قصه مرگ نیلوفر

شرق: اوایل خرداد ۱۴۰۳ بود که قند خون نیلوفر افتاد و برای همیشه رفت. مرگ به همین سادگی گریبان نیلوفر امرایی، روزنامه‌نگار و مترجم جوان ایرانی را گرفت. واکنش روزنامه‌نگاران به مرگ ناباورانه نیلوفر، گسترده بود؛ اما در این میان یگانه خدامی، دیگر روزنامه‌نگاری که بیماری دیابت دارد، در واکنش به مرگ این مترجم نوشت: «برای ما که انسولین می‌زنیم و نوسان قند خون داریم، سنسورهای کنترل قند وجود دارد که به بازو وصل می‌شود و با تغییرات شدید قند هشدار می‌دهد. اما چرا نمی‌خریم؟ چون سنسور باید 15 روز یک بار عوض شود و هر سنسور نزدیک به شش میلیون تومان قیمت دارد؛ آن‌هم با نرخ فعلی دلار. در سایر کشورها این سنسور با بیمه رایگان است، اما ما نداریم و می‌میریم».

گرفتاری عدیده بیماران و به‌ویژه بیماران خاص برای تأمین دارو و تجهیزات پزشکی، ماه‌هاست روی خروجی رسانه‌های مختلف منتشر می‌شود. ‌گاهی فشار بازار دارو سبب شده است بیماران مقابل نهادهای متولی مانند وزارت بهداشت و مجلس تجمع کنند یا نمایندگان از تریبون بهارستان انتقادهایی تند و تیز مطرح کنند. پیش از این، دولت وعده داده بود با اجرای طرح دارویار و هدفمندکردن یارانه‌ها، آشفته‌بازار دارو را ساماندهی می‌کند؛ اما در نهایت نه دارویار به جایی رسید و نه در قانون بودجه، بیماران اولویت بوده‌اند و اولویت‌های دیگری مانند بودجه صداوسیما و... برای دولت و مجلس مطرح بوده است. این ماجرا در شرایطی رخ می‌دهد که درآمدهای مالیاتی دولت، رشدی خیره‌کننده داشته است و در بودجه سال 1403 پیش‌بینی شده بود که درآمد مالیاتی دولت به دو برابر درآمد نفت برسد. از آن سو، دولت بارها اعلام کرده تحریم‌های نفتی را شکست داده است و به خوبی نفت می‌فروشد و پول آن به کشور می‌آید.

 شکاف منابع با نیاز بازار دارو

وزارت بهداشت اعلام کرده است یارانه اختصاصی برای دارو با نیاز بازار شکاف درخور توجهی دارد. فرشته میرزا‌زاده، معاون وقت توسعه و مدیریت منابع سازمان غذا و دارو، در سوم اردیبهشت سال ۱۴۰۳ به خبرگزاری صداوسیما گفته بود: میزان یارانه مورد نیاز دارو سالانه 120 هزار میلیارد تومان است، اما اعتبار پیش‌بینی‌شده در لایحه بودجه حدود 75 هزار میلیارد تومان است که با عدد درخواستی وزارت بهداشت ‌تفاوت‌ دارد. این در حالی است که اگر بخشی از تجهیزات و ملزومات پزشکی هم که تاکنون ارز چهار‌هزار‌و 200 تومانی دریافت می‌کردند، به ارز 28هزار‌و 500 تومانی تغییر کنند، باز مازاد بر این اعداد مورد نیاز است. او در ادامه توضیح داده بود: «منابع مستمر و منظم محقق نمی‌شود و ممکن است در تأمین دچار چالش شویم».

علی‌اصغر باقرزاده، نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، با اشاره به مشکلات عدیده تخصیص ارز واردات دارو و تجهیزات پزشکی در گفت‌وگویی به تاریخ 30 اردیبهشت ۱۴۰۳، به وب‌سایت خبری شفقنا گفته بود: «از کمبود دارو و افزایش بی‌رویه قیمت اقلام دارویی مطلع هستیم که باعث افزایش هزینه‌های درمانی مردم، به‌خصوص‌ کسانی که بیماری‌های خاص دارند، شده است».

 در هفتم بهمن سال ۱۴۰۲ نیز شهرام کلانتری‌خاندانی، رئیس انجمن داروسازان ایران، به ایسنا گفته بود: «زمان تصویب قانون بودجه 1402، وزارت بهداشت برای اجرای طرح دارویار تقاضای 105 هزار میلیارد تومان اعتبار داشت، ولی در نهایت‌ این بودجه در مجلس به 69 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کرد. برای سال 1403 نیز برآوردهای واقعی نشان از نیاز به 125 هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح دارویار دارد، ولی آنچه تاکنون در مجلس بحث شده‌، توافق بر روی 85 هزار میلیارد تومان است که 35 درصد کمتر از اعتبار واقعی مورد نیاز در ابتدای زنجیره تأمین دارو برای سال 1403 است».

بدهی سنگین دولت به زنجیره تأمین دارو

گذشته از فقر منابع مورد نیاز برای پرداخت یارانه به دارو، شرکت‌های داروسازی و زنجیره توزیع دارو میز می‌گویند طلب سنگینی از دولت دارند و همین مسئله باعث کمبود نقدینگی و گرفتاری در تولید کافی دارو شده است.

بر اساس گزارش کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، در اردیبهشت سال ۱۴۰۳ دولت به مجموعه شرکت‌های دارویی نزدیک به 60 هزار میلیارد تومان بدهی داشت.

در زنجیره توزیع دارو نیز وضعیت تعریفی ندارد و در پنجم اردیبهشت سال ۱۴۰۳ روزنامه خراسان به نقل از شهرام کلانتری‌خاندانی، رئیس انجمن داروسازان ایران، نوشته بود‌ بدهی طرح دارویار و سازمان‌های بیمه‌گر به داروخانه‌ها، در مجموع رقمی حدود 30 هزار میلیارد تومان است.

این چالش از چشم مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پنهان نماند و این مرکز در گزارشی اعلام کرد تخصیص یارانه دارو به خوبی انجام نمی‌شود. بر اساس این گزارش، اعتبار یارانه دارو در لایحه بودجه 1403 در حدود 75 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود که نسبت به اعتبار 69 هزار میلیارد تومانی مصوب سال 1402، حدود 9 درصد رشد را تجربه کرده و چالش اصلی اعتبارات یارانه دارو از تبصره هدفمندی، تخصیص اعتبارات است که به نظر می‌رسد به دلیل کسری در منابع تبصره، یارانه دارو عملکرد مناسبی نداشته است.

این اتفاق‌ها‌ در حالی رخ می‌دهد که دولت سیزدهم با استناد به آمارهای مختلف، بارها از افزایش درخور توجه فروش نفت و برگشت پول آن‌ گزارش داد و درآمدهای مالیاتی دولت سال به سال افزایش چشمگیری داشته است؛ به‌‌گونه‌ای که دولت در بودجه 1403 مجموع درآمد مالیاتی را 1,122 میلیارد تومان پیش‌بینی کرد که این درآمد دو برابر درآمد نفت است.

 بااین‌حال، گرفتاری بدهی سنگین دولت به زنجیره تولید و توزیع دارو،‌ تا پایان سال تداوم داشت و در ۲۰ بهمن ۱۴۰۳‌ جمعی از داروخانه‌داران در پاسخ به بدعهدی بیمه تأمین اجتماعی، در اولین گام و در اقدامی هماهنگ، تصمیم گرفتند‌ خرید دارو از شرکت‌های دارویی سهامدار بیمه تأمین اجتماعی را متوقف کنند.

 تسنیم با اعلام این خبر نوشت‌ هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است از تاریخ بیستم بهمن‌ماه، داروخانه‌داران در اعتراض به عدم پرداخت مطالبات داروخانه‌ها از سوی سازمان تأمین اجتماعی، از شرکت‌های تولیدی و پخش وابسته به این سازمان، دارو خریداری نخواهند کرد. بر اساس این خبر، متن اطلاعیه‌ای که داروخانه‌داران منتشر کرده‌اند، به این شرح بود: «از بامداد روز 20 بهمن 1403 و در اعتراض به بدعهدی و رفتار غیرمسئولانه سازمان تأمین اجتماعی در پرداخت مطالبات داروخانه‌ها، توقف خرید از شرکت‌های پخش وابسته به هلدینگ شستا و تیپیکو و نیز کارخانجات تولید دارو وابسته به هلدینگ شستا و تیپیکو آغاز می‌گردد و تا اطلاع ثانوی ادامه خواهد یافت. خواسته‌های شعب انجمن داروسازان در سراسر کشور از مسئولین، اجرای موارد زیر است: 1. پرداخت شش ماه مطالبات معوق‌شده تأمین اجتماعی، 2. پرداخت پنج ماه مطالبات معوق‌مانده در سازمان هدفمندی یارانه‌ها و 3. اصلاح قراردادهای بیمه‌ها با داروخانه‌ها و الزام بیمه به پرداخت جریمه تأخیر پرداخت».

 هرچند ‌داروخانه‌داران در نهایت از این تصمیم خود عقب‌نشینی کردند تا زنجیره توزیع دارو بیش از این دچار مشکل نشود، ولی بیماران زیادی مثل نیلوفر همچنان قربانی این اتفاقات هستند و بابت آن هزینه‌ای به گزافی جان می‌پردازند.