پرهام پوررمضان، پژوهشگر علم سیاست در یادداشتی با عنوان «سناریوهای روابط ایران و افغانستان پسا طالبان» در روزنامه اعتماد نوشت: باتوجه به سفر اخیر دکتر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به افغانستان و اهمیت روابط دو‌کشور در شرایط جدید منطقه‌ای، این گزارش به بررسی سناریوهای احتمالی آینده روابط ایران و افغانستان پس از حاکمیت طالبان در قالب سناریوهای گوناگون می‌پردازد. همچنین، راهکارهایی برای کاهش چالش‌های پیش روی ایران در این رابطه نیز ارائه خواهد شد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
سناریوی ۱: همکاری‌های امنیتی و اقتصادی محدود (سناریوی محافظه‌کارانه)
در این سناریو، روابط ایران و افغانستان در سطح محدود و محافظه‌کارانه باقی می‌ماند. ایران به دلیل نگرانی‌های امنیتی از نفوذ گروه‌های تندرو در افغانستان و همچنین اختلافات ایدئولوژیک با طالبان، از سرمایه‌گذاری گسترده در این کشور خودداری می‌کند. همکاری‌ها عمدتا به مسائل مرزی، کنترل مهاجرت غیرقانونی و مبادلات تجاری کوچک محدود می‌شود.شایان ذکر است از عوامل موثر و پیشران در این سناریو می‌توان به نخست؛ عدم اعتماد ایران به طالبان به دلیل حمایت تاریخی طالبان از گروه‌های مخالف ایران ، دوم؛ نگرانی از افزایش حضور داعش و سایر گروه‌های تروریستی در افغانستان و سوم؛ فشارهای بین‌المللی بر ایران برای محدود کردن روابط با طالبان اشاره کرد.در نگاه چالش‌آفرینی نیز می‌توان متصور بود که کاهش نفوذ ایران در افغانستان و از دست دادن فرصت‌های اقتصادی و همچنین افزایش تهدیدات امنیتی در مرزهای شرقی رخ بدهد. از این رو قطعا بایسته‌های حکمرانی به سمت ایجاد مکانیسم‌های امنیتی مشترک برای کنترل مرزها و مقابله با تروریسم و توسعه پروژه‌های کوچک اقتصادی در مناطق مرزی برای ایجاد اعتماد متقابل گرایش پیدا خواهد کرد.
سناریوی ۲: همکاری‌های استراتژیک و گسترده (سناریوی خوشبینانه)
در این سناریو، ایران و افغانستان به دلیل منافع مشترک اقتصادی و امنیتی، به همکاری‌های گسترده‌تری روی می‌آورند. ایران از فرصت‌های اقتصادی در افغانستان، مانند دسترسی به بازارهای جدید و مشارکت در پروژه‌های زیرساختی، استفاده می‌کند. همچنین دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر همکاری می‌کنند.شایان ذکر است که از عوامل موثر و پیشران در این سناریو می‌توان به نخست؛ نیاز افغانستان به کمک‌های اقتصادی و فنی ایران برای بازسازی کشور، دوم؛ اشتراک منافع در مقابله با گروه‌های تندرو مانند داعش و سوم؛ تمایل طالبان به کاهش وابستگی به پاکستان و تنوع بخشیدن به روابط خارجی اشاره کرد. در نگاه چالش‌آفرینی نیز می‌توان متصور بود که خطر افزایش انتقادات بین‌المللی به دلیل همکاری با طالبان و احتمال عدم پایبندی طالبان به تعهدات بلندمدت رخ بدهد. از این رو قطعا بایسته‌های حکمرانی به سمت ایجاد توافقنامه‌های دوجانبه با ضمانت‌های اجرایی قوی و استفاده از دیپلماسی چندجانبه برای کاهش فشارهای بین‌المللی گرایش پیدا خواهد کرد.
سناریوی ۳: تشدید تنش‌ها و رقابت منطقه‌ای (سناریوی بدبینانه)
در این سناریو، روابط ایران و افغانستان به دلیل اختلافات ایدئولوژیک، رقابت‌های منطقه‌ای و مداخله قدرت‌های خارجی، به سمت تنش و تقابل پیش می‌رود. ایران ممکن است از گروه‌های مخالف طالبان حمایت کند، در حالی که طالبان به دنبال تقویت روابط با رقبای منطقه‌ای ایران مانند پاکستان و عربستان سعودی هستند. شایان ذکر است که از عوامل موثر و پیشران در این سناریو می‌توان به نخست؛ افزایش نفوذ رقبای منطقه‌ای ایران در افغانستان، دوم؛ اختلافات مذهبی و ایدئولوژیک بین ایران و طالبان و سوم؛ مداخله قدرت‌های خارجی مانند امریکا و اسراییل برای ایجاد شکاف بین ایران و افغانستان اشاره کرد.در نگاه چالش‌آفرینی نیز می‌توان متصور بود که افزایش تهدیدات امنیتی در مرزهای شرقی و از دست دادن فرصت‌های اقتصادی و سیاسی در افغانستان رخ بدهد از این رو قطعا بایسته‌های حکمرانی به سمت استفاده از دیپلماسی فعال برای کاهش تنش‌ها با طالبان و تقویت روابط با سایر بازیگران منطقه‌ای برای ایجاد توازن در افغانستان گرایش پیدا خواهد کرد.
درنهایت گفتنی است که روابط ایران و افغانستان پس از طالبان می‌تواند در سه سناریوی محافظه‌کارانه، خوشبینانه و بدبینانه قرار بگیرد. ایران باید با استفاده از دیپلماسی فعال، همکاری‌های امنیتی و اقتصادی و مدیریت بحران‌های احتمالی، چالش‌های پیش‌روی خود را کاهش بدهد و از فرصت‌های موجود در افغانستان بهره‌برداری کند درنهاست نگارنده معتقد است راهکارهای ذیل نیز می‌تواند سودمند باشد.
1- ایران می‌تواند از نفوذ فرهنگی و مذهبی خود در میان شیعیان و سایر گروه‌های قومی در افغانستان استفاده کند تا روابط خود با افغانستان را تقویت کند.
2- ایران باید با افغانستان در زمینه مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر، و کنترل مرزها همکاری کند تا تهدیدات امنیتی را کاهش بدهد.
3- ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و انرژی در افغانستان، روابط اقتصادی خود را با این کشور گسترش بدهد.
4- ایران باید با همکاری کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی، فشارها بر طالبان را برای پایبندی به تعهدات بین‌المللی افزایش بدهد.
5- ایران باید برنامه‌های اضطراری برای مدیریت بحران‌های احتمالی در روابط با افغانستان، مانند افزایش تنش‌های مرزی یا حمایت طالبان از گروه‌های مخالف ایران داشته باشد.
6- ایران می‌تواند با افزایش حضور رسانه‌ای و تبلیغاتی خود در افغانستان، تصویر خود را در این کشور بهبود ببخشد. این اقدام می‌تواند شامل تولید برنامه‌های تلویزیونی، رادیویی و محتوای دیجیتال باشد.
منبع: etemadonline-697079
