گلستان|«اتوبان سازی زیرپوستی» درپارک ملی

این نکته حتی به تايید رییس جدید سازمان حفاظت محیط زیست يعني «عیسی کلانتری» نیز رسیده و صورتجلساتی تنظیم شده است که ابتدا وزارت راه، تعهدات قبلی خود به محیط زیست را انجام دهد و سپس درباره پروژه‌های بعدی، با رعایت قوانین، مراوداتی صورت گیرد. با این همه اما خبرهای رسیده حاکی از موافقت ضمنی مدیران محیط زیست گلستان با این درخواست دارد. این خبر از سوی مدیران محیط‌زیست گلستان رد شده اما اخباری دال بر فشار بر مدیران پایین دستی و کارشناسان برای صدور مجوزهای لازم به گوش رسیده است. در اين باره یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، در این باره به «قانون» گفت: «وزارت راه طرحی را به محیط زیست استان گلستان ارائه کرده و درخواست اجرای آن‌را دارد. بر اساس این طرح، حدفاصل بین تونل تا دوراهی دشت، درخواست ساخت دو دهنه پل بزرگ و 60 آب نما و پل کوچک یا محل گذر آب تعریف شده است. علاوه بر این، در این طرح باید بیش از هشت ونیم کیلومتر دیواره سازی انجام‌گیرد». او همچنین گفت: « این طرح را با نام ساماندهی و مقاوم سازی جاده ارائه کرده اند. علاوه بر این ها، در کنار این مسیر تا دو راهی دشت، ساخت 36کف‌بند، در بستر «رودخانه دوغ» درخواست دارند». این منبع آگاه هشدار داد: « این عملیات، اکوسیستم طبیعی منطقه را بر هم ریخته و از حالت طبیعی خارج می‌کند. ضمن اینکه آغاز هر عملیات جدیدی در پارک ملی و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، با مطالعه و ارزیابی و عقد قرارداد جدید میسر است اما وزارت راه می‌خواهد بر اساس همان قرارداد 14 سال پیش، مادام العمر در این پارک بماند و هر کاری دلش خواست انجام‌دهد». او در پاسخ به این پرسش که وزارت راه از این حضور در پارک، چه هدفی دارد، گفت: « در اصل، هدف آن‌ها این است که جاده را چهار بانده کنند و آن بخش از جاده که در دل پارک ملی است و مصوبه دو دولت برای خارج کردن آن از پارک موجود است را اجرایی نکنند وگرنه وقتی قرار است این جاده از پارک، منتقل شود و دولت های هشتم و نهم مصوب کرده اند و در دولت یازدهم نیز بارها بر اجرای آن تاکید شده، چه معنایی دارد که در جای جای آن این‌همه هزینه شود و تخلف صورت‌گیرد؟ چرا با قیمت حضور 14ساله در این جاده، این‌همه اصرار بر تعریض جاده در روی پل ها و دیگر نقاط تا عرض 50 متر دارند؟ در حالی که طبق تعهدنامه، عرض جاده نباید از 6/11 متر تجاوز کند!».
تکمیل آزادراه خلاف قوانین
این منبع آگاه همچنین گفت: « توافقات قبلی سازمان حفاظت محیط زیست، بر حفظ و احیای زیست بوم پارک ملی گلستان و خارج شدن مخاطرات تاکید داشته است اما این موردي که اخیرا مطرح شده چند پروژه جدید است که در کنار آن، نهایی شدن آزادراه قوچان-بهشهر را در نظر دارد» . او افزود: « یکی دیگر از درخواست های وزارت راه این است که تا «دوراهی دشت» تعدادی دوربرگردان ایجاد کنند که این مساله، عرض جاده را در نقطه اصلی دوربرگردان، تا 60 متر افزایش خواهد داد که این نیز کاملا خلاف تعهدنامه است».
کارشناسان معترضند!
این کارشناس در ادامه با اشاره به این نکته که موافقت با این درخواست وزارت راه، علاوه بر نقض تعهدنامه سال 83، ابطال مصوبه دو دولت یعنی خروج جاده از دل پارک و انتقال آن به سه راهی آشخانه است، گفت: « این‌ها در حدفاصل گالیکش تا تنگه راه در حال اتمام ساخت جاده هستند و از آن‌طرف هم همین کار را کرده‌اند تا این بزرگ راه را به هم متصل کنند. در واقع تمام تلاش‌شان این است که پنج کیلومتر اول پارک ملی گلستان، یعنی از مرکز اداری تا پل اول را در طرح خود بیاورند. اینجا دالانی است که از دل جنگل می گذرد و وزارت راه می‌خواهد آن‌را نیز در داخل حوزه این عملیات بیاورد». او افزود:«‌شگردی که وزارت راه به کار بسته این است که عملیات راهسازی و راهداری را از هم جدا کرده اند. راهسازی را انجام داده اند اما راهداری که عملیات مراقبتی و نگهداری جاده بود را به درازا کشانده‌اند. همین مساله نشان می دهد که این‌ها برای این منطقه برنامه داشته و هنوز هم دارند. این اتفاق ها در وزارت راه ریشه دارد و دلیل آن نیز این است که بسیاری ازقبل این پیمانکاران، ارتزاق می کنند واز رانت آن‌ها بهره می برند.» طی دو دهه اخیر تمام هشدارهای داخلی و جهانی درباره جاده، منجر به مصوبه ای در دو دولت هشتم ونهم شد. مصوبه ای که بر اساس آن جاده باید از پارک خارج می‌شد. تاکید بر انتقال این جاده در دولت یازدهم نیز بارها اتفاق افتاد و حتی قولش نیز از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت راه داده شد اما به دلیل عدم تامین بودجه، طرح اجرایی نشده و اجرای آن به اولین فرصت موکول شد. فعالان محیط زیست اما می‌خواهند بدانند هزینه کردن روی جاده‌ای که بر اساس دو مصوبه در دو دولت متفاوت، باید به نقطه‌ای در بیرون از پارک ملی گلستان منتقل شود؛ چه هدفی در پی دارد؟ آیا جز این است که این عملیات، با هدف لغو مصوبه انتقال جاده به سه راهی آشخانه که همواره یکی از اهداف وزارت راه بوده صورت می‌گیرد؟ وگرنه چرا وچگونه است که یک تعهدنامه که به امضای معاون رییس جمهور رسیده توسط یک وزارتخانه دولتی در دوره های متعدد زیرپا گذاشته می شود و آب هم از آب تکان نمی‌خورد؟ این درحالی است که طبق تعهدنامه‌ای که در بهمن ماه 83 بین سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه وترابری وقت برای بازسازی جاده پارک ملی گلستان که در اثر رخداد سیل تخریب شده بود بسته شد، وزارت راه باید طی دو سال این عملیات را به اتمام رسانده و از پارک خارج می شد اما حالا پس از گذشت 14 سال وزارت راه نه تنها از قدیمی‌ترین پارک ملی کشور خارج نشده بلکه درخواست عقد قرارداد جدید برای ادامه فعالیت‌های راهسازی، تونل‌سازی، پل‌سازی و تعریض جاده دارد. این در حالی است که این وزارتخانه به اغلب تعهدات خود پارک عمل نکرده و آن‌ها را نادیده گرفته است و علاوه بر آن، انجام عملیات جدید در این پارک ملی به مطالعات و مجوزهای جدید نیاز دارد.حال پرسش این است که چرا قانون در برخی پارک‌های ملی و مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران توسط بخش‌هایی از دولت و برخی وزارتخانه ها به راحتی زیرپا گذاشته می‌شود و چرا با تغییر روسای سازمان در دوره‌های مختلف، تمام نظرات کارشناسی به هیچ انگاشته شده و مصوبه ها در حال نقض شدن است؟!
نقض قواعد جهانی حفاظت
براساس قوانین جهانی پارک‌های ملی، عبور جاده ترانزیت از داخل این پارک ها ممنوع است. جاده پارک ملی گلستان اما قبل از اینکه این مکان در فهرست پارک‌های ملی قرارگیرد از آنجا عبور می‌کرد. از سال 52 که این منطقه به عنوان پارک ملی ثبت شد همواره زمزمه های خروج جاده از دل پارک از زبان کارشناسان، استادان ومسئولان محیط‌زیست به گوش می رسید. بر همین اساس «اتحادیه جهانی حفاظت IUCN» بارها نسبت به خروج جاده از قلب پارک ملی گلستان، تاکید داشته و تذکرهای فراوانی را به متولی ایرانی داده و برنامه انتقال جاده را به خارج از پارک داده است. برنامه‌ای که از نخستین دولت بعد از انقلاب، یعنی دولت موقت به آن معتقد بوده اما نتوانستند آن‌را عملی کنند. از سوی دیگر انجام هرگونه عملیات و جابه جایی حتی یک شاخه و سنگ در این پارک ها که از بالاترین درجه حفاظتی برخوردارند نیاز به کسب مجوز از سازمان متولی یعنی سازمان حفاظت محیط‌زیست دارد و هیچ وزارتخانه یا سازمانی نمی‌تواند بدون کسب مجوز در آن اجرای طرحی را کلید بزند. مدیران محیط زیست نیز نمی توانند بدون نظر شورایعالی محیط زیست و بدنه کارشناسی سازمان دراین باره مجوزی صادر کنند و اگر این کار را انجام دهند تخلف کرده‌اند.
تعهدنامه دو ساله برای تعمیر جاده
سیل مهیب و دردناک گلستان، در مرداد سال 80 بخش‌های بزرگی از جاده تهران –مشهد را که در پارک ملی گلستان قرار داشت تخریب کرد و هموطنان و مسافران بسیاری را در جاده تهران-مشهد به کام مرگ کشید. همین سیل در سال بعد نیز تکرار شد. پس از آن مساله مرمت جاده در بخش‌هایی که از قلب این پارک ملی می‌گذشت به میان آمد. این عملیات چون در دل یکی از مهم ترین پارک های ملی خاورمیانه و ذخیره‌گاه زیست‌کره جهانی انجام می شد باید با نظارت دقیق و پایش دايمی سازمان حفاظت محیط‌زیست اجرا می‌شد. همین موضوع منجر به یک قرارداد شد که در بهمن 83 به امضای مسئولان این سازمان و وزارت راه وقت رسید.یکی از مهم‌ترین بندهای این قرارداد تاکید بر حضور دو ساله وزارت راه در این پارک و اسکان تیم اجرایی در کمپینگ گلزار بود؛ به گونه ای که این وزارتخانه باید طی دو سال یعنی تا سال 85 عملیات بازسازی و تعمیر جاده را به اتمام رسانده و از پارک ملی گلستان بیرون می رفت.اکنون با گذشت 14 سال از آن تاریخ، وزارت راه همچنان در حال راهسازی است و «کمپینگ گلزار» نیز که طبق همان قرارداد در اختیار آن‌ها قرار گرفته نه تنها مطابق قول و قرارهای وزارت راه در آن تعهدنامه، بازسازی نشد بلکه همچنان با همان شکل قبل، در دست این وزراتخانه است.
تخلف‌های وزارت راه از تعهدنامه
در این 14 سال اما اتفاق‌های بسیاری در این ذخیره‌گاه زیست‌کره جهانی رخ داده است. قطع درختان در بسیاری از نقاط پارک ملی برای راهسازی، تعریض برخی از نقاط جاده ای که بر اساس تعهدنامه قرار بود تنها 6/11 متر عرض داشته باشد به 50 متر، نصب نشدن تابلوها، دوربین‌ها و دیگر علايم هشداردهنده، نصب نشدن گاردریل‌هایی که قرار بود مانع ورود شهروندان به جنگل شود و از آتش سوزی و تخریب ممانعت کند و بسیاری از دیگر تعهداتی که وزارت راه آن‌ها را زیر پا گذاشت از جمله این تخلف ها بود. تخلف‌هایی که با شکایت‌ها وگزارش‌های کارشناسان و بازرسان محیط‌زیست و تحویل آن‌ها به قوه قضاییه، ثبت شده و اکنون اسناد وپرونده‌های آن در بایگانی‌ها موجود است.
بازدید کارشناسان دفترپارکداری سازمان
فعالان محیط‌زیست کشور و کارشناسان استان، از همان ابتدا خطر حضور وزارت راه را در پارک ملی گلستان، هشدار داده بودند. دلیل این هشدار هم دقیقا پیش بینی طولانی شدن پروسه راهسازی و حضور غیرقانونی مجری در این پارک ملی بود.حالا در آخرین بازدیدی که کارشناسان دفتر پارکداری سازمان از پارک داشته‌اند بر عملی نشدن این تعهدات و تخلف‌های بی‌شماری که در این 14 سال رخ‌داده تاکید شده است.با این همه اما نمایندگان وزارت راه و شهرسازی در صدد هستند که مجموعه عملیات جدیدی را در پارک ملی گلستان کلید بزنند. این در حالی است که به گفته کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست، تعریف هر پروژه جدید در پارک ملی گلستان خلاف تعهدات، بخشنامه ها و صورتجلسه‌های پیشین و کنونی این سازمان است و تا زمانی که وزارت راه، مطالبات سازمان را عملی نکرده نمی‌تواند قرارداد دیگری در این پارک، ببندد. این نکته حتی به تاکید رییس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست،عیسی کلانتری نیز رسیده و صورتجلساتی تنظیم شده است که ابتدا وزارت راه، تعهدات قبلی خود به محیط‌زیست را انجام دهد و سپس درباره پروژه‌های بعدی، با رعایت قوانین، مراوداتی صورت گیرد.
تکذیب مسئولان گلستان
رییس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان، ضمن رد هرگونه عقد قرارداد جدید با وزارت راه، تاکید کرد که ابتدا باید تعهدات پیشین بررسی شود. نعمت ا... مهاجر اورسجی به «قانون» گفت:« وزارت راه، کمپینگ گلزار را تحویل داده و تخلیه می‌کند و هیچ قرارداد جدیدی هم در کار نیست. افراد ما رفتند و دیدند و گزارش آن‌را هم دادند. البته یک‌سری کارهایی را باید انجام می‌دادند که مسائل داخلی ساختمان بوده و نداده‌اند. آن‌ها درخواست هایی داشتند اما اداره کل در جواب‌شان گفت که هر گاه به آن تعهدات عمل کردید بعد درخواست های دیگرتان بررسی می‌شود». او در پاسخ به این سوال که تعهدات داخلی چه بوده که وزارت راه انجام نداده است گفت:« از جمله این فعالیت‌ها که باید انجام می شد و نشد نصب دوربین کنترل سرعت، جمع آوری نخاله هایی که از راهسازی کنار رودخانه به جا گذاشته بودند، نصب گاردریل، نیوجرسی برای مکان‌های جنگلی مخصوصا از تنگه راه تا پل شماره یک، ساخت دیوار سبز و چند مورد دیگر». اورسجی هرگونه موافقت و صدور مجوز برای دیواره سازی و پل سازی و ... را از سوی مدیرکل محیط‌زیست گلستان رد کرد وگفت که امروز پاسخ دادیم که تا به آن تعهدات عمل نکنند هیچ مجوزی برای عملیات جدید صادر نخواهد شد.پارک ملی گلستان همچنان زخمی از آزمون‌ها و خطاهای مدیریتی و طرح‌های توسعه چشم به‌راه اعمال قانون و ورود دستگاه‌های نظارتی است که زخم های خود را ترمیم کند و از خطر اتوبان‌سازی و تعریض غیرقانونی که همواره یکی از طرح های وزارت راه در این پارک بوده، در امان بماند. آیا نهادهای نظارتی برای بررسی و رسیدگی به تخلف‌های دستگاه های مختلف از جمله وزارت راه در این مهم ترین پارک ملی خاورمیانه ورود خواهند کرد؟