آب گمشده

سجاد حسینی

در عصر حاضر‌ که بحران‌های زیست‌محیطی و کمبود منابع آبی‌ به دغدغه‌هایی جهانی تبدیل شده‌اند، مدیریت پسماند و بازیافت،‌ نقشی حیاتی در حفظ منابع ارزشمند ایفا می‌کند. در این میان، مفهوم «آب مجازی» یا «آب پنهان»، به ‌عنوان شاخصی کلیدی، میزان آبی را که در فرایند تولید محصولات مصرف می‌شود، آشکار می‌کند. با‌این‌حال حجم درخور توجهی از این آب مجازی، در زباله‌های تولیدی کشور‌ به هدر می‌رود و این امر، در شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک ایران، به یک فاجعه ملی تبدیل شده است.

یک سیب، ۷۰ لیتر آب؛ وقتی دورریز، فاجعه می‌آفریند

تصور کنید‌ یک سیب آبدار که در دستانتان می‌گیرید، برای رسیدن به این نقطه، حدود ۷۰ لیتر آب مصرف کرده است. حالا‌ این سیب به همراه میلیون‌ها تن میوه و سبزیجات دیگر، به سطل زباله سرازیر می‌شود. آبی که برای تولید آنها مصرف شده، به همراه خودشان‌ به اعماق زباله‌دان‌ها می‌رود.

بر‌اساس آمارهای رسمی، سالانه بیش از ۲۰ میلیون تن زباله در ایران تولید می‌شود. تخمین زده می‌شود‌ حدود ۶۰ درصد این زباله‌ها، زباله‌های تر و فسادپذیر هستند؛ یعنی حدود ۱۲ میلیون تن. در این میان، سهم میوه‌ها و سبزیجات دورریز بسیار درخور توجه است. برای مثال، تولید هر کیلوگرم هندوانه به‌ طور متوسط به حدود ۲۵۰ لیتر آب نیاز دارد یا تولید هر کیلوگرم برنج به‌ طور متوسط به حدود سه‌هزار‌و ۴۰۰ لیتر آب نیاز دارد. همچنین تولید هر کیلوگرم گندم به‌ طور متوسط به حدود هزار‌‌و ۳۰۰ لیتر آب نیاز دارد. با توجه به آمار تولیدات کشاورزی و میزان دورریز آنها، می‌توان تخمین زد‌ روزانه میلیون‌ها لیتر آب مجازی‌ در زباله‌های تر ایرانی مدفون می‌شود. این مقدار آب‌ می‌تواند نیاز آبی چندین شهر کوچک را تأمین کند.

محاسبه آب مجازی در زباله‌های تر

با توجه به آمارها، حدود ۱۲ میلیون تن زباله تر در سال در ایران تولید می‌شود. بخش چشمگیری از این زباله‌ها را میوه‌ها و سبزیجات تشکیل می‌دهند. با در نظر گرفتن میانگین ۵۰۰ لیتر آب برای هر کیلوگرم، می‌توان تخمین زد که در زباله‌های تر سالانه حدود شش میلیارد متر‌مکعب (شش هزار میلیارد لیتر) آب مجازی وجود دارد. اما فاجعه به زباله‌های تر محدود نمی‌شود؛ زباله‌های خشک نیز‌ گنجینه‌ای از آب مجازی را در خود پنهان کرده‌اند. برای تولید هر برگ کاغذ، هر قوطی آلومینیوم و هر بطری پلاستیکی، مقادیر درخور توجهی آب مصرف می‌شود. این مواد، پس از تبدیل‌شدن به زباله، آب مجازی خود را به همراه خود‌ به زباله‌دان‌ها می‌برند. بر‌اساس آمارها، حدود ۳۰ درصد از زباله‌های تولیدی در ایران، زباله‌های خشک هستند؛ یعنی حدود شش میلیون تن. با بازیافت این زباله‌ها‌ می‌توان نه‌تنها از آلودگی محیط زیست جلوگیری کرد، بلکه مقادیر قابل توجهی آب مجازی را نیز حفظ کرد.

محاسبه آب مجازی در زباله‌های خشک

حدود شش میلیون تن زباله خشک در سال تولید می‌شود. بازیافت هر تن کاغذ می‌تواند حدود دو ‌تا سه هزار لیتر آب صرفه‌جویی کند. بازیافت هر تن پلاستیک می‌تواند حدود ۸۰ هزار لیتر آب صرفه‌جویی کند. با در نظر گرفتن میانگین صد هزار لیتر برای هر تن زباله خشک، می‌توان تخمین زد که در زباله‌های خشک سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد لیتر آب مجازی وجود دارد. ایران‌، کشوری خشک و نیمه‌خشک، با چالش‌های جدی در زمینه منابع آبی مواجه است. کاهش بارندگی‌ها، افزایش جمعیت و مصرف بی‌رویه، منابع آبی کشور را به‌شدت تحت فشار قرار داده است. در چنین شرایطی، هدر‌رفتن آب مجازی در زباله‌ها، یک فاجعه ملی است. ما در حال دور ریختن گران‌بهاترین سرمایه خود هستیم، در‌ حالی ‌که میلیون‌ها نفر در سراسر کشور‌ با کمبود آب دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.

بازیافت؛ راه نجاتی برای آب مجازی

بازیافت‌ تنها راه نجات آب مجازی مدفون در زباله‌هاست. با تفکیک زباله‌ها و بازیافت مواد قابل استفاده، می‌توانیم از هدر‌رفتن این گنجینه ارزشمند جلوگیری کنیم. بازیافت زباله‌های تر‌ می‌تواند به تولید کمپوست و کودهای آلی منجر شود. این کودها‌ نه‌تنها به بهبود کیفیت خاک کمک می‌کنند، بلکه نیاز به آبیاری را نیز کاهش می‌دهند. بازیافت زباله‌های خشک‌ می‌تواند به صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی منجر شود. برای درک بهتر این اعداد، آنها را با ظرفیت سدهای ایران مقایسه می‌کنیم. ظرفیت سدهای بزرگ ایران بین یک تا پنج میلیارد متر‌مکعب است. با توجه به محاسبات انجام‌شده، بازیافت زباله‌ها در ایران می‌تواند بین یک تا دو سد بزرگ در ایران صرفه‌جویی آب کند. اما با توجه به حجم بالای زباله‌های تر و ضایعات کشاورزی، تخمین زده می‌شود میزان آب مجازی موجود در زباله‌ها چندین برابر ظرفیت سد‌های کشور باشد. برای محاسبه دقیق‌تر نیاز به انجام آنالیز‌های دقیق‌تر در زمینه زباله‌ها و میزان آب مجازی پنهان در آنها وجود دارد.

اقدامات عملی‌ برای نجات آب مجازی

برای نجات آب مجازی مدفون در زباله‌ها، باید اقدامات عملی و مؤثری انجام دهیم:

 فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی: باید به مردم آموزش دهیم‌ چگونه زباله‌های خود را تفکیک و از دور‌ریختن مواد قابل بازیافت خودداری کنند.

 توسعه زیرساخت‌های بازیافت: باید زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت زباله‌ها را در سراسر کشور ایجاد کنیم.

 حمایت از صنایع بازیافت: باید از شرکت‌هایی که در زمینه بازیافت فعالیت می‌کنند، حمایت کرده و تسهیلات لازم را برای آنها فراهم کنیم.

 مدیریت پسماند در بخش کشاورزی: با آموزش کشاورزان و اصلاح روش‌های آبیاری، می‌توان از هدر‌رفتن آب مجازی در بخش کشاورزی جلوگیری کرد.

آینده‌ای سبز‌ با مدیریت آب مجازی

آینده ایران‌ به مدیریت صحیح منابع آبی وابسته است. با مدیریت آب مجازی مدفون در زباله‌ها، می‌توانیم نه‌تنها از هدر‌رفتن این گنجینه ارزشمند جلوگیری کنیم، بلکه آینده‌ای سبز و پایدار برای کشورمان بسازیم.

بیایید با هم‌ برای نجات آب مجازی‌ قدم برداریم. بیایید با هم‌ ایران را از خشک‌سالی نجات دهیم.