سیستان و بلوچستان|ساز جازموریان کوک نیست

جازموریان که به‌صورت فصلی و در زمان بارندگی آبگیری می‌شد، بیش از 20سال است که خشک شده و تنها در سال 95 در پی بارشی دور از انتظار بیش از 60درصد این تالاب آبگیری شد. کارشناسان معتقدند گسترش اراضی کشاورزی بدون ملاحظات توسعه پایدار در بالادست و سدهای احداث شده روی رودخانه بمپور و هلیل‌رود از اصلی‌ترین دلایل خشک شدن جازموریان محسوب می‌شود. بکر‌ترین تالاب ایران هم‌اکنون منشا 20درصد از گردوغبار کشور محسوب می‌شود.

کاهش بارندگی
جازموریان که پس از کم آبی به چراگاه شترها تبدیل شده بود حالا آنقدر خشک و بی‌آب و علف شده که حتی شترها هم دیگر رغبتی برای حضور در این تالاب ندارند. کاهش بارندگی در سال‌های اخیر یکی از دلایل بیابان شدن جازموریان است. در سال‌جاری میزان بارندگی در این منطقه با 80درصد کاهش مواجه شد. بهروز بهروزی‌راد، استاد محیط‌زیست و متخصص تالاب با بیان اینکه جازموریان چیزی احتیاج ندارد به جز آب، می‌گوید: در آن منطقه خشکسالی بیش از سایر مناطق بوده. ممکن است در حاشیه تالاب دست اندازی شده باشد اما تأثیری بر روند خشکی تالاب ندارد.
او برخلاف برخی کارشناسان که احداث سد بر رودخانه‌های بمپور و هلیل‌رود را دلیل اصلی خشک‌شدن جازموریان می‌دانند به همشهری می‌گوید: سدهای قابل توجهی در آن منطقه احداث نشده است. رود دائمی که به جازموریان بریزد وجود ندارد، رودهای آنجا فصلی است که در زمان بارش، آب را منتقل می‌کنند که به‌دلیل خشکسالی، بارش نیز بسیار کم بوده و این رودها خشک شده‌اند. در بالادست بندهایی زده شده که هرچند بی‌تأثیر نیست اما باز هم نمی‌تواند دلیل اصلی محسوب شود.
سیستان و بلوچستان و کرمان، ‌دواستانی که جازموریان در میان آنها واقع شده به‌ترتیب کم‌بارش‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌روند. این کارشناس نیز با اشاره به همین مسئله می‌گوید: عدم‌بارندگی دلیل اصلی خشک‌شدن جازموریان است. از دهه 70جازموریان خشک و کم آب شده است.
این کارشناس درخصوص تأثیر نوع محصولات کشاورزی و عدم‌سازگاری آنها با اقلیم منطقه بر خشکیدگی جازموریان می‌گوید: در آن منطقه چاه‌هایی که احداث می‌شود، آب شیرین با حجم بسیاری دارد که در کشاورزی استفاده می‌شود ولی برای کشاورزی از رودخانه‌ها استفاده نمی‌شود. این اتفاق تا 3 سال پیش هم جریان داشت.

تمامی تالاب‌ها نیازمند احیا هستند
ماه گذشته هیأت دولت بودجه‌ای 15میلیارد تومانی برای احیای تالاب‌های کشور درنظر گرفت. سازمان محیط‌زیست نیز اعلام کرد که این بودجه را به تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در رامسر سایت اختصاص خواهد داد و به‌طور ویژه و برای بهره‌وری و نتیجه بهتر، 2 تالاب را درنظر خواهد گرفت. بهروزی اما معتقد است هیچ تالابی بر دیگری ارجحیت ندارد و تمامی آنها نیازمند احیا هستند. او می‌افزاید: تالاب‌ها نیاز جامعه هر منطقه را برآورده کرده و نقش مهمی دارند. کلیه اطلاعات تالاب‌ها را باید در اختیار داشت و مقایسه اکولوژیک میان آنها انجام داد تا اولویت احیا‌یشان مشخص شود. این اولویت‌بندی را باید براساس اطلاعات علمی انجام داد و ارجحیت شاخص‌های زیست‌محیطی آنها را به تفکیک بررسی کرد. تا زمانی که این اتفاق به درستی و علمی انجام نشود، تالاب‌های ایران احیا نخواهند شد. هرچقدر این اطلاعات زودتر و سریع‌تر به دست ‌آید، ‌می‌توان زودتر اقدام کرد.
او با تأکید براینکه برای احیای مجدد تالاب جازموریان باید وضعیت آن را به‌صورت کامل بررسی و دلایل خشکیدگی آن را به‌طور دقیق مشخص کرد، می‌گوید: بارندگی در آن منطقه کم است اما می‌توان آب را از دیگر نقاط به جازموریان انتقال داد. انتقال آب چاه در بالا دست، مهار کشاورزی محدوده و... ازجمله این موارد است. اما در هر صورت بدون بررسی نمی‌توان اقدامی انجام داد. مدیریت تالاب‌ها و نگاه اکوسیستمی به منطقه، ‌به برنامه‌ای بلندمدت نیاز دارد که در مسئولین کمتر دیده شده است. به همین دلیل وضعیت تالاب‌ها دچار روزمرگی شده‌اند، هر زمان باران ببارد احیا و هر زمان که نبارد، خشک می‌شوند.
بهروزی نخستین نیاز اساسی در مورد جازموریان را تعیین حقابه آن دانسته و می‌افزاید: بررسی مساحت واقعی جازموریان نیز باید به‌صورت دقیق معلوم شود. اعداد و ارقام موجود بر پایه مشاهدات است و نه علمی و این موضوع در مورد دیگر تالاب‌های ما نیز وجود
 دارد.

تلاش سازمان محیط‌زیست برای احیای جازموریان
 
مسعود باقر‌زاده کریمی معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست پیش از این اعلام کرد: حدود یک میلیون و سیصد هزار هکتار از مجموع 3 میلیون هکتار تالاب شناسایی شده در کشور خشک شده‌اند. به‌عبارت دیگر 30درصد وسعت تالاب‌ها خشک شده است. باقرزاده کریمی، تالاب جازموریان را نمونه تماما خشک شده تالاب‌های ایران اعلام کرد. او با اشاره به اینکه احیای جازموریان در دست مطالعه است در گفت‌وگو با همشهری اظهار کرد: بازنگری در کشاورزی و تعیین سهم حقابه و تعریف شدن مکانیسم ورود آب به تالاب باعث احیای آن می‌شود. براین اساس، سازمان محیط‌زیست تلاش می‌کند با اجرای این راهکارها حداقل در مساحتی کوچک‌تر عرصه‌های این تالاب را مرطوب کند تا کانون‌های ریزگرد در این عرصه‌ها مهار شود.