بحران كمبود و گراني كاغذ از ارديبهشت امسال گريبانگير مطبوعات شد به طوري كه چند روزنامه مطرح مجبور شدند برخي صفحات خود را حذف كنند و برخي ديگر نيز روند الكترونيكي شدن را در پيش گرفتند. با اين حال هنوز در مطبوعات بحران كاغذ به چشم مي‌خورد. به تازگي معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد می‌گوید دو نفر ارز برای واردات کاغذ دریافت کرده‌اند که وجود خارجی نداشته‌اند. محمدسلطاني‌فر، در پاسخ به پیگیری‌های قضایی کمیته ساماندهی کاغذ گفت: برای آن دو نفری که حدود ۲۴ میلیون یورو برای واردات گرفته‌اند، دو پرونده قضایی تشکیل شده که هنوز به جایی نرسیده است زيرا ارز كاغذ را دو نفر دريافت كردند كه وجود خارجی ندارند. این مشکلات در وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گرفته كه با اين وزارتخانه مکاتبه صورت گرفته تا بدون مجوز وزارت ارشاد این کاغذها وارد نشود. شریعتمداری نامه نوشت که خودمان داریم وارد می‌‌کنیم و مسئولیت با خودمان است و شما دخالت نکنید. این نامه موجود است! براساس آمار منتشر شده در رسانه‌ها، قیمت کاغذ در بازار ایران در مقایسه با پاییز پارسال (۱۳۹۶) سه تا چهار برابر شده است. افزایش قیمت و کمبود کاغذ باعث ایجاد مشکلات جدی برای نشریات غیردولتی شده است.
گلايه روزنامه‌ها از گراني و كمبود كاغذ
برخی روزنامه‌ها گلایه می‌کنند آنقدر کاغذ گران است و کمبود داریم که امکان چاپ به‌هنگام نداریم. چرا این‌طور شده است؟ موضوع کمبود و گرانی کاغذ از اردیبهشت امسال در دستور کار ما قرار گرفت. بعد از اعلام نرخ دلار ۴۲۰۰ تومان و اینکه دولت ارز را با این نرخ به کاغذ اختصاص می‌دهد، ما کمیته‌ای متشکل از ناشران، مدیران روزنامه‌ها، کاغذفروشان، واردکنندگان و همچنین مدیران وزارت ارشاد تشکیل دادیم تا جلوی دخل و تصرف در این عرصه را بگیریم. متاسفانه پس از اینکه گشایش‌های ارزی برای افراد غیر اهل صورت گرفت و آن‌ها هیچ کاغذی وارد نکردند، این کمیته جدی‌تر وارد شد. با هماهنگی وزارت صمت و بانک مرکزی سعی کردیم نحوه واردات و توزیع کاغذ را کنترل کنیم. خوشبختانه این اقدامات باعث شد مسیر به سمت این برود که کاغذ فروشانی که اهلیت دارند، وارد بازار شوند. همزمان با آن به کارخانه چوب و کاغذ مازندران فشار آوردیم تا تولید داخلی افزایش یابد و مشکلات‌شان رفع شود. این اقدامات منجر شد تا کاغذ یکی از معدود کالاهایی باشد که قیمت متعادلی دارد.در حال حاضر قيمت كاغذ حدودپنج هزار تومان یا در برخی موارد تا ۴۸۵۰ تومان برای کاغذ داخلی و در بالاترین حد ۵۱۵۰ تومان برای هر کیلو کاغذ روزنامه است. سال گذشته قیمت کاغذ کیلویی ۳۹۰۰ تا ۴۲۰۰ تومان بود. روند قیمت کاغذ را ما کامل داریم. آن زمان کاغذ به یورو در هر تن ۴۰۰ تا ۴۲۰ یورو بود. الان هر تن کاغذ، ۸۰۰ تا ۸۵۰ یورو در هر تن است. یعنی یک برابر و نیم تا حداکثر دو برابر شدن نرخ کاغذ به دلیل دو برابر شدن نرخ کاغذ در بازار جهانی است. متاسفانه ذکر اینکه ترامپ می‌خواهد تحریم کند باعث شد واردکنندگان کاغذ به بازارهای جهانی هجوم ببرند که به همراه کاهش تولید کاغذ در جهان به خاطر مسائل محیط زیستی به خصوص در کشور چین، باعث گرانی شد.سال گذشته ۶۰ میلیون تن کاغذ روزنامه در جهان تولید می‌شد اما اكنون تا ۲۸ و نیم میلیون تن کاهش تولید کاغذ را شاهدیم که باعث افزایش نرخ در مقیاس جهانی شده است. ما تا هر تن ۹۰۰ یورو هم کاغذهای خاص را در بازار جهانی خریدیم.
كاغذهاي توليد داخل كيفيت لازم را ندارند
کاغذ روزنامه یکی، دو مصرف بیشتر ندارد. به صرفه نيست كه کاغذ روزنامه را خمیر کنند. کاغذ روزنامه قیمت بسیار بالایی دارد. یک خط تولید در صنایع کاغذ و چوب مازندران وجود دارد که ضایعات چوب و کاغذ را خمیر و کاغذ تولید می‌کند اما این کاغذ کیفیت کاغذ روزنامه را ندارد. برای تولید کاغذ روزنامه، باید چوب دارای سلول‌های سلولوزی بلند بوده و حتما نو باشد. کاغذهای بی‌کیفیت‌تر برای دستمال کاغذی و ساندویچ استفاده می‌شود؛ ما حتی اجازه ندادیم واردات کاغذ با ارز دولتی به سمت کاغذهای بی‌کیفیت برود.
بحراني كه هميشه ناديده گرفته شد
از آنجاكه بی‌تردید پایه اقتصاد و انتشار روزنامه کاغذ است اما متاسفانه هیچ وقت برای این موضوع فکر اساسی صورت نگرفته تا با امنیت خاطر کاغذ روزنامه‌های داخلی تامین شود. لازمه این کار این بود که در داخل تولید‌کننده‌هایی داشته باشیم که بتوانند کاغذ با کیفیت و با حجم مورد نیاز مطبوعات را پاسخ دهند اما نه کیفیت لازم در کاغذ داخلی وجود داشت و نه پاسخگوی نیاز مصرفی مطبوعات ما بود. بنابراین همواره بین کیفیت و حجم تولید رقابت ایجاد می‌شد و همین دو عامل باعث شد روزنامه‌ها به سمت استفاده و خرید کاغذ خارجی سوق پیدا کنند چرا که کیفیت بهتری هم داشت. این روند در شرایط عادی اتفاق مهمی نبود و روزنامه‌ها از آن استفاده می‌کردند اما در دو مقطع یعنی یکی در اوج تحریم‌ها و دیگری در مقطع کنونی و تحت تاثیر تحولات داخلی تغییر قیمت ارز و تحولات خارجی یعنی بحث تحریم‌ها، ناگهان قیمت کاغذ خارجی به شدت افزایش پیدا کرد. تهیه و تامین این مبلغ نیز از توان رسانه‌های داخلی ما خارج است. من شنیدم که حدود هشت ماه است کارخانه چوب مازندران کاغذ رول روزنامه تولید نمی‌کند هر چند که تولیداتش هم پاسخگوی نیاز داخلی ما نبود و کیفیت لازم را هم نداشت اما همه چیز دست به دست هم داد. بنابراین مشکل کاغذ مساله امروز و دیروز نیست و باید برایش فکر اساسی شود. چه بسا هزینه‌های زیادی که تاکنون در این حوزه شده اگر به درستی سرمایه‌گذاری می‌شد تا به حال به کاغذ با کیفیت هم دست پیدا کرده بودیم.
احتکار ۱7۰هزار تن کاغذ در گاوداری
مرداد بود كه خبر احتكار ۱۷۰هزار تن کاغذ در اطراف تهران در گاوداری‌ها و سوله‌ها که واردکنندگان قصد فروش آن را نداشتند در رسانه‌ها پيچيد. این احتکار قیمت کاغذ را تا ۳۰۰درصد افزایش داد، اتفاق غم‌انگیز در اين ميان اين بود که واردکنندگان کاغذ به‌سبب تنزل مالی نشریات و مطبوعات ترجیح می‌دهند با خریداران توانمند‌تری همکاری داشته باشند و در این میان سودها اصلی‌ترین رقیب هستند».طبعا سود برنده واقعی این احتکار باندهای مافیایی احتکار هستند. در همین رابطه یکی از فروشندگان کاغذ به «اعتماد» گفته بود: «خیلی صادقانه باید بگویم که همه این مشکلات ناشی از رانت است. دولت در بازار کاغذ خودش را با کارخانه چوب و کاغذ مازندران هماهنگ کرد. آن‌ها هم بر اساس سیاست‌های خودشان بازار را تنظیم می‌کنند. کلی کاغذ در گمرک است اما اجازه ترخیص را نمی‌دهند. امروز کاغذ کاهی روزنامه شده کیلویی ٧هزار و ۲۰۰تومان. چه کسی می‌خواهد جواب این را بدهد؟ بازار کاغذ مساله پیچیده‌ای نداشت و هیچ‌وقت با کسری کاغذ برنخوردیم حتی در سال ٩٢ که قیمت دلار چهاربرابر شده بود».
کشف سه مورد جدید انبار احتکار کاغذ
اما عضو کمیته حل بحران کاغذ ابتداي ماه جاري گفت بازار کاغذ از التهاب اولیه افتاده است. سید احسان قاضی‌زاده درباره وضعیت کنونی بازار کاغذ گفت: کمیته حل بحران کاغذ در این مدت، روند کار خود را به درستی انجام داد و مشکلات موجود در بانک مرکزی و گمرک در این خصوص حل شد؛ ضمن آنکه نظارت بر بازار وظیفه ستاد نظارت بر بازار وزارت صنعت و سازمان تعزیرات حکومتی است.او همچنین با بیان اینکه ثبت سفارش کاغذ نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش پیدا کرده است، از کشف سه مورد جدید انبار احتکار کاغذ خبر داد.
كمبود كاغذ تيتر روزنامه‌هاي كاغذي
به اين ترتيب یکی از ناشران در مصاحبه با تلویزیون گفته بود: کاغذی که تا چهارماه پیش ۷۰هزار تومان بود یکباره می‌شود ۱۵۰، ۱۶۰ و ۱۷۰هزار تومان. این واقعیتی است كه وجود دارد. به اين شكل کاغذ خودش تيتر روزنامه‌های کاغذی شد. شاید خیلی از مجموعه‌ها انتظار این شوک ارزی را نداشتند و این التهابات باعث شد که یک فضای روانی شدیدی در بازار ایجاد شود. متاسفانه به‌دلیل عدم مساعدت دولت و گذاشتن ارزش افزوده ۹درصد، ما اگر خمیر را وارد کنیم باید ارزش افزوده ۹درصد بدهیم. در حالی که واردکننده ارزش افزوده‌اش صفر است. به این ترتیب اگر ما تولید کنیم ۱۵درصد در کف بازار قیمت‌مان بالا می‌رود. روزگاری، روزی ۱۵۰خانواده از این کارخانه تامین می‌شده و حالا به‌علت کم شدن تولید کاغذ تعداد کارگران به ۷۰نفر رسیده است. برخي رسانه‌ها نوشتند موجودی کشور در تامین کاغذ شاید تا پایان تابستان تمام شود. اتفاقی که حال وخیم صنعت چاپ را جدی‌تر از هر زمان دیگری به تصویر می‌کشد و دقیقا همین حال وخیم است که امروز نفس مطبوعات، نشریات، چاپخانه و تمامی مشاغل مرتبط با این کار را به شماره انداخته است. همه این اتفاقات تنها در مدت زمانی کمتر از 9 ماه رخ داده است و کارشناسان تحولات بازار ارز را دلیل اصلی این اتفاق عنوان کرده‌اند. رشد 300 درصدی قیمت دلار و فقدان صنعت تولید کاغذ عملا قیمت آن را به دلار و قیمت جهانی کاغذ گره زده است. اواسط سال گذشته و پیش از نوسانات بازار ارز، افزایش قیمت جهانی کاغذ باعث شد تا اولین شوک به بازار آن وارد شود. کاغذ 25 درصد گران شد، اتفاقی که حتی سازمان تعزیرات نتوانست نوسانات را مهار کند و تغییرات صوری در فاکتورهای فروش راه‌گریزی بود که عملا نظارت بر بازار کاغذ را تا حدودی خنثی کرد.
احتمال كمبود كاغذ
سعيد تقي‌پور، مدير مسئول روزنامه جهان اقتصاد در خصوص وضعيت امروز كاغذ به «قانون» مي‌گويد: تاجران كاغذ شناخته شده هستند و زير نظر وزارت ارشاد فعاليت مي‌كنند. در اين زمينه كميته مخصوصي تشكيل شده است و با هم همكاري مي‌كنند تا درباره كاغذي راكه موجود يا در راه است برنامه‌ريزي انجام دهند تا كمبود كاغذ به معضل حاد تبديل نشود. در حال حاضر كشور با مشكل روبه‌رواست. اين مساله در حوزه دارو نيز به چشم مي‌خورد. حتي وزارت نيرو براي توسعه نيروگاه‌ها و تامين ارز تجهيزات با مسائلي رو به‌رو است. اين مشكل همگاني است و بايد چاره اساسي براي آن پيدا كرد.
روزنامه‌ها در خطر توقف كامل
تقي‌پور درباره وضعيت مطبوعات كه اكنون به چه شكلي است و چگونه با كمبود كنار آمدند، گفت: در خصوص وضعيت بحراني كاغذ، مطبوعات هر كاري كه از دست‌شان برمي‌آمد انجام دادند. برخي صفحات خود را كاهش دادند و برخي ديگر قيمت‌ها را افزايش دادند تا خود را با اين شرايط تطبيق دهند اما هر دو روش به وضعيت مطبوعات آسيب مي‌زند. روزنامه‌اي كه با قيمت هزار تومان به فروش مي‌رسيد اكنون به دو هزار تومان رسيده است. اين موجب مي‌شود كه مردم به يكباره اين كالا را از مصرف خود حذف كنند. اكنون مطبوعات در معرض آسيب قرار دارند به اين خاطر كه با افزايش قيمت كالاهاي اساسي، روزنامه به تدريج از سبد مصرفي خانوارها حذف مي‌شود. در اين ميان برخي روزنامه‌ها به ناچار صفحات را كاهش دادند تا قيمت را ثابت نگه دارند اما اين موضوع هم به نوعي كم فروشي است ودر دراز مدت آسيب سنگيني مي‌زند. مراجع بالاتر بايد فكري به حال اين وضعيت كنند تا همچنان ارز كاغذ روي 4200 تومان بماند وحذف نشود زيرا دايره كالاهايي كه ارز4200 توماني دريافت مي‌كنند، روز به روز محدودتر مي‌شود.كاغذ بيرون بماند ارزش آن سه برابر مي‌رسد و روزنامه‌ها در خطر توقف كامل قرار مي‌گيرند. در روزنامه‌ها بايد تمهيداتي بينديشند كه اين اتفاق افتاده و ارشاد تلاش خود را مي‌كند اما مراجع بالاتر نيز بايد به اين مسائل توجه كنند.
بحران تشديد شده است
او ادامه داد: با اين حال تعدادي از روزنامه‌ها الكترونيكي شدند، كاغذ نداشتند اما اين اقدام احتياج به زيرساخت‌ها و امكانات فني مربوط به خود را دارد. اين طور نيست كه در سايت قرار دهيم،اين كفايت نمي‌كند. از طرفي آگهي كه اين روزنامه‌ها دريافت مي‌كردند بايد طبق قانون در روزنامه كاغذي به چاپ مي‌رسيد. برخي آگهي‌ها در سايت قابل پذيرش نيست. اين آسيب ديگري براي مطبوعات است. رفتن مطبوعات به سمت الكترونيكي شدن تصميمي نيست كه بتوانيم يك شبه آن را اعمال كنيم. بايد تمام جوانب سنجيده شود. از تاريخ 19مرداد(سالگرد انتشار روزنامه) ما اكنون صفحات روزنامه را از 12 صفحه به چهار صفحه كاهش داديم. بنابراين بحران كاغذ تشديد شده است. به‌رغم اينكه عده‌اي صفحات روزنامه را كاهش دادند برخي تيراژ خود را نيز به حداقل رساندند. توزيع روزنامه‌ها كاهش يافته و اگر به همين شكل پيش برود روزنامه به آرامي از دكه‌ها حذف و از چشم مردم دور مي‌شود. به اين ترتيب زماني كه بنيه مطبوعات تحليل رفت ناچار به توقف مي‌شوند.
وزارت صنعت پاسخگو باشد!
او خاطرنشان مي‌كند: بيشتر از بحران كاغذ نگران بحران اقتصاد هستيم كه جدي شده است. اگر مسائل اقتصادي كشور رفع شود، مساله سرنوشت مطبوعات نيز در كنار مسائل ديگر حل مي‌شود. مراجع امنيتي و سيستم قضايي بايد به دنبال محتكران و واردكنندگان باشند. عده‌اي بودند كه شناخته شده نبودند. به اين افراد سهميه تخصيص دادند. به دنبال ثبت سفارش مشخصات افراد معلوم است. چگونه اين افراد وجود خارجي ندارند؟زماني كه ارز تخصيص مي‌دادند اين بررسي‌ها صورت نگرفته است. وزارت بازرگاني در گذشته تمام اين وضعيت(نياز داخلي، ميزان توليدات داخلي، واردات، صادرات و افرادي كه اقدام به اين فعاليت‌ها مي‌كنند) را كنترل مي‌كرد. اگر وزارت صنايع مي‌گويد خودش مسئوليت واردات را دارد بايد اكنون پاسخگو باشد. مصرف كشور حدود 200هزار تن كاغذ روزنامه است. شركت كاغذ مازندران نيز توليد نمي‌كند و مي‌گويد صرفه اقتصادي ندارد، در حال حاضر آن را مجبور به توليد كردند اما توليد كيفيت ندارد. وزارت صنعت سررشته‌اي در خصوص واردات كاغذ ندارد اما زماني كه مسئوليت آن را برعهده گرفته بايد در زمينه احتكار كاغذ و اين دو فردي كه اقدام به واردات كاغذ كردند و وجود خارجي ندارند پاسخگو باشد.
