عشق ابدی از ابتذال تا تحقیر

«عشق ابدی» که در ترکیه فیلم‌برداری شده و اجرای آن بر عهده پرستو صالحی است در مدتی کوتاه به یکی از پرحاشیه‌ترین تولیدات رسانه‌ای فارسی‌زبان تبدیل شده است. برنامه‌ای با دکور لوکس، شرکت‌کنندگانی که همه مدل، خواننده یا اینفلوئنسر هستند و قرار است عشق ابدی خود را پیدا کنند تا با جایزه ۳۰ هزار دلاری جزیره عشق را ترک کنند.

ریشه‌های جهانی یک ایده پرحاشیه

داستان «عشق ابدی» از ایران آغاز نشده است. این برنامه، تقلیدی از یک فرمتِ جهانی است که ردپایش را می‌توان از سال ۲۰۰۵ میلادی و برنامه «جزیره عشق» (Love Island) در انگلستان دنبال کرد. هدف اولیه این رئالیتی‌شو، سرگرم کردن مخاطب از طریق نمایش روابط عاطفی در بستری رقابتی بود. برنامه‌ای که به مرور آنچنان محبوب شد که سایر کشورها نیز اقدام به ساخت نمونه‌های مشابهی از آن کردند و از استرالیا و کانادا گرفته تا آلمان و ترکیه، نسخه‌های محلی آن را ساختند.

«عشق ابدی» ایرانی اما در یک ویلا در ترکیه و توسط یک اسپانسر ترک تولید شده است. هدف ظاهری برنامه، ایجاد فضایی برای آشنایی دختران و پسران و شکلگیری رابطه است. البته این هدف ظاهری و دست سازندگان برنامه در سایه سناریوهای ساختگی و از پیش تعیین شده برای افزایش بازدید و گرفتن مخاطب بیشتر، به سرعت و در همان ۴ قسمت ابتدایی برای مخاطب رو شده و مشخص می‌شود نام این برنامه هرچه که باشد قطعا «رئالیتی‌شو» نیست.

تعویضِ یار یا عشقِ ضربدری!

این برنامه از همان قسمت اول، انتقادات زیادی را برانگیخت. یکی از مهم‌ترین نقدها، به نمایش روابط سطحی و بدون تعهد است. شرکت‌کنندگان به‌راحتی درباره تعویض پارتنر صحبت می‌کنند و شوخی‌های بی‌پروا میان‌شان رد و بدل می‌شود و حتی درجایی یکی از پسران به پسر دیگری پیشنهاد می‌کند اگر می‌خواهد به پارتنرش پیشنهاد دوستی بدهد! یکی از بحث‌برانگیزترین جنبه‌های «عشق ابدی»، عادی‌سازی تعویض پارتنر است. اما این پیام چه تأثیری بر مخاطب می‌گذارد؟ وقتی تعهد به حاشیه می‌رود و انتخاب‌های عاطفی به‌سرعت تغییر می‌کنند، این خطر وجود دارد که خیانت به‌عنوان گزینه‌ای عادی در روابط دیده شود. نمایش روابطی که در آن وفاداری جایگاهی ندارد، ممکن است به‌ تدریج نگرش جوانان به تعهد را تغییر داده و روابط عاطفی را به انتخاب‌هایی موقت و بی‌ثبات تقلیل دهد؛ آنهم در جامعه‌ ایرانی که خانواده و تعهد هنوز جایگاه ویژه‌ای دارد.

عشق ابدی ۳۰ هزار دلار می‌ارزد؟

«عشق ابدی» ادعا می‌کند قرار است با ساخت و پخش ۱۰۰ قسمت تقریبا یک ساعت و نیمه، یک زوج عاشق را کشف و به مخاطبان معرفی کند. برای همین در ابتدا پنج دختر و پنج پسر در یک ویلا دور هم جمع می‌شوند و دختران بر اساس اطلاعات کمی مانند سن و شغل و بیشتر بر اساس چهره و قد و قامت انتخاب می‌کنند که با کدام پسر زوج شوند و شروع به صحبت می‌کنند، اما در طول برنامه با ورود شرکت‌کنندگان جدید یا به خاطر عدم تفاهم، این پارتنرها مدام تعویض می‌شوند تا به اصطلاح یار واقعی پیدا شود؛ البته تعویض‌هایی با چاشی حسادت،‌ غیبت و بدگویی پشت سر هم، دعوا و گریه! هر چند این تعویض‌ها تنها وابسته به ورود شرکت‌کنندگان جدید به برنامه نیست چون حتی هر دو نفری که با هم به تفاهم نرسند هم کات می‌کنند و با نفرات دیگری که آنها هم با یار اولیه به تفاهم نرسیدند وارد رابطه می‌شوند تا در نهایت اگر تا آخر برنامه باهم ماندند، برنده جایزه ۳۰ هزاردلاری شوند.

این برنامه تلاش می‌کند پیدا کردن شریک عاطفی را کاری سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیز نشان دهد. تمرکز بیش‌ از حد بر ظاهر و سرعت بالای انتخاب‌ها، این پیام را منتقل می‌کند که روابط عاطفی چیزی شبیه خرید از ویترین است؛ موضوعی که با جملاتی مانند «اگر الان انتخاب نکنید، تَهه بار بهتون میرسه» که پرستو صالحی به عنوان گرداننده برنامه به زبان می‌آورد، کاملا همخوانی دارد. این رویکرد اما آنجایی نگران‌کننده می‌شود که بر مخاطبان جوان‌تر و به‌ویژه نسل Z که در حال شکل دادن به نگاه خود به عشق و تعهد هستند، تأثیر منفی بگذارد. در واقع نه تنها اعلام مبلغی قابل توجه تنها جنبه رقابت به این برنامه داده است؛ بلکه انتخاب بر اساس معیارهای صرفا ظاهری، سایر متغیرهای مهم در شکلگیری ارتباط را زیر سوال می‌برد.

انتخابی هوشمندانه برای بازدید بیشتر

از سوی دیگر، انتخاب شرکت‌کنندگان نیز بحث‌برانگیز است. همه آن‌ها بر اساس آنچه که خودشان ادعا می‌کنند از میان بلاگرها، مدل‌ها یا خوانندگان انتخاب شده‌اند؛ افرادی با ظاهرهای چشم‌گیر، لباس‌های باز، تتوهای اغراق شده و نوعی از سبک زندگی‌ که فاصله زیادی با زندگی روزمره بیشتر جوانان دارد. این انتخاب که به جهت بازدید بیشتر برنامه انجام شده اما آنقدر هوشمندانه بوده است که بخشی از بار جذب مخاطب را به عهده تک‌تک شرکت‌کنندگان و صحفه‌های اینستاگرامی آنها بگذارد. هرکدام از بازیگران برنامه تعداد قابل توجهی دنبال‌کننده در اینستاگرام دارند و با سناریوهای ساختگی خارج از برنامه مخاطبان خود را ترغیب به دیدن قسمت‌های تازه می‌کنند.

اجرای پرستو صالحی نیز به سهم خود جنجال‌ساز بوده است. او با ادبیاتی که گاهی به طعنه و شوخی‌های غیرمحترمانه نزدیک می‌شود، تلاش دارد فضا را گرم نگه دارد، اما این سبک اجرا به‌ویژه نگاه بالا به پایینی که نسبت به پسرها دارد توهین‌آمیز است. او مدام به جایزه ۳۰ هزاردلاری برنامه اشاره می‌کند و کلماتی مثل «هَوَل» برای توصیف مردان یا دعوت دختران به «چک کردن» پسران، نگاه سطحی و جنسیت‌زده به روابط را تقویت می‌کند. در این بین نبود تخصص و مهارت‌های مداخله‌گری در اجرای او، این ضعف را پررنگ‌تر کرده است.

موج انتقادات و بازدیدهای میلیونی

«عشق ابدی» در شبکه‌های اجتماعی مثل ایکس، اینستاگرام و یوتیوب موجی از واکنش‌ها را به راه انداخته است. بسیاری از کاربران برنامه را سطحی، غیراخلاقی و دور از فرهنگ ایرانی توصیف کرده‌اند. اما از سوی دیگر برخی هم معتقدند این برنامه صرفا بازتاب دهنده بخشی از افکار و رفتار جوانان امروزی است؛ نظری که البته کمتر شنیده می‌شود. با این‌ حال، آمار بازدیدها داستان دیگری را روایت می‌کند. قسمت‌های برنامه در یوتیوب و اینستاگرام بازدیدهای میلیونی داشته و صفحه اینستاگرام آنها در کمتر از یک ماه نزدیک به یک میلیون دنبال‌کننده جذب کرده است آنهم در شرایطی که صفحه ترکی زبان این برنامه با وجود اینکه مدت زمان بیشتری است که کار خود را آغاز کرده تازه نیم میلیون مخاطب جذب کرده است. این رشد سریع نشان می‌دهد که «عشق ابدی» با وجود روند مبتذلی که در پیش گرفته و تمام انتقاداتی که به آن وارد است، توانسته با درام‌های سطحی، زرد و ساختگی مخاطبان را به خود جلب کند. اما سوال دقیقا اینجاست که با وجود انتقادات فراوان به چنین محتوایی، چرا نه تنها از میزان مخاطبان میلیونی آن کم نمی‌شود، بلکه روز به روز هم بر شمار آنها اضافه می‌شود؟

هیس؛ انتقاد نکنید!

در این بین اما رفتار گروهی دیگر بسیار قابل توجه است؛ کسانی که با انتشار متن‌های بلند بالا یا نشستن مقابل دوربین و افسوس خوردن برای کسانی که به این محتوای مبتذل واکنش نشان داده‌اند، نسخه می‌پیچند که: «اتفاقا شما با همین واکنش‌ها باعث دیده شدن این محتوا می‌شوید، آنها حتی از توجه منفی شما ارتزاق می‌کنند تا سری بعد با محتوایی به مراتب بدتر فضای مجازی را تسخیر کنند.»  اما واقعا انتقادات تا این حد باعث دیده شدن برنامه شده است یا برنامه‌سازان ترک به خوبی در طول حدود ۱۵ سال گذشته بر اساس تجربه شبکه‌های Farsi ۱ و Gem دریافته‌اند چگونه می‌توانند بر موجی از ابتذال سوار شده، مخاطب ایرانی را با سناریوهای زرد جذب خود کرده و از این راه ارتزاق کنند؟  درواقع به نظر می‌رسد هرچه که باشد قطعا انتقادات باعث افزایش مخاطب این برنامه نشده است و باید در جای دیگری ریشه این میزان بازدید یک برنامه سراسر بی‌محتوا را جست‌وجو کرد.

با این وجود آنچه که بیشتر نگران کننده است کاسبی لایک و کامنت از این محتوای مبتذل است؛ کسانی که با ژستِ اعتراض نسبت به محتوا، در قالب اینفلوئنسر، واینر، روانشناس و... رفتار شرکت‌کنندگان «عشق ابدی» را نه از سر دلسوزی که برای بیشتر دیده شدنِ خودشان مورد نقد، تحلیل یا تمسخر قرار می‌دهند و با هشتگ‌های مرتبط، بازدیدهای میلیونی می‌گیرند و در نهایت آنها هم درحال ارتزاق از ابتذالی هستند که می‌گویند مورد پسند خودشان هم نیست.  

«عشق ابدی» محصولی سراسر برای جلب توجه است که با نمایش روابط عاطفی ساختگی در قالبی رقابتی و با تمرکز بر جذابیت‌های ظاهری، ارزش‌هایی را ترویج می‌دهد که با اصول فرهنگی و سنتی جامعه ایران در تضاد است. انتخاب شرکت‌کنندگانی با سبک زندگی اینستاگرامی و دوری آن‌ها از واقعیت‌های روزمره‌ی اکثر جوانان، علاوه بر اینکه تصوری غیرواقعی از زندگی به جوانان می‌دهد بلکه سبب ظاهربینی و مقایسه مداوم شرایط زندگی روزمره و عاطفی خودشان با شرکت کنندگان برنامه می‌شود.

البته قصه به همین جا ختم نمی‌شود؛ آثار کوتاه مدت این برنامه و واکنش‌ها به آن گویای این است که تعداد قابل توجهی از افراد نسبت به آن انتقاد دارند و اگر هم این برنامه بازدیدکنندگان میلیونی پیدا کرده بیشتر از سر کنجکاوی و سرگرمی است؛ اما آیا می‌توان گفت دیدنِ چنین محتوایی حتی به قصد سرگرمی که بی‌پروا خط قرمزهای یک رابطه عاطفی سالم را زیر پا می‌گذارد، بر دیدگاه نوجوانانی که هنوز حتی به شناخت دقیقی از خود نرسیده‌اند تاثیر نمی‌گذارد؟ یا اصلا فراتر از آن، آیا همه جوانانی که این برنامه را نگاه می‌کنند و آن را مورد تمسخر قرار می‌دهند، سواد رابطه عاطفی درستی دارند که در بلند مدت تحت تاثیر چنین محتوای مبتذلی قرار نگیرند؟