نگرانی از شیوع دوباره طاعون در حیات‌وحش

البته پیش از آن نیز در کشور این بیماری در برخی نقاط گزارش شده بود؛ ازجمله سال 91همین بیماری در خراسان موجب نابودی چند راس کل و بز، قوچ و میش شد. باوجود این، کارشناسان معتقدند سال 94اوج شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک بوده است. حالا دوباره شیوع این بیماری در استان البرز گزارش شده و چند راس کل و بز را قربانی کرده است. کارشناسان حیات وحش نگران شیوع این بیماری در گستره وسیعی از مناطق حفاظت شده و مناطق آزاد هستند؛ بیماری‌ای که می‌تواند ضربه مهلکی به جمعیت رو به کاهش حیات وحش وارد کند.
طاعون نشخوار‌کنندگان کوچک (Peste Petits Ruminants) یک بیماری به‌شدت ویروسی با انتشار سریع است که بیشتر نشخوار‌کنندگان کوچک از قبیل گوسفند و بز را مبتلا می‌کند. این بیماری ازجمله بیماری‌هایی است که در سال 2003سازمان جهانی بهداشت جهانی، برای مقابله با آن برنامه ریشه‌کنی تعریف کرد. این بیماری در بیشتر کشورهای آفریقایی و آسیایی (شرق نزدیک، کشورهای حوزه خلیج‌فارس) دیده شده و هم‌اکنون در هند، نپال، بنگلادش، پاکستان وافغانستان نیز شایع است. همچنین در بیشتر مناطق ایران نیز که دارای جمعیت بالای نشخوار‌کنندگان کوچک هستند مشاهده شده است.
راهکار مقابله با طاعون نشخوارکنندگان کوچک
محسن گل احمر، ‌دامپزشک باتأکید بر اینکه این بیماری ویروسی فوق‌العاده واگیردار است، می‌گوید: ‌«‌خوشبختانه این بیماری به انسان سرایت نمی‌کند، ‌البته اگر انسان با ترشحات حیوان آلوده تماس داشته باشد می‌تواند به‌عنوان ناقل عمل کند.» طاعون نشخوار‌کنندگان کوچک، گوسفند و بز را درگیر کرده و تأثیری روی گاو ندارد اما اگر این گونه‌های اهلی به هر دلیلی با نشخوارکنندگان وحشی مانند گوزن، آهو،کل و بز و قوچ ومیش در تماس باشند، ‌آنها را هم درگیر کرده و از بین خواهد برد.
گل احمر به همشهری می‌گوید: «آبشخور مشترک و یا مکان تغذیه مشترک میان نشخوارکنندگان اهلی و وحشی، آهو، گوزن، کل و بز و قوچ و میش را هم درگیر بیماری خواهد کرد.» تب شدید، آبریزش شدید چشم و بینی، زخم ‌دهانی، علائم تنفسی، اسهال و لاغری حیوان از نشانه‌های این بیماری قابل پیشگیری است که واکسن آن نیز موجود است. اما به گفته این دامپزشک برخی دامداران دام‌های خود را واکسینه نمی‌کنند مگر اینکه تجربه از بین رفتن دامشان بر اثر بیماری را داشته باشند؛ «با تزریق واکسن می‌توان این بیماری را دفع کرد. حدود 20سال قبل بیماری طاعون گاوی با واکسیناسیون ریشه کن شد.»
اما مسئله‌ای که موجب نگرانی می‌شود، انتقال این بیماری به نشخوارکنندگان وحشی است. با واکسیناسیون نشخوارکنندگان اهلی و مراقبت‌های خاص می‌توان از شیوع این بیماری در میان حیات‌وحش جلوگیری و آن را کنترل کرد اما میزان مبتلایان و تلف‌شدگان ناشی از این بیماری در نشخوارکنندگان وحشی زیاد است. گل احمر دلیل این مسئله را تحت کنترل نبودن گونه‌های وحشی و پراکندگی آنها می‌داند. او البته تأکید می‌کند که برای جلوگیری از انتقال این ویروس خطرناک به‌گونه‌های وحشی، دام‌های اهلی نباید به مکان‌های حفاظت شده وارد شوند و مکان چریدن آنها باید مشخص باشد، رعایت نکردن این مسئله سبب انتقال این بیماری به‌گونه‌های وحشی نیز می‌شود. سال 94 که منطقه هفتاد قله (در استان مرکزی) درگیر این بیماری شد، سازمان محیط‌زیست آبشخورهای این محدوده را با ماده ضد‌عفونی‌کننده قابل مصرف برای حیات وحش، ‌ضد‌عفونی کرد تا از میزان سرایت این بیماری بکاهد.
اسماعیل کهرم، استاد محیط‌زیست اما معتقد است شیوع این بیماری گاهی اوقات بدنیست. او به همشهری می‌گوید: «این بیماری وقتی در منطقه حفاظت شده سیاه‌کوه کویر مرکزی شایع شد، جمعیت حیوانات را تصفیه کرد. آنها که قوی بودند ماندند و گونه‌های ضعیف و بیمار از بین رفتند.» در عین حال او با اظهار تأسف از درگیر شدن حیات وحش به این بیماری می‌افزاید:‌«البرز مرکزی وسعت زیادی دارد و جمعیت زیادی از قوچ و میش و نشخوارکنندگان وحشی در این منطقه وجود دارد و به‌دلیل همین وسعت نمی‌توان از شیوع بیماری در این منطقه جلوگیری کرد.» کهرم می‌گوید: شیوع این بیماری در وضعیت کنونی که عوامل متعددی ازجمله خشکسالی، تخریب زیستگاه‌ها و شکار غیرمجاز، جمعیت علفخواران حیات وحش را تهدید می‌کند، می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به این  گونه‌ها وارد کند. براین اساس، ضروری است سازمان محیط‌زیست با کمک سازمان دامپزشکی کشور و دیگر سازمان‌های ذیربط با این بیماری مقابله کند. به‌ویژه سازمان‌های متولی دام باید با چاره‌اندیشی مانع ازورود دام‌های اهلی به مناطق حفاظت شده و زیستگاه‌های حیات‌وحش شوند.