پاسداری از عامل انسانی در جهان خودکار‌سازی امور

برگردان: محمدرضا نیک‌نژاد: 

توضیح مترجم: چند سالی هست که یونسکو 24 ژانویه برابر پنج بهمن را به‌عنوان روز جهانی آموزش برگزیده و این روز را برای گرامیداشت و پرداختن به «آموزش» به‌عنوان بنیادی‌ترین عامل در توسعه انسانی اعلام کرده‌ است. هر سال در این روز بیانیه‌ای می‌دهد، شعار یا تمی تعیین و برنامه‌های ویژ‌ه‌ای برگزار می‌کند. شعار یا تم امسال یونسکو برای این روز: «هوش مصنوعی و آموزش؛ پاسداری از عامل انسانی در جهان خودکار‌سازی امور»* است. متن زیر بیانیه مفهومی روز جهانی آموزش در 2025 است.

با قدرتمندشدن ساختارهای مبتنی بر رایانه و هوش مصنوعی، اغلب مرزهای میان خواست انسان و عملکرد ماشین‌محور محو شده‌اند. این رویداد پرسش‌های مهمی درباره چگونگی پاسداری، و به شکل آرمانی، ارتقای عامل انسانی در دوره شتاب فناوری و گسترش خودکارسازی امور را پدید می‌آورد.

روز جهانی آموزشِ 2025 با شعار «هوش مصنوعی و آموزش: پاسداشت عامل انسانی در جهان خودکارسازی امور» به بررسی این جستار خواهد پرداخت که آموزش چگونه می‌تواند به مردم کمک کند تا هوش مصنوعی را درک و در اختیار گیرند و مطمئن شوند که کنترل این سطح تازه از فناوری را همچنان در دست دارند و همچنان بتوانند آن را به سوی هدف‌های مدنظر راهبری کنند؛ [مسیری] که به حقوق بشر احترام می‌گذارد و پیشرفت را به سوی هدف‌های توسعه پایدار پیش می‌برد.

هوش مصنوعی و خودکار‌سازی امور در آموزش

بر پایه بررسی‌های جدید، در کشورهایی با درآمد بالا، بیش از دو‌سوم دانش‌آموزان دبیرستانی از ابزارهای هوش مصنوعی مولد در راستای «خودکار‌سازی» تکمیل تکلیف‌های درسی استفاده می‌کنند. همچنین آموزگاران و مدرسه‌ها هوش مصنوعی را در مسیر ارزیابی و پاسخ‌گویی به کار دانش‌آموزان هدایت می‌کنند. مسیرهای یادگیری‌ که به شکل سنتی به وسیله آموزگاران انسانی و کارشناسان توسعه برنامه درسی برگزیده و مشخص شده‌‌اند، به شکل فزاینده‌ای به وسیله ماشین‌های دارای هوش مصنوعی تعیین می‌شوند. 

در آموزش عالی، هوش مصنوعی در همه چیز، از آموزش گرفته تا فرایند‌های پذیرش و ارائه گوهینامه نقش دارند. همچنین ابزارهای هوش مصنوعی به واکاوی مجموعه داده‌های آموزشی گسترده کمک می‌کنند تا از تخصیص منابع آگاه شوند و بر تصمیم‌گیری‌ها تأثیر بگذارند؛ تصمیم‌گیری‌هایی مانند به‌کارگیری آموزگاران، برنامه‌ریزی تقویم‌های دانشگاهی، ارائه راهنمایی‌های شغلی و مشاوره و پیش‌بینی ترک تحصیل.

همچنین هوش مصنوعی بر جهان کار و نیازهای مهارتی، افزایش مهارت و مهارت‌یابی‌های تازه تأثیر می‌گذارد. در نهایت، درک اینکه چگونه خودکار‌سازی و تحلیل‌های ماشینی سودمند هستند، وظیفه آموزش است. برای تقویت همسویی تصمیم‌های ماشینی با خواسته‌ها و ارزش‌های انسان و موکول‌کردن انتخاب ماشین به پس از قضاوت انسان در زمان وجود ابهام، نیاز به پژوهش‌های گسترده‌تری است. همچنین روشن‌کردن چگونگی حفظ مسیرهای پاسخ‌گویی برای کارهای انجام‌شده به وسیله ماشین‌ها، چه در درون و چه در بیرون ساختار آموزش، وظیفه‌ای فوری است که آموزش و پژوهش می‌تواند به حل آن یاری برساند.

آموزش برای توسعه شایستگی‌های هوش مصنوعی

آموزش نقش بنیادینی در یاری‌رساندن به افراد و گروه‌ها دارد تا مشخص کنند چه وظیفه‌هایی باید به هوش مصنوعی سپرده شود و چه وظیفه‌هایی باید محکم در دستان انسان باقی بماند. انجام این تصمیم‌ها نیازمند درک هوش مصنوعی است؛ اصولی درباره چگونگی عملکرد این فناوری، توانایی‌های کنونی و در حال پیشرفت دائم، نقطه‌های قوت، محدودیت‌ها و خطرهای آن. سامانه‌های آموزشی در سراسر جهان به‌درستی به‌روز می‌شوند تا به آموزگاران و همچنین به یادگیرندگان کمک کنند شایستگی‌های هوش مصنوعی مورد نیاز برای پیشروی در جهانی را که شاید هوش مصنوعی در آن بیشتر و بیشتر فراگیر می‌شود، توسعه دهند. چارچوب‌های شایستگی یونسکو برای دانش‌آموزان و آموزگاران نقشه راه ارائه می‌دهد.

 آنها تأکید می‌کنند که سواد هوش مصنوعی نیازمند پرورش درک فنی و همچنین دانش انتقادی و اخلاقی از ابزراهای هوش مصنوعی است. آموزش، به آموزگاران و فراگیران کمک می‌کند تا نه‌تنها بپرسند که یک ابزار چگونه کار می‌کند و به چه هدفی می‌رسد، بلکه [باید بپرسند] که این ابزار درباره چه کسی به کار برده می‌شود. توسعه شایستگی‌های هوش مصنوعی به همه یادگیرندگان کمک می‌کند تا مطمئن شوند که عاملیت و خواست انسانی، حتی با ادامه پیشرفت فناوری، حفظ می‌شود.

هدف‌های روز جهانی آموزش 2025

• بررسی احتمال‌های تازه ارائه‌شده به وسیله هوش مصنوعی، به‌ویژه برای آموزش، یادگیری، ارزیابی و مدیریت آموزشی

• دادن شایستگی‌های مورد نیاز به آموزشگران و فراگیران برای درک، بهره‌گیری و تأثیر‌گذاری بر فناوری‌های هوش مصنوعی، در راستای چارچوب‌های شایستگی هوش مصنوعی یونسکو برای آموزگاران و دانش‌آموزان و بالا‌بردن سواد هوش مصنوعیِ سرنوشت‌ساز‌

• مطمئن‌شدن از اینکه هوش مصنوعی مکمل است، نه جایگزین عنصرهای ضروری در یادگیری‌های انسانی؛ از آن میان پرورش روابط حضوری و هوش هیجانی.