مهدی بازرگان: عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، صبح دیروز (یکشنبه) در رأس هیئتی وارد کابل پایتخت افغانستان شد و در دیدار با امیر‌خان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه حکومت طالبان، تأکید کرد که ایران و افغانستان دو کشور دوست، برادر و مسلمان هستند. پیش از انجام این سفر، اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، در مطلبی در شبکه ایکس نوشت: «عازم کابل هستیم. سفر امروز آقای دکتر عراقچی به کابل در چارچوب سیاست همسایگی و در راستای مأموریت ذاتی وزارت امور خارجه برای پیگیری منافع ملی کشورمان از طریق تعامل و چاره‌اندیشی در مورد علایق و نگرانی‌های مشترک است. این سفر می‌تواند نقطه عطفی در بهره‌گیری از پیوندهای فراوان دو ملت برای تأمین منافع متقابل دو کشور باشد».
به گفته این دیپلمات کشورمان، «در این سفر یک‌روزه که نخستین سفر وزیر خارجه به کابل از زمان حضور در این جایگاه است، طیفی از موضوعات و مباحث مورد علاقه یا نگرانی دو طرف مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در این سفر نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف و یک هیئت اقتصادی و تجاری وزیر امور خارجه را همراهی خواهند کرد. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز یکشنبه چهارم آذر ۱۴۰۳ طی حکمی علیرضا بیگدلی را به‌عنوان سرپرست جدید سفارت جمهوری اسلامی ایران در کابل منصوب کرد». همچنین ذاکر جلالی از مقام‌های ارشد وزارت امور خارجه طالبان نیز سفر عراقچی به کابل را زمینه‌ساز ورود روابط دو کشور به مرحله‌ای تازه دانست و اعلام کرد: «منافع مشترک سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان افغانستان و ایران، فرصتی برای تقویت همکاری‌های دوجانبه است». به ادعای ایرنا، برخی تحلیلگران معتقدند از میان جنبه‌های مختلف سفر عراقچی به کابل، با توجه به همراهی تیمی از فعالان اقتصادی ایران، حداقل در این بازه زمانی، جنبه اقتصادی این سفر از اهمیت بیشتری برخوردار باشد.
دیپلماسی غیرواقعبینانه
در حالی برای سفر یک‌روزه وزیر امور خارجه به افغانستان طیفی از مسائل اقتصادی، تجاری، سیاسی، دیپلماتیک، فرهنگی و... را تعریف کرده‌اند که اساسا شاهد حجم وسیعی از نگرانی‌ها در مناسبات ایران با حکومت طالبان هستیم و از این منظر، طیفی از کارشناسان، مطرح‌کردن برخی اهداف نظیر گسترش روابط دوجانبه و نهایی‌سازی سند جامع همکاری‌های راهبردی میان ایران و حکومت طالبان را «دیپلماسی غیرواقعبینانه و به دور از واقعیت‌های جاری در مناسبتا دو طرف» تفسیر می‌کنند.
البته خبرگزاری صدای افغان (آوا)، سفر عراقچی به کابل را فرصتی برای ارتقای روابط ایران و افغانستان به سطح راهبردی می‌داند و به اعتقاد این رسانه، «تدوین و امضای سند جامع همکاری‌ها می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی، امنیتی و سیاسی میان دو کشور منجر شود و الگویی برای همکاری‌های منطقه‌ای ایران با دیگر همسایگان باشد». به نوشته ایرنا و به نقل از آوا، مزایای امضای سند جامع همکاری‌ها مشتمل بر این موارد است: «حل مسائل دوجانبه نظیر حقابه، امنیت مرزی و وضعیت مهاجران، تقویت اعتماد متقابل و کاهش تنش‌ها، تثبیت جایگاه ایران به‌عنوان شریک راهبردی افغانستان، افزایش همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی در منطقه و چشم‌انداز روابط ایران و افغانستان». با وجود تعاملات گسترده میان ایران و افغانستان، نبود یک سند جامع و مدون، ضعف بزرگی در روابط دو کشور است. این سند می‌تواند چارچوبی برای حل‌وفصل اختلاف‌ها، تقویت همکاری‌ها و بهره‌برداری از ظرفیت‌های مشترک باشد. به گفته سید‌‌رسول موسوی، مدیر کل سابق آسیای جنوبی وزارت امور خارجه ایران، یکی از موانع اصلی تدوین این سند، اختلاف‌های میان دولت‌های پیشین افغانستان و ایران بوده است. از‌جمله این موانع، پافشاری دولت اشرف غنی بر قید نام طالبان به‌عنوان گروه تروریستی در این سند بود.
بحران در روابط با همسایه شرق و دمیدن بر ضرورت تدوین سند همکاری‌های جامع راهبردی
پیرو آنچه «دیپلماسی غیرواقعبینانه ایران برای مناسبات با طالبان» عنوان شده است، هوشنگ تقوی در گفت‌وگوی خود با «شرق»، ابتدا با رد ادعاهای رسانه‌‌های افغانستانی همچون آوا، معتقد است «زمانی عباس عراقچی و وزارت امور خارجه به دنبال تعریف ضرورت تدوین سند جامع همکاری با حکومت طالبان است که اکنون نزدیک به چهار ماه است حدود ۴۰۰ کامیون‌دار ایرانی در افغانستان به گروگان این حکومت (طالبان) درآمده‌اند و تاکنون هم کارشکنی‌های طالبان ادامه دارد». در راستای نکته این کارشناس، حدود ۴۰۰ کامیون‌دار از تیر‌ماه سال جاری در آن سوی مرز شرقی و داخل خاک افغانستان به علت نپذیرفتن بار از سوی کشور مقصد، معطل مانده‌اند. به ادعای مقامات، این کامیون‌ها حامل سوخت صادراتی از مبدأ کشور عراق هستند که از طریق ایران ترانزیت شده است. بنابراین، به گفته تحلیلگر ارشد مسائل آسیای میانه، «باید به جای یک دیپلماسی «موهوم» از سوی وزارت امور خارجه، به دنبال ترسیم سیاست خارجی مبتنی بر واقعیت برای حل بحران‌های جاری بود». چون به گفته این کارشناس، «حتی با اقداماتی نظیر کنار‌گذاشتن حسن کاظمی‌قمی و به‌کارگیری علیرضا بیگدلی به‌عنوان سفیر جدید ایران در افغانستان، باز به سختی می‌توان امیدی به حل اختلاف‌ها داشت». ضمن آنکه حسین محمودزاده نیز به‌عنوان دیگر کارشناس در گپ‌و‌گفت با «شرق»، ضمن صحه‌گذاشتن بر ارزیابی تقوی، اذعان دارد: «چنین سفری با این اهداف ترسیمی صرفا یک نمایش دیپلماتیک خواهد بود»؛ چرا‌که به‌زعم این تحلیلگر ارشد حوزه شبه‌قاره، «ذیل این‌دست اقدامات نمی‌توان برای حل بحران‌هایی نظیر حقابه ایران، مسائل امنیتی و مرزی، بحران مهاجران افغانستانی، تحرکات گروه‌های تروریستی و نظایر آن اقدامی درخور انجام داد».
دیپلماسی عمومی بی‌هدف
در جریان سفر عباس عراقچی به کابل، وی برای صرف عصرانه در یکی از کافه‌های این شهر (کابل) حضور یافت که هوشنگ تقوی در نقد این اقدام وزیر امور خارجه، با ارجاعی به اقدامات مشابه در پکن و دمشق یادآور می‌شود: «دیپلماسی عمومی عباس عراقچی با حضور در رستوران‌ها و کافه‌ها هیچ‌گونه انطباقی با مشکلات جاری در سیاست خارجی کشورمان ندارد». کما‌اینکه پیش‌تر نیز حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در بخشی از گفت‌وگوی خود با «شرق» بر این نکته تأکید داشت که «شاورما خوردن عراقچی در دمشق، واقعیت‌های سوریه را تغییر نداد». بنابراین تقوی نیز تصریح می‌کند: «به جای این‌دست نمایش‌های دیپلماتیک، باید اتاق فکر مشخصی برای ترسیم روابط درست و واقع‌بینانه با حکومت طالبان تعریف شود». البته تحلیلگر ارشد مسائل شبه‌قاره بر تفکیک میان روابط ایران و افغانستان با روابط تهران و طالبان تأکید دارد و معتقد است: «اساسا مناسبات دو کشور ایران و افغانستان را باید جدا از معادلات تهران و طالبان دید».
منبع: sharghdaily-963861
