در حال حاضر صنعت ریلی کشور در حال توسعه است و دست‌کم در 9 شهر بزرگ کشور خطوط مترو در حال ساخت است که علاوه بر خدمات صنعت ریلی شهری و بین‌شهری در حمل و نقل مسافر، کاهش آلودگی هوا و کاهش تصادفات و هزینه‌های کشور نقش مهمی داشته و خواهد داشت.
دکتر حمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی در نشست خبری امضای تفاهم‌نامه مشترک میان جهاد دانشگاهی و شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) درباره دانش فنی طراحان و متخصصان داخلی می‌گوید: طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت مترو به اشتغال‌زایی برای رده‌های مختلف تخصصی و دانشگاهی منجر خواهد شد. کسب دانش فنی طراحی و تجهیزات مورد نیاز این صنعت علاوه بر ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی بخصوص برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، باعث توسعه صادرات این محصولات به کشورهای همسایه و همسو با جمهوری اسلامی می‌شود.
وی می‌افزاید: اکنون جهاد دانشگاهی از توان علمی و فناورانه برای انجام این کار برخوردار است و باید از این فرصت برای انتقال فناوری نیز استفاده کند. تهران دارای مرجعیت نسبت به سایر شهرها و کلانشهرهاست و اگر از تولیدات داخلی در متروی تهران استفاده شود، سایر شهرها نیز از این تولیدات استفاده خواهند کرد.
رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به چالش‌های انجام آزمایش‌ها و کنترل کیفیت ادامه می‌دهد: یکی از مشکلات موجود برای تولید صنعتی تجهیزات مترو نبود آزمایشگاه مرجع برای کنترل کیفیت در کشور است که در این تفاهم‌نامه کارفرما، امکان انجام تست‌های محیطی کنترل کیفیت و بهره‌برداری را از سوی جهاد دانشگاهی فراهم کرده است. وی تصریح می‌کند: کشور ما در زمینه تربیت مهندسان توانا بسیار خوب کار کرده و مشکلی از نظر تامین نیازها در زمینه تجهیزات و تاسیسات مترو نداریم. ما تاکنون درهای تردد و سیستم رانش را در مدل آزمایشگاهی و صنعتی کوچک ساخته‌ایم و استانداردهای مورد نظر بخوبی اجرا شده است. علاوه بر این حجم مورد نیاز تجهیزات نیز کار را اقتصادی می‌کند و ما را در منطقه به مرجعی برای صادرات این فناوری‌ها و محصولات تبدیل خواهد کرد.
چشم‌انداز توسعه 12 خط مترو ی تهران
اکنون در دو خط 6 و 7 مترو عملیات ساختمانی پیش رفته و تکمیل شده است. اما در قسمت تجهیزات به دلیل وابستگی به واردات سرعت پیشرفت کاهش یافته است. دکتر محسن پورسید آقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران نیز در این نشست، حضور جهاد دانشگاهی در این طرح را برای توسعه این خطوط و خطوط جدید مترو بسیار کارآمد عنوان می‌کند و می‌گوید: امروزه در توسعه مترو در بخش عمران و ساخت تونل نیازی به واردات و تخصص خارج از کشور نداریم. اما در زمینه تجهیزات، بخشی از این تجهیزات در کشور ساخته می‌شود و متاسفانه هنوز در تامین بخشی از تجهیزات نیازمند واردات قطعات هستیم. وی می‌افزاید: با توجه به این‌که تهران به 12 خط مترو نیاز دارد و در مجموع خطوط مترو باید پیوسته در حال توسعه باشد، همواره به حضور متخصصان و فناوری‌های به روز نیاز داریم. با این نگاه تلاش شده است در این تفاهم‌نامه بقیه تجهیزات مورد نیاز در کشور طراحی، ساخته و اجرا شود تا نیازی به واردات تجهیزات نداشته باشیم. درنهایت با طراحی و اجرای 12 خط متروی تهران می‌توان همه مناطق تهران را تحت پوشش قرار داد و البته این موضوع سال‌ها زمان می‌برد.
پورسید آقایی با اشاره به این‌که با توجه به رفتار نامناسب کشورهای توسعه‌یافته با ایران، کشور برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای باید به دانش و توانایی‌های بومی تکیه کند، می‌افزاید: ما اکنون در بخش قطعات و سیستم نیاز به واردات داریم، اما در بخش عملیات طراحی و ساخت و ساز نیازمندی نداریم.
وی تصریح می‌کند: ما اعتقاد داریم راه صادرات از درون کشور می‌گذرد. اگر قرار است محصولی صادر شود، باید نتیجه استفاده از آن در کشور و توانایی متخصصان مشخص شده باشد و سپس صادرات صورت گیرد. ما ابتدا باید توانایی‌های متخصصان داخلی را در داخل کشور بالفعل کنیم و در ادامه از این مسیر، صادرات را توسعه دهیم.
چشم‌انداز توسعه متروی کشور
طرح ساخت قطار شهری در ایران نخستین بار سال 1338 مطرح شد و با راه‌اندازی متروی تهران در سال 1377 برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفت. اکنون بعد از گذشت 20 سال از آغاز طرح توسعه مترو در ایران، علاوه بر خطوط متروی تهران، خطوط متروی اصفهان، تبریز، تهران، شیراز، کرج و مشهد اکنون فعال و در حال توسعه است. همچنین مترو در شهرهای اهواز، کرمانشاه و قم در حال ساخت است و در کرمان این موضوع در حال مذاکره و انجام کار مطالعاتی است. به این ترتیب برنامه توسعه خطوط مترو به‌طور کلی در 11 شهر در حال طراحی و اجراست.
در مورد خطوط قطار شهری تهران، براساس طرح جامع حمل و نقل خطوط متروی تهران، 12 خط برای تهران طراحی شده است که تاکنون چهار خط به بهره‌برداری کامل رسیده است و خط 5، خط اصلی تهران نیست. در خطوط 6 و 7 نیز زیرساخت‌ها آماده است و نیاز به تجهیزات ناوگان حمل و نقل دارد.
همچنین براساس طرح جامع حمل و نقل تهران باید خطوط 8 و 9 هم در دستور کار قرار بگیرد که خط 8 قرار است هسته مرکز تهران را به شکل حلقه پوشش دهد.
توجه متخصصان داخلی به نیازهای کشور
سیستم رانش واگن‌های مترو، سیستم کنترل تردد و دسترسی به خطوط مترو، سیستم علائم و ارتباطات، ساخت تجهیزات فلزی مورد نیاز صنعت مترو مثل چرخ، ریل، قطعات ترمز و...، طراحی و ساخت سیستم‌های کنترلی واگن و سیستم‌های دسترسی به تجهیزات برقی و تعمیراتی ناوگان از جمله فناوری‌هایی است که قرار است با تکیه بر دانش بومی و تلاش محققان جهاد دانشگاهی برای متروی تهران طراحی و ساخته شود. جهاد دانشگاهی می‌گوید با داشتن نیروی متخصص و دانش فنی بعد از این برای توسعه مترو گام‌های بلندی برخواهد داشت.
مهندس علی امام، مدیرعامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه درباره دلیل این همکاری مشترک می‌گوید: جهاد دانشگاهی در این سال‌ها نشان داده است نهادی پرتوان و کوشا برای رفع مشکلات کشور است و به همین منظور برای همکاری در ساخت تجهیزات مترو انتخاب شده است. توانایی و مداومت در ساختار تجهیزات باکیفیت و ایمن، ثبات مدیریتی و علاقه‌مندی به توسعه فناوری با توجه به نیازهای مشتری (که در اینجا متروست) از ویژگی‌های این سازمان است.از طرفی جهاد دانشگاهی به دلیل ارتباط با صنایع مختلف و با توجه به تحریم‌های ظالمانه علیه ایران می‌تواند میزان نیاز به تجهیزات خارجی را کاهش دهد.
