پزشکان در انواع بیماری های صعب العلاج می توانند پیوند مغز استخوان را تجویز کنند. بیمارانی که به این پیوند نیاز دارند دو دسته اند: بیماری های بدخیم خونی و غیر بدخیم خونی. از انواع بیماری های بدخیم می توان به سرطان های خون حاد و مزمن اشاره کرد. همچنین انواع بیماری های لنفوم که در طی درمان های اولیه خوب نشده و عود می کند پیوند مغز استخوان را می طلبد. از بیماری های خوش خیم نیز می توان به تالاسمی اشاره کرد که نیازمند تزریق مکرر خون است همچنین پیوندهای نقص ایمنی در اطفال که ممکن است پیوند مغز استخوان مورد نیاز باشد.
شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان؟
بیماری های سرطانی یا بدخیم خونی بیش از پیوند مغز استخوان، به شیمی درمانی نیاز دارند همانند: بیماری سرطان خون حاد. بیماران تحت درمان شیمی درمانی از کمبود پلاکت و اختلال گلبول های سفید همچنین عفونت های شدید رهایی می یابند. اما همه چیز به این نوع شیمی درمانی ختم نمی شود. ما برای تحکیم روند درمان مجبوریم از شیمی درمانی تحکیمی یا نگه دارنده بیمار استفاده کنیم.
درصد موفقیت "پیوند مغز استخوان"
چگونگی پیوند مغز استخوانتعیین درصد موفقیت این پیوندها به عوامل مختلفی از جمله: سن بیمار، نوع بیماری، چگونگی پیوند مغز استخوان و روند بهبودی بستگی دارد. از مهم ترین عوامل موفقیت در بیماری باید به اگاهی رسانی سریع پزشک اشاره کرد یعنی پزشک بیماری های خونی و سرطان خون را به سرعت تشخیص داده و بیماران را به مراکز پیوند مغز استخوان ارجاع دهد.
شرایط اهدا کنندگان
از بهترین نمونه های اهداکنندگان می توان به برادر، خواهر و اقوام نزدیک اشاره کرد این افراد اولویت نسخت پیوند را تشکیل می دهند. بعد از اثبات سازگاری که به وسیله آزمایش مشخص می شود، دیگر مراحل اهدا و نمونه گیری طی می شود.
اگر نزدیک و خویشاوندی برای پیوند مغز استخوان سازگار نبود، افراد می توانند از طریق بانک های سازگاری سنجی اقدام کرده و فرد سازگار خود را پیدا کنند.
سابقه پیوند مغز استخوان
پیوند مغز استخوان بیش از نیم قرن است که در میان پزشکان رواج داشته. در گذشته برای پیوند مغز استخوان بیماران مبتلا به سرطان خون و انواع بیماری های غیر بدخیم مثل تالاسمی و انمی اپلاستیک، طی یک رژیم درمانی، آماده سازی شده و استخوان فرد سالم به بیمار با موفقیت منتقل می شد؛ اما امروزه این روند تغییر یافته و بیشتر پیوندهای سرطان خون از طریق خون اهداکنندگان سالم انجام می گیرد.
این روند از طریق قرار گرفتن فرد سالم زیر دستگاهی مشابه دیالیز است که روند جداسازی سلول هایش پس از انجام در کیسه ای خاص جمع می شود و سپس از طریق رگ به بیمار گیرنده منتقل می شود. این انتقال سبب شده سلول ها از طریق رگ و گردش خون بر روی استخوان ها نشسته و سلول های معیوب را با سلول های سالم، جایگزین کنند.
آیا پیوند مغز استخوان برای اهداکننده خطری دارد؟
این پیوند خطر چندانی برای اهدا کننده ندارد تنها کاری که او باید انجام دهد بیهوشی در اتاق عمل است تا پیوند مغز استخوان از بدن او دریافت گردد. روش دیگر این پیوند به وسیله اهدای خون است. به این صورت که خون فرد سالم از طریق دستگاه دریافت شده و فرد بیمار از طریق دستگاه دیگر جریان خون سالم را دریافت می کند. البته در این روش متخصصان دستگاه را از این نظر که چه نوع سلول خونی را جدا کند تنظیم می کنند.
درمان با پیوند مغز استخوان چه قدر قطعی است؟
معمولا این پیوندها به دو صورت آلوژونیک و اتولوگ انجام می گیرد. پیوند اتولوگ زمانی انجام می گیرد که شیمی درمانی انجام شده بر بیمار دوزبالایی داشته و آسیب های برگشت ناپذیری بر بدن او تحمیل کرده باشد. در این حالت مغز استخوان سالمی را که قبلا برای او تامین کردیم به بیمار تزریق می کنیم تا در مغز استخوان او لانه گزینی کند و دوباره جریان خون سالم در بدن او شکل گیرد. گفتنی است احتمال برگشت بیماری در پیوندهای اتولوگ بیشتر و در الوژنیک کمتر است. شاییان ذکر است مطلب گفته شده تنها معیار قطعی برای برگشت بیماری نبوده و عواملی همچون مرحله بیماری، سن و نوع بیماری نیز در برگشت ان موثر است.
وضعیت کشور ما در حوزه مغز و استخوان
خوشبختانه کشور ما از لحاظ پزشکی جز مطرح ترین کشور هاست و مراکز پیشرفته متعددی در این زمینه وجود دارد که به خوبی فعالیت می کنند. قدیمی ترین مرکز تحقیقات خون، سرطان و سلول های بنیادی را می توان بیمارستان شریعتی وابسته به دانشگاه تهران دانست. در این مرکز امکانات بسیار پیشرفته و مکفی برای مردم عزیز ایران وجود دارد.
با این که تبلیغ درستی برای اهدای مغز استخوان صورت نگرفته اما مردم ما به خوبی توانسته اند در زمینه اهدای آن پیش قدم شوند. همین مسئله به خودی خود سبب استقلال کشورمان در زمینه پیوند مغز استخوان می شود و در عین وابستگی سایر کشور ها، موجبات نزدیکی و اتحاد مردم نیز شده است. امید است مردم عزیز کشورمان به سایت hla مراجعه کرده و مقدمات ثبت نام خود و عزیزان خود را فراهم کنند. به امید روزی که هیچ ایرانی به این درد مبتلا نشود و اگر شد به سرعت توسط مردم غیورمان مغز استخوان لازم تامین و درمان گردد.
پیوند مغز استخوان برای فرد معیوب با جایگزینی مغز استخوان سالم فرد دیگر، روند شیمی درمانی یا پرتو درمانی را برای فرد مهیا می کند تا بتواند مقادیر بالای این پرتوها و مواد را دریافت کند. مغز استخوان از جمله مهم ترین و حیاتی ترین محل های بدن و تولید سلول خونی است. البته پیوند مغز استخوان اگر چه روش معمول و خوبیست اما به علت فقدان و محدودیتی که در دریافت آن وجود دارد، بسیاری از افراد از انجام آن ناتوانند.
با این که پیوند مغز استخوان عدم برگشت بیماری و عود ان را تضمین نمی کند اما شرایطی را برای بیمار به وجود می اورد که او را برای یک زندگی سالم تر و طولانی تر مهیا می کند.
چرا پیوند مغز استخوان
روش پیوند مغز استخواندر بدن برخی افراد سلول های خونی ناقص یا نارس تولید می شود یا تعداد گلبول های خونی بسیار کمی دارند. این سلول های خونی ناقص برای بدن بسیار مضراند چرا که در کنار سلول های سالم تجمع کرده و در روند کارشان اختلال ایجاد می کنند. حتی باعث حمله به برخی بافت های بدن نیز می شوند به این صورت روند طبیعی بدن به کلی مختل می شود.
می توان به وسیله دوزهای بالای اشعه درمانی یا شیمی درمانی سلول های ناقص و نارس را از بین برد اما این کار عوارضی زیادی دارد. ممکن است آسیب های جدی به سلول های سالم موجود در مغز استخوان وارد کند. در پیوند مغز استخوان پزشک از طریق پرتو درمانی اقدام به حذف سلول های آسیب دیده و ناقص می کند و سلول هایی از مغز استخوان را که در طی این امر آسیب دیده اند جایگزین می کند.
انواع پیوند مغز استخوان:
متداول ترین روش های پیوند مغز استخوان عبارتند از :
1. پیوند اتولوگ:
طی این پیوند بیمار مغز استخوان مورد نیاز خود را دریافت می کند. پزشک مغز استخوان آسیب دیده را خارج کرده و در معرض تششعات قرار می دهد تا سلول های بدخیم ان از بین بروند سپس آنچه باقی می ماند را نگهداری کرده و منجمد می کند.
2. پیوند سینژنئیک:
در این پیوند بیمار مغز استخوان مورد نیاز خود را از عضو دیگر دوقلوی مشابه خود دریافت می کند. البته در ابتدای این امر پزشک متخصص تمامی مغز استخوان های بدن بیمار را با استفاده از داروهای ضدسرطان از بین می برد. سپس با استفاده از عضو دوقلوی دیگر آن مغز استخوان سالم را استخراج کرده و جایگزین می کند.
3. پیوند آلوژنئیک:
بیمار در این روش مغز استخوان مورد نیاز خود را از خواهر، برادر یا هرکس دیگری که با او سازگاری دارد، دریافت می کند. مغز استخوان باید حتما سازگاری بافتی نزدیکی با بدن بیمار داشته باشد.
چگونگی پیوند مغز استخوان
چگونگی پیوند مغز استخوانبعد از این که مغز استخوان مورد نیاز تامین شد، پزشک مربوطه تمامی مغز استخوان های موجود در بدن بیمار را از طریق شیمی درمانی همراه با پرتو یا بدون آن، از بین می برد. سپس مغز استخوان سالم را از طریق یک سوزن به سیاهرگ وارد کرده و به بیمار تزریق می کنند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده گردد. این مغز استخوان جدید به سمت مغز استخوان آسیب دیده رفته و با سلول ها پیوند می خورد و کم کم به تولید گلبول های قرمز، سفید و پلاکت ها می پردازد.
عوارض پیوند مغز استخوان
پیوند مغز و استخوان ممکن است عوارضی مثل: بی اشتهایی، واکنش های پوستی، ریزش مو، استفراغ، تهوع، خونریزی و عفونت را به همراه داشته باشد.
