در روزهای اخیر اخباری مبنی بر فرونشست زمین در سی و سه پل اصفهان سر تیتر اخبار قرار گرفته است. سی و سه پل یا پل الله وردی خان، پلی است با ۳۳ دهانه، ۲۹۵ متر طول و ۱۴ متر عرض، که توسط الله وردی خان اوندیلادزه روی زاینده‌رود در شهر اصفهان و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده و محل برگزاری مراسم جشن آب پاشان و همچنین مراسم خاج شویان ارامنه اصفهان در دوره صفویه بوده است. اندیشه بنای سی و سه پل در سال ۱۰۰۸ هجری قمری و در دوازدهمین سال سلطنت شاه عباس اول به وجود آمد و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری، الله وردی خان اوندیلادزه گرجی، سردار مشهور او مامور اتمام ساختمان پل شد. این پل یکی از شاهکارهای معماری و پل‌سازی ایران محسوب می‌شود و از زیبایی و عظمت منحصر به فردی برخوردار است. بارها احتمال بروز آسیب به این پل تاریخی از جانب کارشناسان مطرح شده بود. برخی خشکی‌های پی در پی و طولانی مدت زاینده‌رود را خطری می‌دانستند که ممکن است موجب تخریب پایه‌های این شاهکار معماری شود. این گروه از کارشناسان عنوان می‌کردند، ساروج که یکی از مصالح اصلی مورد استفاده در ساخت این پل تاریخی و البته دیگر پل‌های اصفهان است به آب و رطوبت وابسته است و خشک بودن آن می‌تواند باعث تخریب پل‌های تاریخی شود. از سوی دیگر ساخت و ساز مترو و طرح‌های این چنین نیز از دیگر دلایل در بروز فرونشست زمین در این خطه مطرح شده است.
سی و سه پل فرو می‌رود!
چندی قبل رئیس پژوهشکده تخصصی «پنج اُ هفت» در اصفهان در توصیف وضعیت پل‌های تاریخی اصفهان گفت: اصفهان شهر زاینده رود و شهر پل‌های تاریخی متعدد و بی‌نظیر است. قدمت برخی از این پل‌ها همچون پل شهرستان به پیش از اسلام و دوره ساسانیان می‌رسد و پل‌های شگفت‌‌انگیزی همچون خواجو و سی و سه پل در دوره صفوی در آن بنا شده‌اند. سازه و بدنه اصلی این پل‌ها آجری است و مهندسی دقیقی که طاق و قوس‌های متعدد را بر پایه‌های قدرتمندی از سنگ و ساروج - ملات یا اندودی(روکش) آبدوست است که برای ادامه حیات و حفظ استحکام خود بهطور دائمی به آب نیاز دارد و در نبود آب به مرور ترد و سست می‌شود. به عبارت دیگر گیرش و استحکام خود را از دست می‌دهد - برای قرن‌ها استوار کرده است. حمید مظاهری خصوصیات ساروج را به واسطه نوع ترکیبات خود و نحوه و فرایند ماهرانه عمل آوردن آن، در ذات خود قادر به تحمل دوره‌هایی از خشکی یا کم‌آبی دانست و افزود: اساسا خشکسالی و خشک شدن رودخانه زاینده‌رود از همان دوره ساخت این پل‌ها در دوره صفوی نیز بسیار و تقریبا هر ساله اتفاق می‌افتاده است، به طوری‌که بسیاری از جشن‌های شهر اصفهان در هنگام شروع خشکی یا آغاز آبگیری زاینده‌رود برگزار می‌شدند. به گزارش ایسنا، او با بیان اینکه بسیاری از ترک‌ها و شکستگی‌های قابل مشاهده روی پل‌های تاریخی مانند سی و سه پل و خواجو به علت نشست و فرسودگی طبیعی مصالح به‌کار رفته در ساختار آن(آجر، گچ، کاشی، سنگ و ساروج) و البته فرو رفتن تدریجی جسم سنگین پل در بستر زیرین خود است، ادامه داد: این عوارض حتی در صورت پر آب بودن دائمی زاینده‌رود نیز به مرور اتفاق می‌افتد، هر چند نباید فراموش کرد که اکثر پل‌های اصفهان و ایران بر اساس مکان‌یابی دقیق و با اشراف کامل معماران بر مقدار سختی و میزان مقاومت جنس خاک بستر پل‌ها ساخته شده‌اند که این امر تضمین کننده طول عمر و ادامه حیات پل‌های اصفهان در طول این سال‌ها بوده است.
پل‌های تاریخی اصفهان تحت پایش‌های دوره‌ای
یک کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری درباره انتشار برخی از اخبار با این مضمون که خطر فرو نشست، سی و سه پل را تهدید می‌کند به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: خطر فرو نشست تمامی اراضی را در مناطق گرم و خشک به دلیل نوسانات جوی تهدید می‌کند و این مشکل فقط شامل حال سی و سه پل نمی‌شود. فرونشست زمین ماحصل خشکسالی است و تمامی اراضی کشور تحت تاثیر این امر قرار دارند. شهرام امیری می‌افزاید: نکته قابل تامل این است که هر گونه تغییر و تحول در شرایط هر یک از آثار میراث فرهنگی مستلزم علائم است. با این تفاسیر اگر خطر فرو نشست زمین وجود داشته باشد، تمامی اراضی این خطه تحت فرونشست زمین قرار می‌گیرند و این قضیه فقط شامل آثار تاریخی نمی‌شود، بلکه تمامی سازه‌ها فرو می‌ریزد. مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان تاکید می‌کند: تداوم خشکسالی خطرات متعدد را به‌دنبال دارد، اما باید هر گونه اظهار نظر با مستندات علمی بیان و مطرح شود، چون هر گونه تغییر و تحول در اراضی سی و سه پل به‌دلیل وجود این اثر در مرکز شهر اصفهان دیگر سازهای این شهر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بی‌شک با فرونشست زمین دیگر اراضی نیز دچار فرونشست می‌شوند. با این اقدام تمامی پل‌های جدید نیز دچار فرونشست می‌شوند. برای مثال در اصفهان نزدیک به 10 پل تازه ساز محل تردد خودرو است؛ این پل‌ها بار سنگین را تحمل می‌کنند، اگر قرار باشد زاینده‌رود فرونشست داشته باشد، طبیعتا این مساله تمامی اراضی شهر اصفهان را تهدید می‌کند. به گفته او انتظار می‌رود مسئولان امر به گمانه‌زنی پرداخته و از طریق آزمایش خاک، آب و... مشکلات را شناسایی کنند. امیری می‌افزاید: در یکسال اخیر برای حفاظت از پل‌های تاریخی کمیته‌ای تحت عنوان کمیته پایش پل‌های تاریخی تشکیل شده است. حدود 11 پل تاریخی در زاینده رود از مبدا تا مقصد وجود دارد، چون حوضه آبریز زاینده‌رود وسیع است، این کمیته وظیفه دارد تا 11 پل تاریخی را در فواصل مشخص با همکاری شهرستان‌هایی که در مسیر زاینده‌رود قرار دارد را مورد پایش قرار دهد. برای مثال اولین پل تاریخی با عنوان پل اورگان در منطقه شهرستان چادگان قرار دارد. در سال 1396 اقداماتی در زمینه مرمت این پل انجام شده و هم اکنون نیز مشکلی وجود ندارد. همچنین پل‌هایی در گاوخونی با عناوین کله، چوم، بابا محمود، مارنان، چوبی، سی و سه پل، خواجو، شهرستان و پل ورزنه قرار دارد. به گفته او هر یک از این پل‌ها مورد بررسی‌های علمی و کارشناس قرار گرفته و در سال‌جاری اقداماتی در زمینه این پل‌ها در دستور کار قرار دارد. به گفته او پنج پل در داخل شهر اصفهان قرار دارد که از محور غرب زاینده رود وارد شهر اصفهان می‌شود، عبارتند از پل مارنان، سی و سه پل، پل چوبی، پل خواجو و پل شهرستان است. باید دانست که قدمت پل شهرستان به دوره ساسانیان قبل از اسلام بر می‌گردد. هم اکنون خطری پل‌های اصفهان را تهدید نمی‌کند. مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان درباره کم و کیف رسیدگی به آثار تاریخی اصفهان می‌گوید: این آثار به شکل دوره‌ای تحت پایش قرار گرفته و نیاز مرمتی آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای مثال هم اکنون در سی و سه پل سه طرح مرمتی در حال انجام است. در این اقدام تمامی درهای قدیمی پل تعویض شد. همچنین شاه نشین‌های سی و سه پل بعد از گذشت 45 سال مجددا بازگشایی و مرمت شد. در عین حال طرح ایمن سازی نیز در لبه‌های رواق‌های طبقه دوم پل در حال اجرا است. به گفته او هم اکنون نه تنها سی و سه پل بلکه هیچ پلی در اصفهان دستخوش آسیب و خطر نیست. امیری تاکید می‌کند: خطرات محیط زیستی تهدید کننده استان را رد نمی‌کنیم، اما از کارشناسان امر خواستار مستندات مصداقی در زمینه تخریب اماکن میراث فرهنگی هستیم. باید دانست که هر گونه خطر محیط زیستی تهدید کننده این آثار میراثی زندگی مردم را هم تهدید می‌کند. به گفته این کارشناس میراث فرهنگی رفع هر گونه آسیب تهدید کننده نیازمند همکاری و همراهی تمامی سازمان‌ها و نهادهای مربوطه است که باید درباره جاری شدن آب در زاینده رود تصمیم‌گیری کنند، چون این تصمیم به تنهایی در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیست. او همچنان تاکید می‌کند: هم اکنون هیچ مساله محیط زیستی پایه‌های پل‌های اصفهان را تهدید نمی‌کند. به بیان دیگر هر گونه نارسایی که منجر به تخریب میراث فرهنگی شود، جامعه را نگران و ملتهب می‌کند. هم‌اکنون شاهد فعالیت کارشناسان روی سی و سه پل هستیم.
