حضور دوباره مسکو در سوریه

مهدی بازرگان: در‌ حالی روسیه میزبان بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه پس از سقوط حکومتش است که روز سه‌شنبه یک هیئت عالی‌رتبه روس برای نخستین بار از زمان کناررفتن دولت سابق سوریه از قدرت و تسلط مخالفان بر این کشور، وارد دمشق شد. وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه‌ای درباره این سفر از دیدار هیئت روس با احمد الشرع، رئیس دولت موقت سوریه، اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه و ماهر الشرع، وزیر بهداشت، خبر داد و در ادامه بیانیه عنوان شده‌ طرف روس در گفت‌وگو با مقامات سوری، حمایت خود از وحدت، تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه و همچنین آمادگی خود را برای ارائه کمک‌های لازم به مردم سوریه در احیای این کشور پس از بحران اعلام کرد. بر‌اساس بیانیه دستگاه دیپلماسی روسیه، در این سفر توافق شد‌ تماس‌های دوجانبه با هدف دستیابی به توافقات مربوطه در چارچوب تقویت بیشتر روابط چندجانبه و تفاهمات متقابل مسکو و دمشق، ازجمله ابعاد سیاست خارجی کماکان ادامه یابد. همچنین بنا بر گزارش خبرگزاری تاس، بوگدانوف در سفر خود به دمشق خاطر‌نشان کرد «وضعیت تأسیسات روسیه در طرطوس و حمیمیم» تغییری نکرده است.

 استرداد بشار اسد و آینده مناسبات مسکو‌ -‌ دمشق

در همین باره مجتبی رحیمی‌نیا، مهم‌ترین موضوع در تنظیم روابط بین روسیه با دولت جدید سوریه را «میزبانی مسکو از بشار اسد می‌داند که می‌تواند به‌عنوان یکی از پارامترهای اصلی در توقف یا حداقل کم‌رنگ‌شدن مناسبات دو کشور مؤثر واقع شود». بنابراین به گفته او: «باید دید که در جریان این سفر هیئت روس به دمشق، پیرامون بازگرداندن بشار اسد به سوریه چه دیدگاه‌هایی بین دو طرف ردوبدل می‌شود». در پیوست همین نکته، یک منبع سوری مطلع از مذاکرات با مسکو به «رویترز» اطلاع داد: «احمد الشرع در جریان گفت‌وگو با بوگدانوف، از روسیه درخواست کرده است که اسد و دستیاران نزدیک او را تحویل دهد». با‌ این ‌حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، دیروز چهارشنبه از اظهار‌نظر درمورد اینکه آیا این درخواست مطرح شده است یا خیر، خودداری کرد. همچنین ایسنا به نقل از خبرگزاری سوری «سانا» گزارش داد‌ دولت موقت سوریه «برای بازگرداندن اعتماد» از روسیه درخواست غرامت کرده است که پسکوف دراین‌باره هم اظهارنظری نداشت و صرفا بر اهمیت روابط مستمر مسکو با دمشق تأکید کرد.

البته از منظر این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه: «نباید بازیگری و نقش‌آفرینی ترکیه و شخص اردوغان را هم فراموش کرد». چون رحیمی‌نیا تأکید می‌کند: «اگر اردوغان بخواهد با نگاهی راهبردی، دولت مستقر در دمشق را به عنوان یک بازیگر پذیرفته‌شده در میان کشورهای بلوک شرق معرفی کند، باید به ترسیم روابط دمشق و کرملین چشم داشته باشد». به همین دلیل: «الجولانی نیز باید از استرداد بشار اسد چشم‌پوشی کرده و به دنبال ترسیم مناسبات سیاسی، اقتصادی، امنیتی، تجاری و اقتصادی بین سوریه جدید با روسیه باشد».

تلاش برای حفظ حضور نظامی در سوریه

البته این کارشناس در ادامه گپ‌و‌گفتش با «شرق» و در بعد دیگری از ارزیابی خود درباره سفر اولین هیئت روس به سوریه پسااسد، به «تلاش‌های مسکو برای بقای نفوذ امنیتی و نظامی سابق خود در سوریه و مشخصا در پایگاه‌هایی نظیر طرطوس، حمیمیم و تیفور» اشاره کرده و در‌عین‌حال یادآور می‌شود: «کرملین هم به‌خوبی نسبت به اقتضائات جدید سوریه آگاه است و در گام نخست با انجام سفر این هیئت صرفا به دنبال تأمین حداقل‌های اهداف ترسیمی خود است». در همین باره بلومبرگ طی مطلبی با طرح این ادعا که روسیه در حفظ دو پایگاه نظامی خود در سوریه با مشکل مواجه است، مدعی شد‌ مذاکرات مسکو با حاکمان جدید سوریه پیشرفتی نداشته است. این رسانه با استناد به اظهارات یک منبع روس آگاه که نخواست نامش فاش شود، خبر داد‌ فعالیت‌های روسیه در پایگاه هوایی «حمیمیم» کاهش یافته و دو کشتی حمل‌ونقل روسی در هفته‌های اخیر منتظر مانده‌اند تا مقامات سوری اجازه پهلوگیری در پایگاه دریایی «طرطوس» و انتقال تجهیزات نظامی را صادر کنند.

بلومبرگ مدعی شد‌ کرملین امیدوار است هیئت تحریر‌الشام را متقاعد کند‌ دسترسی روسیه به پایگاه‌های نظامی‌اش در سوریه حفظ شود. رحیمی‌نیا در ادامه تحلیل خود با ارجاعی به نکته پیشینش، معتقد است: «اکنون مسکو در دو‌راهی استرداد بشار اسد و آینده روابط با سوریه جدید قرار دارد. به این معنا که اگر روسیه بخواهد کماکان حضور و نفوذ نظامی خود را در سوریه داشته باشد، مجبور به بازگرداندن اسد به‌عنوان یک گام اعتمادساز اولیه خواهد بود تا به شکل مشروط بتواند پایگاه‌های خود را حفظ کند». در غیر این صورت، او تصریح می‌کند: «معادلات پشت پرده واشنگتن - آنکارا تمام مناسبات نظامی، امنیتی و دفاعی سوریه جدید را تعریف خواهد کرد». پیرو نکته این کارشناس، دو مقام ارشد ترکیه‌ای به بلومبرگ خبر داده‌اند که با توجه به حمایت مسکو از دولت بشار اسد در مقابله با نیروهای مخالفش، بعید است که اکنون هیئت تحریرالشام با درخواست روسیه برای حفظ دسترسی به این پایگاه‌های نظامی موافقت کند.

خلأ تهران و کنشگری مسکو در سوریه جدید

در بخش پایانی این گپ‌و‌گفت، رحیمی‌نیا، به مهم‌ترین موضوع یعنی معادلات نوین قدرت و خلأ تهران در سوریه جدید اشاره می‌کند و به زعم او: «مسکو با فرستادن اولین هیئت خود به دمشق به دنبال باز‌کردن جای پا با هدف حفظ توازن سیاسی و امنیتی در قبال ترکیه و ایالات متحده است». با‌این‌حال این مفسر تحولات غرب آسیا هشدار می‌دهد: «مسکو اکنون می‌تواند مناسباتی را تعریف کند که به‌راحتی جایگزینی برای ایران در سوریه باشد». چون به گفته او و با وجود آنکه «موضوعاتی مانند استرداد بشار اسد و حمایت مسکو در طول سال‌های گذشته از حکومت سابق سوریه در برابر مخالفان می‌تواند موانعی برای تثبیت جایگاه روسیه در سوریه جدید باشد، اما کرملین با پراگماتیسم دیپلماتیک خود این پتانسیل را دارد که در فاصله زمانی کوتاهی اختلافات را حل کرده و به جایگاه سابق خود باز‌گردد که می‌تواند تهدید مضاعفی برای منافع تهران باشد».