سه سال قبل طرح وجود ازدواج‌های سفید در میان افراد جامعه به تعطیلی یک ماهنامه معروف انجامید و کمتر کسی گمان می‌برد زمانی صحبت از این امر به قدری در کشور طبیعی شود که یک خبرگزاری معروف خبر از نزدیکی آمار ازدواج سفید به حدود 60 هزار را دهد و بگوید یک نیمه مانده ازدواج سفید در کشور 100 هزارتایی شود. خبرگزاری فارس با احتساب آمار وقوع و ثبت ازدواج‌ها در پنج سال گذشته ادعا کرده اختلاف آمار میان موارد ثبت و وقوع ازدواج نشان از 58 هزار و 869 ازدواج در پنج سال اخیر دارد. این آمار به قدری شو‌ک کننده و عجیب بود که بر آن شدیم در این ارتباط با رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس و همچنین یک حقوقدان صحبت کرده و نظرات آنها را جویا شویم.
آمار ارائه شده مورد قبول نیست
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در ارتباط با خبر 58 هزارتایی شدن ازدواج سفید در کشور در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: مبنای هر گونه اظهارنظر، توضیحات و بیان یک موضوع باید علمی، تحقیقی یا پژوهشی باشد. مراکز تحقیقی، علمی و آماری در این کشور کاملا مشخص است و این آمار باید توسط سازمان ثبت‌احوال یا مراکز تحقیقاتی رسمی در کشور اعلام شود. سلمان خدادادی می‌افزاید: به عنوان رئیس کمیسیون‌اجتماعی مجلس که دستی بر آمار دارم و به مسائل‌اجتماعی از جمله ازدواج و طلاق حساس هستم، اعلام می‌کنم آماری از سوی مراکز ثبت‌اسناد و تحقیقاتی در این باره رسما انتشار نیافته است. او تاکید می‌کند: کمیسیون‌اجتماعی مجلس یکی از مراکز و مراجع اعلام آمارها و یک سوی مکاتبات‌رسمی کشور در زمینه مسائل‌اجتماعی است. بنابراین آمار منتشره در خبرگزاری‌فارس را صراحتا رد، اما وجود ازدواج سفید را در جامعه انکار نمی‌کنم، زیرا آمار رسمی در این خصوص و توسط نهادهای رسمی کشور منتشر نشده است. ازدواج‌های سفید در جامعه وجود دارد، اما صراحتا اعلام می‌کنم، تعداد آن زیاد و نگران‌کننده نیست. خدادادی می‌افزاید: علاوه براین مشکلات ازدواج‌های‌رسمی نیز در کشور وجود دارد. او می‌گوید: کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق را با توجه به برخی از مسائل و مشکلات شاهد هستیم، اما این امر ناشی از مولفه‌های مختلف در جامعه مانند بیکاری، فقر، اعتیاد و خشونت است. خدادادی در پاسخ به این سوال که تفاوت میان آمار ثبت و وقوع ازدواج ناشی از چه مسائلی است، می‌گوید: برخی از ازدواج‌ها به‌صورت قانونی ثبت می‌شوند و آنهایی که با عنوان وقوع ازدواج یاد می‌شوند نیز ثبت شده هستند، اما به صورت ازدواج‌های‌رسمی ثبت شده و دفترخانه‌ای نیستند. به عنوان مثال ازدواج‌های‌رسمی ثبت‌شده در دفترخانه‌های تک‌برگی باشد که همچنان آمار در این دفترخانه‌ها نیز ثبت است و احتمالا مورد خلاف شرعی در آنها نیست. او می‌افزاید: این تفاوت غریب نیست و ناشی از تغییرات فرهنگی و نوع نگرش به این مساله است که به ثبت نکردن سند رسمی می‌انجامد. این ثبت معمولا دفترخانه‌ای و تک برگی است. در این‌حال، آمار ازدواج‌های سفید تاکنون به صورت رسمی منتشر نشده، اما قابل انکار نیز نیست. خدادادی خاطرنشان می‌کند: یکی از عوامل ازدواج‌های سفید ریشه اقتصادی است. آغاز زندگی مشترک هزینه‌بردار است و افراد باید بسیاری از تعهدات را بپذیرند و زندگی، خانه و هزینه‌ها را تامین کنند. احتمالا در برخی از ازدواج‌های سفید اتفاق افتاده و ثبت نیز می‌شوند و بنابراین خلاف شرع نیستند، اما تعهدات و هزینه‌های بالایی ندارند، اما افراد نمی‌توانند زیربار تعهدات بلندمدت بروند.
امکان‌ازدواج پایین است
به گفته معاون‌پژوهشی موسسه مطالعات‌جمعیتی کشور اگر بخواهیم درباره ازدواج صحبت کنیم، باید سه عامل کلیدی یعنی «امکان ازدواج»، «مطلوبیت ازدواج» و «فراهم‌بودن و دسترسی» را در نظر داشته باشیم. رسول صادقی افزود: «باید دید در هر سه عامل چه اتفاقی‌افتاده که سن ازدواج در کشور افزایش یافته و تبدیل به مساله‌اجتماعی شده است؟درخصوص «مطلوبیت‌ازدواج» در کشور وضعیت خوبی حکم‌فرماست. یعنی درصد کسانی که قصد ازدواج ندارند پایین است. هرچند درباره «امکان‌ازدواج» در کشور مشکلاتی به‌چشم می‌خورد، چرا که ازدواج دارای پیش‌شرط‌هایی همچون اشتغال، خصوصا برای مردان است.
هیچ‌حق قانونی بر «ازدواج سفید» متصور نیست
یک حقوقدان در گفت‌وگو با «آرمان» در ارتباط با حقوقی که افراد در اثر وقوع‌ازدواج و ثبت نکردن آن دارند، می‌گوید: ازدواج سفید اساسا با مساله عدم‌ثبت ازدواج متفاوت است و تعریف خاصی دارد. در واقع زن و مرد بدون آنکه درگیر مسائلی مانند امور حقوقی، عقد‌نکاح و مسائل‌شرعی شوند، زندگی در زیر یک سقف را می‌پذیرند. مصطفی ترک‌همدانی می‌افزاید: این رابطه ناپسند و مذموم است، اما اخیرا خبرهایی مبنی‌بر افزایش آن در جامعه شنیده میشود. مساله عدم‌ثبت ازدواج متعلق به ازدواج‌های به‌ثبت نرسیده است. این نوع ازدواج‌ها را قبلا با عنوان«عقد نکاح موقت» می‌شناختند. در عقد نکاح‌دائم و موقت به‌موجب قوانین لزوما باید عقد نکاح به‌ثبت برسد و به ثبت رساندن آن نیز نتایج واضحی دارد. او خاطرنشان می‌کند: فردی که با عقد‌نکاح به زوجیت مردمی درمی‌آید حقوق خاصی نیز بر آن حادث میشود. همچنین در صورت وجود فرزند براساس قوانین ارث بحث تمارض مطرح است. علاوه براین اگر زوج فوت کند، همچنان براثر قوانین ارث زوجه از زوج در عقد نکاح دائم ارث می‌برد، اما در عقد‌نکاح موقت ارث نمی‌برد. ترک‌همدانی می‌افزاید: این مسائل‌حقوقی موجب میشود که برخی به‌دنبال عدم‌ثبت نکاح موقت یا دائم بروند. در این صورت اگر واقعه‌ای رخ دهد زوج، زوجه یا فرزند آنها دادخواست دهد تا بتواند فرزندی را به اثبات رساند یا دادخواست به تنظیم سند عقد نکاح یا اثبات‌زوجیت دهد. او تاکید می‌کند: هیچ‌کدام از این حقوق در ازدواج سپید مطرح نیست، زیرا در ازدواج سفید فرض بر کنارزدن تمام عقود شرعی و بدون عقد نکاح ولو به‌صورت زبانی زن و مرد با یکدیگر زندگی کنند. ترک‌همدانی می‌افزاید: در عقد نکاح دائم یا موقت حتی اگر به ثبت نرسند عقود شرعی وجود دارد و خطبه‌عقد خوانده میشود. در ازدواج سفید این مساله وجود دارد. او خاطرنشان می‌کند: مباحثی مانند تمارض، اثبات‌فرزندی، نفقه و مهریه از مواردی است که با ثبت عقد نکاح دائم یا موقت این حقوق و وظایف بر عهده طرفین گذاشته میشود. او می‌گوید: در قوانین کشور و اسلام هیچ‌گونه حقی برای افرادی که به ازدواج سفید دست می‌زنند، وجود ندارد. او خاطرنشان می‌کند: درچنین پیوندی غیرشرعی مباحث مطرح شده رابطه نامشروع یا زندگی یک زن مطلقه با مردی دیگر است. بنابراین پیش از همه عنصر کیفری شدید بر هر دو طرف رابطه به‌دلیل رابطه نامشروع متصور میشود.
