این دو نفر نه نخستین و نه احتمالا آخرین کشتگان امرار معاش در کوهستان‌های پر پیچ و خم مرزهای غربی کشور هستند. مرزهایی که همواره به دلیل احتمال ایجاد ناامنی از سوی گروه‌های مسلح به صورت شدید در رصد نیروهای نظامی، از جمله ارتش، سپاه و نیروی انتظامی قرار دارند، گرچه در این میان کم نیستند افرادی که تنها به تمنای کسب درآمدی اندک برای گذران زندگی خانواده‌شان از این مرزهای خطیر با بار گرانی بر دوش، سهوا مورد اصابت گلوله‌های نیروهای مرزبانی قرار می‌گیرند و جان یا سلامتی‌شان را از دست می‌دهند.
مرگ و گاهی معلولیت‌های شدید این کولبران نه تنها با گلوله‌های نیروهای مرزبانی، که راه‌ها صعب‌العبور، سقوط بهمن، سقوط صخره و برف و یخبندان و حتی مین‌های به جا مانده از جنگ ایران و عراق نیز رقم می‌زند و زندگی را برای آنها و خانواده‌هایشان دشوارتر از آنچه که هست می‌کند.
سال گذشته خبر مرگ دلخراش دو برادر جوان و نوجوان کولبر به نام آزاد و فرهاد خسروی و تصاویر دردناک جسد یخ‌زده فرهاد هم بسیاری از کاربران فضای مجازی را به واکنش واداشت و این سوال را در بین مردم مطرح که آیا راهی برای پایان دادن به این مصیبت‌های دائمی وجود ندارد؟
کولبران در مرزهای غربی
یکی از طولانی‌ترین و مهمترین مرزهای ایران با کشور عراق است که از استان خوزستان شروع و استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی را شامل می‌شود.
استان کرمانشاه با ۳۷۱ کیلومتر مرز و داشتن سه مرز رسمی پرویزخان، خسروی و سومار و پنج بازارچه مرزی یکی از استان‌های مهم در میان همسایگان با کشور عراق در ارتباط با تجارت و بازرگانی است و براساس آمارهای اتاق بازرگانی این استان حدود یک هزار و ۲۰۰ نفر دارای کارت تجارت هستند که می‌توانند کالاهای خود را از مبادی قانونی وارد کنند.
اما با توجه به بیکاری گسترده در این منطقه و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی به دلیل جنگ، بسیاری از مردم در این مناطق با مشکلات اقتصادی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند و قادر به دریافت کارت تجارت برای مبادلات رسمی نیستند به همین دلیل در این مناطق بخشی از مرزنشینان برای تامین معیشت و درآمد خود از مرزهای غیررسمی اقدام به حمل بار به روی کول یا به اصطلاح رایج «کولبری» برای افراد صاحب سرمایه می‌کنند که در اصطلاح قاچاق محسوب می‌شود.گرچه بر اساس آمار این میزان تنها نیم تا یک درصد واردات غیرمجاز کشور را تشکیل می‌دهد.
وجود 80 تا ۱۷۰ هزار کولبر در 4 استان
اگرچه آمار دقیقی از تعداد کولبران در دست نیست و در طول ماه‌های سال این تعداد افزایش یا کاهش می‌یابد، اما به صورت تخمینی می‌توان گفت که در چهار استان؛ آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و ایلام بین ۸۰ تا ۱۷۰ هزار نفر اقدام به کولبری می‌کنند.
کولبران در این چهار استان اجناسی را بر روی دوش خود از نقاط صفر مرزی با کشور عراق به داخل ایران حمل می‌کنند و طی چهار تا پنج ساعت برای حمل بار چیزی حدود ۱۵ کیلومتر مسیر کوهستانی را در می‌نوردند و در ازای آن پولی از صاحب بار دریافت می‌کنند. این کولبران مجبورند از نقاط سخت‌گذر و میانبری عبور کنند که هم زودتر به مقصد برسند و هم از دید ماموران مرزی پنهان بمانند.
اگرچه نوع، وزن و حجم بار در نرخ کرایه کولبران موثر است، اما به طور متوسط هر کولبر به ازای هر کیلوگرم بار ۱۵ هزار تومان دریافت می‌کند. یعنی به طور متوسط اگر کولبری ۵۰ کیلوگرم بار با خود حمل کند ۷۵۰ هزار تومان درآمد به دست می‌آورد.
یک کولبر برای به دست آوردن سه میلیون تومان باید ۲۰۰ کیلوگرم بار را حمل و ۷۵ کیلومتر نیز پیاده‌روی کند. این در حالی است اغلب کولبران ۳۰ تا ۴۰ درصد درآمد شان را هزینه رفت و آمد و کرایه می‌کنند.
راهکارهای قانونی
در سال‌های گذشته برای جلوگیری از خطراتی که مرزنشینان غربی را تهدید و امرار معاش آنها را با سختی‌های فراوانی روبرو کرده است، پیشنهادات مختلفی مطرح شده که از جمله آن منع تیراندازی به کولبران بود که از سوی مجلس گذشته مطرح شد.
دی ماه سال گذشته نماینده مردم پیرانشهر در مجلس شورای اسلامی گفت که طرح ممنوعیت شلیک مستقیم به کولبران که به صورت دو فوریتی مطرح شده است. دو فوریتی که هیچ گاه خبری در مورد تصویب نهایی آن منتشر نشد. رسول خضری به ایسنا گفته بود: «کولبران ناچار به حمل اجناس برای کسب درآمد آن هم در محیط‌های کوهستانی و پرخطر هستند و به دلیل نبود کارگاه‌ها، کارخانجات و زیرساخت‌های اشتغالزا آنها ناچارند بار سنگینی را از کوه‌های صعب العبور در هنگام بارندگی و شرایط نامساعد جوی به دوش بکشند».
مرگ و گاهی معلولیت‌های شدید کولبران نه تنها با گلوله‌های نیروهای مرزبانی، که از رهگذر راه‌های صعب‌العبور، سقوط بهمن، سقوط صخره و برف و یخبندان و حتی مین‌های به جا مانده از جنگ ایران و عراق رقم می‌خورد و زندگی را برای خانواده‌هایشان دشوارتر از آنچه که هست می‌کند
این نماینده به تازگی مورد عاقبت طرح دوفوریتی در مورد ممنوعیت شلیک مستقیم به کولبران گفت: «به منظور جلوگیری از کشته و زخمی شدن آنها برای تامین معیشت حداقلی خانواده و به منظور پیشگیری از تیراندازی غیرضرور طرحی را با قید دو فوریت تهیه کرده بودیم که در نوبت بررسی طرح‌های دوفوریتی در مجلس قرار داشت. با رایزنی صورت گرفته با برخی از همکاران مقرر شد این طرح دوفوریتی در دستور کار مجلس قرار گیرد. اما با پایان مجلس دهم این طرح هم فراموشی سپرده شده است».
مقابله با پدیده کولبری
اما در پی مرگ دو کولبر در مرزهای غربی کشور با شلیک گلوله نیروهای مرزبانی، این بحث بار دیگر مطرح شد که باید جلو پدیده مرگ کولبران با راهکارهای مختلف گرفته شود. عبدالکریم حسین‌زاده نماینده سابق نقده و اشنویه از راه‌های مقابله با پدیده کولبری در همین طوفان توییتری اخیر چنین نوشت: «راه حل، مقابله با کولبری است نه کولبران».
او در این توییت «توزیع عادلانه قدرت و ثروت در کشور، تبعیض مثبت برای آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان، غیرامنیتی و تجاری کردن مرزهای این استان‌ها، سرمایه‌گذاری در استان‌های مرزی بر اساس ظرفیت آنها و حذف نگاه غیرخودی به اقوام، مذاهب و ادیان در این استان‌ها» را از راهکارهای مقابله با این پدیده عنوان کرد.
عبدالکریم حسین‌زاده نماینده مردم نقده و اشنویه در مجلس دهم با بیان اینکه کولبری پدیده‌ای تازه نیست و بیش از ۳، ۴ دهه است که شاهد پدیده کولبری در کشور هستیم به رویدا ۲۴ گفت: «بعد از گذشت چند دهه ما هنوز نخواسته‌ایم این موضوع را حل کنیم. شاید بتوان پذیرفت که طی چند سال نتوانسته‌ایم مشکل را حل کنیم، اما طی چند دهه می‌شد مشکل را حل کرد پس نخواسته‌ایم مساله را حل کنیم».
در پی مرگ دو کولبر در مرزهای غربی کشور با شلیک گلوله نیروهای مرزبانی، این بحث بار دیگر مطرح شد که باید جلو پدیده مرگ کولبران با راهکارهای مختلف گرفته شود
وی ادامه داد: «اگر بخواهیم مساله را حل کنیم یک بار طی یک برنامه مشخص کوتاه مدت، میان مدت یا بلند مدت آن را حل می‌کردیم. تا کنون ۶ برنامه توسعه ۵ ساله در کشور تدوین و اجرا شده است. می‌توانستیم مساله حذف و حل مشکل کولبری را نیز در یک برنامه گنجانده و سال آغاز و پایان آن و میزان سرمایه لازم را نیز مشخص می‌کردیم تا این پدیده حل شود».
رئیس فراکسیون حقوق شهروندی مجلس دهم با اشاره به اینکه در مناطق مرزی دو تعبیر متفاوت از کولبری وجود دارد، گفت: «برخی واژه کولبری را کنار واژه قاچاقچی می‌گذارند. در حالی که اینگونه نیست و کولبری راهی برای امرار معاش در برخی مناطق مرزی کشور است. مردم چاره‌ای ندارند جز اینکه از مفری که برایشان ایجاد شده است استفاده کرده و درآمدزایی کنند تا بتوانند حداقل‌های زندگی خود را تامین کنند. شرایط کولبران به‌گونه‌ای است که اگر در کوهستان جان خود را از دست ندهند، یا قربانی مین شده و دچار مصدومیت می‌شوند یا جان می‌بازند یا اینکه به آنها شلیک می‌شود. این واقعیات موجود در این مرزهاست».
