بار تحصیل روی شانه‌های دانش‌آموزان

پرهام پارسانژاد، فیزیوتراپیست و عضو هیأت‌مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران در گفت‌وگو با همشهری اولویت را حفظ سلامت حرکتی و جسمانی دانش‌آموزان دانست و گفت: کیف باید طوری انتخاب شود که مانع از تحرک طبیعی دانش‌آموزان نشود و حین بازی و فعالیت به ستون فقرات و شانه‌های آنها آسیب نرساند. کیف بچه‌ها باید به‌صورت کوله‌پشتی باشد و از دوبند تشکیل شود. دو بند در کوله‌پشتی و قرارگرفتن آن روی شانه‌ها باعث تقسیم شدن وزن کیف به‌صورت مساوی بر دوطرف بدن می‌شود و این قرینگی در اعمال نیروی وزن کوله مانع از رساندن آسیب به ستون فقرات و شانه و مچ دست دانش‌آموز در یک طرف می‌شود. البته باید توجه شود که وزن کیف و محتویات آن بین 12 تا 15درصد وزن بدن باشد.
او به والدین توصیه می‌کند که هر روز صبح با بلند کردن کوله‌پشتی فرزندان وزن آن را کنترل کنند و ادامه می‌دهد: به‌علت تعدد کتاب‌ها و جزوات ممکن است بدون اطلاع کودک و والدین این وزن افزایش یابد. سنگین بودن کوله‌پشتی باعث می‌شود تنه را به سمت عقب بکشد و دانش‌آموز برای جلوگیری از عقب رفتن تنه به جلو خم می‌شود؛ این خم شدن به جلو در طولانی‌مدت منجر به افزایش قوس پشتی، ضعف عضلات پشت ستون فقرات و کوتاهی عضلات سینه‌ای و شکمی و نهایتا بر هم خوردن توازن ماهیچه‌های جلو و پشت تنه می‌شود. باید مراقب باشیم بچه‌ها کوله‌پشتی‌هایشان را روی یک شانه نیندازند و یا با یک دست آن را حمل نکنند. حمل یکطرفه کیف انحراف جانبی ستون فقرات را در پی خواهد داشت که می‌بایست تا قبل از سن بلوغ برای درمان آن از کمربندهای فلزی اصلاح‌کننده استفاده کرده و برای تقویت و ایجاد تعادل عضلانی و جلوگیری از افزایش زاویه انحراف ستون فقرات فیزیوتراپی کنند. به علاوه این بی‌تعادلی، عدم‌کنترل مناسب روی مفاصل را در پی داشته و احتمال بروز پیچ‌خوردگی مچ پا، کشیدگی عضلانی و تاندونی بیشتر می‌شود.
علاوه بر وزن کوله‌پشتی، ابعاد آن هم بسیار مهم است. این فیزیوتراپیست در این‌باره گفت: لبه بالایی آن نباید از سطح شانه‌ها بالاتر قرار گیرد و لبه پایینی آن هم باید کمی بالاتر از قوس کمر باشد. حجم بزرگ کیف هم می‌تواند تعادل دانش‌آموز را به هم بزند. بندهای کوله‌پشتی باید ضخیم و پدگذاری‌شده باشد تا به عضلات و تاندون‌های سرشانه آسیب نرساند. ضخامت 5سانتی‌متری برای این بندها مناسب است. این بندها باید قابل تنظیم باشند و روی سینه قرار گیرند و به ناحیه زیر بغل فشار وارد نکنند. کوله‌پشتی باید علاوه بر بندهای سرشانه یک بند کمری هم داشته باشد تا قسمت پایینی کوله را روی تنه ثابت نگه دارد، وزن آن روی تمام سطح پشت دانش‌آموز توزیع شود و کوله لق نزند. جنس لایه پشتی کیف باید تهویه مناسبی داشته باشد که موجب عرق کردن  این ناحیه نشود. همچنین آنقدر محکم باشد که در صورت قرار داشتن قیچی یا اجسام نوک تیز در کیف به پشت دانش‌آموز فرو نرود. بهتر است داخل کیف محفظه‌بندی شده باشد تا هر کدام از کتاب‌ها و لوازم در داخل کیف در جای خود قرار گیرند و هنگام راه رفتن و دویدن به طرفین پرتاب نشوند.
کتاب‌های درسی آنچنان سنگینند که چندسالی است کوله‌های چرخدار به بازار آمده است، خرید این کوله‌ها هم نکته‌های جدی دارد. امین قنبری، متخصص علوم ورزشی در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره گفت: کوله چرخدار، به‌ویژه برای کودکان مهدکودکی و دبستانی، گزینه بسیار مناسبی است؛ به شرطی که مسیر دانش‌آموز، راه پله نداشته باشد. البته برای این مشکل هم راهکارهایی وجود دارد. مثلا می‌توان از چرخ‌هایی استفاده کرد که به تناسب موقعیت، قابل جدا شدن از کیف باشند؛ یا کیف‌هایی تهیه کرد که چرخ‌های بسیار محکمی دارند و در راه‌پله مدرسه و خانه، خراب نمی‌شود. در کوله‌های چرخدار، چرخ‌ها باید به اندازه‌ای بزرگ باشد که کوله نلغزد و واژگون نشود. با این اقدام، کودک شما از زمین خوردن در امان می‌ماند. دقت داشته باشید در زمان خرید کوله‌های چرخدار، کوله‌ای را انتخاب کنید که برای حمل آن، وضعیت ایستاده بدن کودک حفظ شود و کودک ناچار به خم شدن برای حمل آن نباشد. برای این منظور، بهتر است که ارتفاع دسته چرخ قابل تنظیم باشد. نکته دیگر در مورد کیف‌های چرخدار، مسئله آلودگی این کیف‌هاست؛ چراکه چرخ‌های کیف در مسیر حمل، آلوده می‌شود و بعد همان آلودگی‌ها می‌تواند همراه کیف و وسایل مدرسه وارد خانه شود. برای حل این مسئله استفاده از چرخ‌هایی که قابلیت جدا شدن دارند، توصیه می‌شود. این متخصص علوم ورزشی در مورد ویژگی‌های کیف خوب گفت: بهتر است در هنگام خرید، به وزن فرزندتان و وزن خود کیف، دقت کنید و حساب وسایل و کیف و خوراکی و احیانا ظرف غذا و... فرزندتان را هم داشته باشید. کیفی با کمترین بند، سگک یا تزئین اضافی (مانند زیپ‌های تزئینی) بخرید تا وزن آن زیاد نشود. اندازه کیف باید متناسب با پایه آموزشی، سن و ساختار بدنی فرزندتان باشد و وقتی دانش‌آموز، آن را روی دوش می‌گذارد، باید کاملا احساس کنید که فرزندتان کیف را حمل می‌کند، نه بالعکس. برای رعایت این مسئله، عرض کوله نباید از عرض شانه‌ها بیشتر باشد. همچنین لبه بالایی کوله‌پشتی باید همسطح شانه‌ها باشد و در هنگام حمل، کوله باید کاملا به بدن دانش‌آموز بچسبد. نکته دیگر اینکه در حالت طبیعی، کوله‌پشتی پس از آویزان کردن باید حدودا 3سانتی‌متر بالاتر از خط گودی کمر باشد.
وی افزود: کوله‌پشتی حتما باید لایه‌های اضافی محافظ در ناحیه شانه، پشت و داخل بندها داشته باشد؛ به‌ویژه شانه‌ها که محل عبور رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی مهم هستند و نباید در معرض فشار مستقیم قرار گیرند.
مراقبت از قلب دوم از کودکی
به گفته دکتر ملک‌پور، متخصص ستون فقرات «وقتی می‌خوابیم یا راه می‌رویم عضلات ساق پا با پمپاژ کردن، خون را به بالای بدن می‌رساند به این دلیل عضلات ساق پا قلب دوم محسوب می‌شود». در نتیجه سلامت و استاندارد بودن کفش می‌تواند به راحتی قلب دوم انسان کمک کند. دانش‌آموزان نیز ساعات طولانی کفش به پا دارند و نامناسب بودن آن سلامت‌ آنها را در درازمدت به خطر می‌اندازد. امین قنبری متخصص علوم ورزشی درباره ویژگی‌های کفش سالم گفت: کفش نباید تنگ و یا گشاد باشد. کفشی از نظر طبی استاندارد است که از پای فرد محافظت کند. کفش باید کاملا روی پا را بگیرد؛ یعنی هر نوع کفش یا دمپایی که پا در آن لق بزند پوشش مناسبی از نظر طبی نیست. کفش باید از وسط خم شود، کف کفش باید قوس‌های طولی و عرضی وسط پا را پوشش داده و انعطاف داشته باشد. دانش‌آموزان نباید کفش‌های بسیار تنگ بپوشند. کفش‌هایی که برای مدارس انتخاب می‌شود باید راحت بوده و حداکثر 2تا 3سانتی‌متر پاشنه داشته باشند. بهتر است جنس پاشنه کفش از اسفنج فشرده و تا حدی قابل انعطاف باشد و از کفش‌هایی استفاده کنند که پشت بسته و پنجه‌هایی پهن داشته باشند و در نهایت در هنگام خرید، کفشی را خریداری کنند که انگشتان پا فضای خالی را برای تکان دادن داشته باشند.
او گفت: گاهی والدین برای فرزندشان کفشی می‌خرند که بسیار به پایشان تنگ و فشرده است. یعنی به توصیه فروشندگان عمل می‌کنند که می‌گویند کفش پس از مدتی جا باز می‌کند. درحالی‌که این یک باور غلط است؛ کفش از همان ابتدا باید مناسب پا بوده و فرد در آن احساس راحتی کند. بهترین کفش برای دانش‌آموز کفش ورزشی است که اندازه‌اش با بند قابل تنظیم است؛ البته برای دانش‌آموزان دبستانی بهتر است به جای بندی، چسبی باشد تا بند آن به‌طور مکرر باز نشود. در عین حال باید از خرید کفش‌های گشاد هم امتناع کرد چرا که در این قبیل کفش‌ها فرد ناگزیر است از عضلات پا برای نگهداری کفش استفاده کند که از نظر پزشکی مناسب نیست. درحالی‌که باور اشتباه عموم بر این است که کفش راحت طبی، کفشی است که پا در آن لق بخورد و به پا فشار نیاورد. به علاوه بهترین زمان برای خرید کفش عصر است چرا که پا در بزرگ‌ترین سایز خود قرار دارد. امین قنبری توصیه کرد: کودکان نباید کفش پاشنه بلند بپوشند. کفش‌هایی با پاشنه بلند که فرم پا را عوض می‌کند برای کودکان مناسب نیست. کفش بدون پاشنه هم باید لژ محافظی بین کف پا با زمین داشته باشد که سراسر پا از پنجه تا پاشنه را بپوشاند. چون کفش تخت و بدون پاشنه هم برای فعالیت مناسب نیست. از دیگر ویژگی‌های کفش مناسب برای دانش‌آموزان، وجود کفی است تا از برخورد کف پا با زمین محافظت کند از این‌رو کفی باید ضخامت مناسبی داشته باشد و نازک نباشد. برخلاف باور عموم مبنی بر مناسب بودن کفش‌های مارک‌دار، بسیاری از کفش‌ها با مارک‌های معروف در بازار از نظر طبی مشکل دارد و از پا محافظت نمی‌کند. به‌علاوه دانش‌آموز نباید کفش چرم مصنوعی بپوشد، زیرا پا عرق می‌کند و هوا در کفش جریان ندارد. کفش باید طوری باشد که دانش‌آموز برای ساعت‌ها در آن احساس راحتی کند.
   شیوه حمل کیف
غیر از نکاتی که در مورد ویژگی‌های کیف مطرح شد، نکات دیگری نیز وجود دارد که باید به فرزندمان آموزش دهیم تا میزان آسیب و مشکلات ناشی از حمل روزانه کیف، به حداقل ممکن برسد. امین قنبری در این‌باره گفت: کوله‌‌پشتی باید همیشه در وسط پشت قرار گیرد. کوله را به‌صورت کج نباید روی دوش انداخت و باید هر دوبند آن مورد استفاده قرار گیرد و حتی بهتر است بند سومی در ناحیه کمر داشته باشد تا با بستن آن، فشار بر نقاط مختلف بدن، تقسیم شود. سنگین‌ترین اجسام داخل کوله، باید در انتهای آن قرار بگیرند تا فشار کمتری به پشت و گردن کودک وارد شود. به فرزند خود بیاموزید که هنگام بلندکردن کوله‌پشتی، زانوها را خم کند و با پاهایش بلند شود. باید به فرزند خود تأکید کنید که از حمل وسایل اضافی و بی‌مورد خودداری کند و بی‌دلیل کیف خود را سنگین نکند.