پاسخ یک حقوقدان به اظهارات اخیر احمد خاتمی

تفسیر آقای خاتمی از این اصل قانون اساسی مبنی بر اینکه رئیس جمهوری باید رجل سیاسی با تعبیر جنسیت آن باشد، موضوع تازه‌ای نیست. در چهل و یک سال گذشته پس از تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، معمولاً تفسیر کلمه رجال مورد مناقشه جدی حقوقدانان قرار گرفت. از طرف دیگر حقوقدانان اعم از اینکه مکلا باشند یا معمم، همگی بحث «الفاظ» را در حقوق و فقه می‌خوانند و هنگامی که معنی لفظی مورد مناقشه قرار می‌گیرد برای تفسیر آن به شأن نزول و همچنین سابقه آن در ادبیات حقوقی مراجعه می‌کنند.
به این جهت هنگامی که قانون اساسی در سال ١٣۵٨ به تصویب رسید، خود من در یکی از روزنامه‌های آن زمان کار می‌کردم و مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی را منعکس می‌نمودیم. صرفنظر از مطالبی که در مطبوعات آن زمان در همین مورد منتشر شده، بهترین منبع مراجعه به نحوه تصویب این اصل از قانون اساسی، مراجعه به مشروح مذاکرات مجلس خبرگان در آن زمان می‌باشد. در آن مشروح مذاکرات وقتی کلمه «رجل» به معنای «مرد» مطرح و عنوان شد که رئیس جمهوری باید از مردان باشد، این موضوع مورد اعتراض یگانه عضو زن مجلس، خانم منیره گرجی قرار گرفت.
چون این مسأله انعکاس وسیعی در جامعه پیدا کرد و نحوه انعکاس آن هم اثر بسیار نامطلوبی در افکار عمومی گذاشت، شهید دکتر بهشتی که یکی از حلالان مشکلات مجلس خبرگان بود و به نیابت از مرحوم آیت‌الله منتظری مجلس را اداره می‌کرد، در آن جلسه که روی مرد بودن کاندیدای ریاست جمهوری تأکید شده بود موضوع را به جلسه بعد موکول کردند. در نهایت هم به جای اینکه با لفظ «رجل» بر معنای «مرد بودن» تأکید شود، طوری موضوع مطرح شد که به لحاظ ادبیات فقهی و همچنین سابقه‌ای که در ادبیات اسلامی سراغ داریم بر کلمه «رجال» توافق شد.
قابل ذکر است که در پیش‌نویس قانون اساسی از لفظ «رجل» استفاده شده بود. بدین‌جهت باید ببینیم چه سابقه‌ای وجود داشت که مرحوم دکتر بهشتی و دیگر علمای آن زمان که با نظر «رجل» بودن رئیس جمهوری زاویه داشتند با این پیشنهاد موافقت کردند.
چنان‌که می‌دانیم در قرآن کریم نیز در موارد متعددی الفاظی مانند «رجال» با اشاره به هر دو نوع جنسیت مرد و زن مورد استفاده قرار گرفته است و مفسرین قرآن در باب موارد مختلفی از این اشارات، تفاسیر موسعی دارند. از مهمترین این موارد آیه ٢٣ سوره مبارکه «احزاب» است که در آن لفظ «رجال» همزمان شامل مردان و زنان می‌شود. بنابراین چنین سابقه‌ای به لحاظ الفاظ در متون دینی و مقدس هم به کرات وجود دارد و بدین‌جهت از آن زمان هرگاه کلمه «رجال» به صورت عام به کار برده می‌شود بر اساس ادبیات اسلامی، این کلمه در مرد و زن «عام» است و شامل هر دو جنس می‌گردد.
بر این مبنا اگر تفسیر جناب آقای سید احمد خاتمی را بپذیریم اساساً هیچ نیازی به این مناقشه وجود نداشت و از همان اول در مجلس خبرگان قانون اساسی می‌شد به جای تغییر کلمه «رجل» به «رجال»، از همان متن پیش‌نویس استفاده می‌شد که بر معنای خاص مرد بودن نامزدها تأکید داشت. از این جهت به نظر می‌رسد مجدداً جناب آقای خاتمی بر موضوعی تأکید کرده‌اند که از دلایل اصلی لاینحل ماندن چالش تفسیر این بخش از قانون اساسی است و انطباقی هم با محتوای مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی ندارد.