اگر گذشته معتادان را مرور کنید، معمولا یا بیکار بودند و ترک تحصیل کردند یا مشکلات خانوادگی داشته و مشکلات معیشتی امانشان را بریده است. معتادانی که در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی سر سوزنی از حمایت‌های اجتماعی برخوردار نبودند و در نهایت در منجلاب اعتیاد گیر افتادند. بنابراین وقتی قرار است که معتادان، این قشر آسیب‌پذیر را درمان کنیم؛ ضرورت دارد که به حمایت‌های اجتماعی از آنها نیز بپردازیم. مساله‌ای که گاهی اوقات به دست فراموشی سپرده می‌شود. این در حالی است که اگر در بسته‌های درمانی خبری حمایت‌های اجتماعی نباشد، دیری نمی‌پاید که دوباره مصرف‌کنندگان به سمت اعتیاد گرایش پیدا کنند. این در حالی است که می‌توان با یک برنامه راهبردی درمان اعتیاد معتادان را به صورت کارآمد عملیاتی کرد، اما باید گفت که معمولا درمان اجتماعی در بسته‌های درمانی جایگاهی نداشته و بی‌تفاوت از کنار آن عبور می‌کنیم.
۲۴ درصد کارگران اختلال روانی دارند
«بر اساس مطالعه‌ای که انجام شده، در بین جامعه کار و تولید یعنی کارگران، اختلالات روانی حدود ۲۴ درصد است، یعنی یک همراهی بسیار زیادی فی‌مابین شیوع مصرف مواد و اختلالات روانی وجود دارد.» این اظهار نظرات توسط سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر انجام شد. پرویز افشار درباره پذیرش نکردن معتادان متجاهر در مراکز درمانی ادامه داد: پذیرش بیمارانی که علاوه بر مشکل اعتیاد، مشکلات دیگری هم دارند، در دستور کار است. البته این مساله نه تنها فقط برای بیماران بزرگسال بلکه برای کودکانی هم که مشکل اعتیاد دارند، مطرح است. وزارت بهداشت تکلیف قانونی در رابطه با بیمارانی دارد که دارای وضعیت اورژانسی هستند و باید پذیرش شوند و اگر مشکلی وجود داشته که حیات فرد را تحت تاثیر قرار دهد، اقدامات درمانی بر ترک اعتیاد ارجحیت دارد، یعنی زودتر باید رسیدگی شود. او با اشاره به افزایش آمار معتادان تحت درمان در جامعه کارگری تصریح کرد: وزارت بهداشت قطعا در مراکز خود این افراد را می‌پذیرد، اما برخی از بیماری‌ها الکتیو هستند؛ یعنی فرد مدت‌ها با آن درگیر بوده و اورژانسی نیست. اگر این بیماری‌ها مدنظر باشد، وزارت بهداشت مسئولیت پذیرش ندارد، چون هیچ فوریتی در این مورد وجود ندارد. برخی از معتادان فاقد هرگونه هویت هستند، اسناد هویتی ندارند و به همین دلیل دفترچه بیمه سلامت به آنها تعلق نمی‌گیرد. افراد حتی اگر بیمه نباشند با کارت هویتی مشمول بیمه سلامت هستند، اما اگر فاقد هویت باشند، کار پیچیده و سخت می‌شود. به گزارش ایرنا، افشار ادامه داد: اینها جزو عوامل بازدارنده‌ای است که باعث می‌شود، فرآیند درمان بیماری‌های معتادان متجاهر به غیر از درمان اعتیاد که در مراکز ماده ۱۶ است، دچار کندی و وقفه شود، اما اینگونه نیست که وزارت بهداشت از پذیرش آنها خودداری کند، بلکه باید برخی فرآیندها طی شود و همین مساله باعث می‌شود که کارها به کندی انجام شود.
60 تا 70 درصد کارگران معتاد تحت‌درمان نیستند
متخصص پزشکی اجتماعی درباره اعتیاد در محیط‌های کارگری درباره اعتیاد کارگران در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: در گزارش‌های سال 93 اعلام کردیم که حدود 21 درصد از افراد تحت مطالعه در سراسر کشور مصرف‌کننده موادمخدر هستند و تست اعتیادشان مثبت است. بهزاد دماری می‌افزاید: در مورد اختلالات روانی باید بگویم که هم در کل جامعه میانگین کشوری در جمعیت 15 تا 64 سال 6/23 درصد است و هم در جمعیت کارگری. البته مدل‌های سنجش و پرسش‌نامه‌ها تفاوت است. او ادامه می‌دهد: گاهی افراد در جامعه کارگری تا 34 درصد نیازمند مراقبت‌های سلامت روان هستند، اما همان 6/23 درصد اختلالات روانی عدد مطمئن‌تری برای کل جامعه است. دماری اظهار می‌کند: حدود 60 تا 70 درصد کارگران معتاد عملا تحت درمان نیستند و ما یک شکاف بزرگی در کشورمان داریم. آنچنان که مصرف‌کننده‌های موادمخدر به مراکز ترک اعتیاد مراجعه نمی‌کنند و روشی هم فعلا برای این کار وجود ندارد. البته مددکاران در کشورهایی که این کار را جلو بردند، سعی دارند از طریق مراکز درمانی خانواده‌ها را مجاب کنند، برای اینکه به مراکز ترک اعتیاد بروند تا در آنجا درمان ترک اعتیاد انجام شود. این متخصص پزشکی اجتماعی درباره اعتیاد در محیط‌های کارگری می‌گوید: علت اینکه اختلالات روانی در کنار موضوع اعتیاد مطرح شده این است که اعتیاد در تقسیم‌بندی جدید اختلالات روانی است. بنابراین فردی که مصرف‌کننده موادمخدر است، باید قاعدتا به روانپزشک برای مراقبت‌های سلامت روان و حتی درمان‌دارویی مراجعه کند. نکته بعدی این است که افرادی که اختلالات روانی همچون افسردگی و اضطراب دارند، در معرض مصرف موادمخدر هم قرار می‌گیرند، یعنی اختلالات روانی یکی از عوامل خطر برای این جمعیت محسوب می‌شود. بنابراین پیشنهاد این است افرادی که در جامعه دچار اختلال روانی هستند، برای درمان اختلات روانی مراجعه به موقع داشته باشند تا دچار اعتیاد به مصرف موادمخدر و حتی مصرف الکل نشوند. دماری عنوان می‌کند: ما در کشورمان 5/6 درصد مصرف‌کننده تفریحی الکل داریم و حدود 5/1 تا دو درصد هم به صورت دائمی الکل مصرف می‌کنند. این در حالی است که الکل وابستگی می‌آورد و جزو اعتیاد محسوب می‌شود. او بیان می‌کند: ما برای درمان اعتیاد در کشور دو مداخله را کمرنگ می‌بینیم. فردی که به عنوان مصرف کننده موادمخدر مراجعه می‌کند، باید ارزیابی، روان‌شناختی و درمان اختلات روانی درباره او انجام شود. نکته دوم اینکه ما به فرآیندها و حمایت‌های اجتماعی توجه نمی‌کنیم. این در حالی است که بالاخره مصرف‌کننده موادمخدر عموما یک پیش‌زمینه اجتماعی داشته است. او با بیان اینکه کارگران معتاد اخراج نمی‌شوند، می‌افزاید: مطمئن باشید اگر اخراجی هم صورت گرفته، تصمیم کارفرما بوده است. سال گذشته شیوه‌نامه راهنمای رویایی کارفرما و کارگر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با کمک مراکز علمی، مصوبه ستاد مبارزه با موادمخدر و کمیته فرهنگی و پیشگیری از اعتیاد شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر تدوین شد. در این راهنما هیچ صحبتی از اخراج کارگر نیست. به این دلیل که این شیوه‌نامه کارفرما را راهنمایی می‌کند که چگونه بتواند در محیط کار اعتیاد را کم کند. این روشی که در شیوه‌نامه ذکر شده حمایتی، مددکارانه و پیشگیرانه است نه یک روش قهری و قضائی که یک نفر را شناسایی و اخراجش کنند. دماری خاطرنشان می‌کند: بالاخره در محیط کار اگر یک نفر غیبت، نزاع یا تخلف‌های مکرر داشته باشد؛ نهایتا سر از کمیته انضباطی که در آیین‌نامه هم پیش‌بینی شده درمی‌آورد. این در حالی است که اگر کارفرما شرایط درمان را فراهم کند و فرد معتاد نهایتا به سمت موادمخدر برود، با او برخورد می‌شود. بنابراین در تمام آن راهنمایی که تدوین و تصویب شده کارفرما تشکیلات حمایتی را برای ترک اعتیاد کارگر معتاد فراهم می‌کند. او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، واحدهای همیار کارکنان در محیط‌های کاری وجود دارند تا افراد راهنمایی و آموزش‌های لازم را در راستای پیشگیری از اعتیاد ببینند.
