کرده است.
