دیپلمات پنهان

از زمانی که خبر ملاقات محرمانه یک‌ساعته میان امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده ایران در سازمان ملل با ایلان ماسک، مشاور و فرد شماره ۲ تیم ترامپ منتشر شد تا زمانی که این خبر از سوی تهران مورد تکذیب قرار گرفت، ۳۶ ساعت طول کشید. هنوز برای رسانه‌ها مشخص نیست که در این فاصله ۳۶ساعته چه اتفاقاتی در تهران و نیویورک افتاد، اما در نهایت خبر ملاقات از سوی سخنگوی وزارت خارجه تکذیب شد و وزیر امور خارجه نیز حداقل دو بار آن را رد کرد. 

دیپلمات ارشد ایران در آمریکا 

به گزارش هم‌میهن، ایروانی در سال ۱۴۰۱، جایگزین مجید تخت‌روانچی شد و به نیویورک رفت. اطلاعات اندکی از ایروانی وجود دارد. بر اساس داده‌های پراکنده‌ای که می‌شود از منابع مختلف جمع‌آوری کرد، ایروانی زمانی کاردار ایران در عراق بوده است. سایت شورای راهبردی روابط خارجی در یادداشتی راجع به گفتگو‌های ایران و عربستان در سال ۱۴۰۰، ایروانی را معاون سیاست خارجی و امنیت بین‌الملل دبیر وقت شورایعالی امنیت ملی (علی شمخانی) و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران معرفی می‌کند.

از ایروانی همچنین به عنوان دبیر شورای راهبردی روابط خارجی نام برده می‌شود. سوابق دیگری غیر از این موارد از او در دسترس نیست. اما مجید تخت‌روانچی معاون فعلی سیاسی وزارت خارجه زمانی که جای خود را به ایروانی می‌داد، در مراسم خداحافظی با دیپلمات‌های ایرانی در محل نمایندگی ایران در سازمان ملل، جانشین خود امیرسعید ایروانی را دیپلماتی توانمند و بسیار خوش‌اخلاق توصیف کرد و گفت: «با آقای ایروانی در دوران تصدی سمت‌های مختلف، ارتباط کاری نزدیکی داشته‌ام و او از دوستان بسیار خوب و صمیمی، خوش‌اخلاق و توانمند است.»

مرور سوابق در دسترس ایروانی نشان می‌دهد که او دیپلماتی نیست که فقط در حوزه ماموریتی وزارت خارجه فعال بوده باشد و با پیچیدگی‌های امنیتی و ملاحظات حاکمیتی این حوزه آشناست.

بنابراین، زمانی که این خبر منتشر شد به ذهن نمی‌رسید که اقدامی بدون هماهنگی یا در نظر گرفتن حساسیت‌های تهران صورت گرفته باشد. ایروانی به عنوان دیپلمات ارشد ایران در نیویورک و سازمان ملل متحد فعال است و به خصوص در حوزه مسائل منطقه با تمرکز بر جنگ در فلسطین و لبنان و اصلِ مسئله فلسطین، اعلام مواضع ایران در حوزه‌های سیاسی و امنیتی و همچنین پیگیری مسائل در سازمان ملل انجام وظیفه می‌کند.

اهمیت ملاقات در نیویورک 

چرا این دیدار اگر رخ داده باشد مهم است و اگر رخ نداده باشد، باز هم می‌شد به آن توجه کرد؟ ایران و آمریکا روابط دیپلماتیک ندارند. سفارتخانه دو کشور در پایتخت‌های دو طرف تعطیل است و در چنین شرایطی، نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد با تمام محدودیت‌هایی که دارد، نقش این سفارت را ایفا می‌کند و رئیس نمایندگی، ارشدترین مقام دیپلماتیک حاضر در کشور آمریکاست. می‌توانیم بگوییم نمایندگی سریع‌ترین راه دسترسی مستقیم دو طرف به یکدیگر است. بنابراین، ایروانی علاوه بر تمام مسئولیت‌هایی که دیگر همتایان او در نیویورک بر عهده دارند، ماموریت‌های دیگری نیز انجام می‌دهد که به رسانه‌ها راه پیدا نمی‌کند.

از سوی دیگر، ملاقات میان سفیران ایران در نیویورک با مقامات حکومت ایالات متحده بی‌سابقه نیست. دی‌ماه ۱۴۰۱ خبر ملاقات میان رابرت مالی، نمایند ویژه آمریکا در امور ایران با ایروانی از سوی منابع آمریکایی منتشر و از سوی طرف ایرانی تکذیب شد. اما یک منبع آگاه در آمریکا اخیراً به خبرنگار هم‌میهن گفت که ملاقات میان ایروانی و مالی رخ داد.

خرداد ۱۴۰۲ روزنامه فایننشنال‌تایمز مدعی شد که حداقل سه دیدار میان دو طرف ایرانی و آمریکایی به صورت مستقیم رخ داد. بنابراین، ملاقات با آمریکایی‌ها به طور کلی و انجام برخی ملاقات‌های خاص با اخذ مجوز موردی از تهران، بی‌سابقه نیست. ایروانی امروز در جایگاهی است که محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور پزشکیان و وزیر امور خارجه سابق کشورمان از سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ در آن قرار داشت.

ظریف درباره ملاقات‌ها در آمریکا می‌گوید: «کار روزمره من شامل بحث‌های سیاسی‌تر سازمان ملل متحد می‌شد که در آن دوره (ابتدای دهه هشتاد) شامل بحث حمله نظامی به عراق بود. همچنین در حوزه آمریکا نیز فعال بود. با سناتورها، نماینده‌های مجلس آمریکا و افراد ذی‌نفوذ در موسسات مطالعاتی ملاقات می‌کردم. مجوز از تهران بود، اما دستور نبود.

نمایندگی دائم از زمان آقای دکتر [کمال]خرازی این مجوز را گرفت که بعد از او نیز تمام نماینده‌های دائم داشتند. اتفاق عجیبی نبود که با افراد خارج از دولت آمریکا ملاقات کنیم. در آنجا بعضی مسائل وجود دارد که می‌توانید بر اساس تشخیص خودتان عمل کنید.» (آقای سفیر ۰۰، ۲۱۲ و ۲۱۳)

با توجه به اینکه وزیر امور خارجه کشورمان از زمان پیروزی دونالد ترامپ این مسئله را مطرح می‌کرد که ما باید عملکرد طرف مقابل را ببینیم تا تصمیم‌گیری کنیم، دیداری محرمانه در نیویورک برای تبادل نظر میان دو طرف دور از ذهن نبود. چراکه در روز‌های پایانی منتهی به انتخابات، دیپلمات‌های ارشد و تحلیلگران حوزه سیاست خارجی لزوم تماس ایران با کمپین‌های هر دو نامزد را گوشزد می‌کردند.

جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات و سفیر پیشین کشورمان ۱۰ آبان در این باره به پایگاه خبری فرارو گفته بود: «اگر می‌خواستیم سیاست‌مان در قبال هر دولتی که سر کار می‌آید را مشخص می‌کردیم، باید از طریق واسطه‌ها یا به صورت مستقیم با این کمپین‌ها مذاکره می‌کردیم و در نهایت به نتیجه می‌رسیدیم. البته شاید هم این اتفاق افتاده باشد و من بی‌خبر باشم.»

دو دیپلمات ارشد دیگر یعنی ابراهیم رحیم‌پور، معاون وزیر خارجه در دوران ظریف و عبدالرضا فرجی‌راد سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان نیز در گفتگو‌هایی که راجع به این خبر با هم‌میهن داشتند و در شماره شنبه ۲۶ آبان منتشر شد، نه‌تنها وقوع چنین ملاقاتی را غیرطبیعی و عجیب ندانستند بلکه از آن استقبال و نسبت به افشای آن ابراز نگرانی کردند. چراکه معتقد بودند دیپلماسی پنهان و مذاکرات محرمانه نباید به رسانه‌ها راه پیدا کند.

ارزش خبری ایلان ماسک 

اگر از زاویه نگاه آمریکایی به این رویداد نگاه کنیم، نفسِ ملاقات یک چهره یا مقام آمریکایی با نماینده ایران در سازمان ملل (فارغ از تائید یا تکذیب آن) خالی از اهمیت است. آنچه اهمیت دارد، این است که خبر مربوط به دیدار ایلان ماسک ثروتمندترین فرد جهان و فرد شماره ۲ تیم ترامپ است. میلیاردر آمریکایی که هر حرکت او در این کشور، به اخبار راه پیدا می‌کند.

بنابراین، اصل انتشار چنین خبری با توجه به جایگاه ماسک در جامعه آمریکا دور از ذهن نبود. نکته مهم دیگر این است که به دلیل همین ارزش خبری، رسانه‌های مهم دیگری غیر از نیویورک‌تایمز، یعنی CBS و AP نیز این خبر را پیگیری کردند و نه‌تن‌ها اصل آن تکذیب نشد بلکه جزئیات بیشتری ضمیمه خبر اصلی گردید. مقامات آمریکایی به این مسئله واکنشی نشان ندادند، ماسک و تیم ترامپ هم تائید یا تکذیب نکردند. تکذیب تهران با تاخیری ۳۶ ساعته به دلیل همین سکوت آمریکایی‌ها و البته عدم تائید یا تکذیب دیدار از سوی نمایندگی ایران در نیویورک بحث‌برانگیز شد.

تکذیب یک خبر 

امیرسعید ایروانی دیپلمات باتجربه و کهنه‌کاری است، اما شیوه رفتار نمایندگی در نیویورک و همچنین تکذیب عجیب تهران با تاخیری ۳۶ ساعته، سناریو‌های مختلفی را به ذهن متبادر می‌کند. نیویورک‌تایمز در گزارش خود اشاره کرده بود که منابع این خبر ایرانی هستند. اگر رخ دادن این ملاقات درست باشد، با توجه به اهمیت فعالیت‌های این روز‌های ماسک در آمریکا، خبرنگاران و رسانه‌های دیگر که بر این حوزه‌ها متمرکز هستند به خبر دسترسی پیدا می‌کردند و باز این انتشار اتفاق می‌افتاد.

بنابراین، با عبور از رخ دادن یا ندادن این ملاقات باید بر این نکته تمرکز کرد که یکی از سناریو‌های پیش چشم برای درز پیدا کردن خبر، سوزاندن کانال جدید است. سوابق ملاقات‌های پیشین را مرور کردیم و ماسک نیز یک مقام دولتی نیست که ملاقات با او بخواهد محدودیت‌هایی سیاسی به دنبال داشته باشد. اما تجربه نشان می‌دهد که افشای خبر‌های مذاکرات محرمانه ایران با آمریکا در ۴۵ سال گذشته همواره با نیت سوزاندن کانال مذکور بود و افزایش فشار بر مذاکره‌کنندگان بوده است.

در غیر این صورت، یا ملاقاتی میان ایروانی و ماسک رخ داده و پس از واکنش‌های جناح تندرو برای جلوگیری از ضربه به دولت نوپای چهاردهم تکذیب صورت گرفت؛ یا ملاقاتی صورت نگرفت، رسانه‌های داخلی و خارجی اشتباه کردند و وزارت امور خارجه تصمیم گرفت یک روز و نیم صبر کند و سپس به تکذیب آن بپردازد. در این صورت، اشتباه اول از سوی نمایندگی به ریاست ایروانی و سپس در تهران رخ داده است.