شهر یئری؛ قامت خم شده نگاهبانان سنگی سرزمین زرتشت

قامت پیکره های سنگی منطقه باستانی شهر یئری در پیرازمیان مشگین شهر این روزها خمیده تر شده و اگر چاره ای اندیشیده نشود آرام آرام نفس های نگهبانان خاموش سرزمین زرتشت به شماره می افتد.
گویا پایان تاریخ در سرزمین زرتشت نزدیک است، نگهبانان سنگی ایستاده رو به خورشید در شهر یئری یکی یکی شکسته و فرو می ریزند و 'پیرازمیان' برای نمایش یک تراژدی فرهنگی خود را آماده می کند.
نگاهبانان سنگی 'شهر یئری' شامل 280 سنگ هستند که دیرینگی آنها به دوران اواخر مفرغ ، دوره نوسنگی ، مس سنگی و اوایل آهن پیوند می خورد.
سنگ افراشته های ‎ 70تا ‎ 360سانتی متری به شکل انسان دست به سینه و معمولا بدون دهان در شهر یئری در همسایگی روستای پیرازمیان مشگین شهر به صف کشیده شده اند.
به اعتقاد کارشناسان به جز هفت قطعه مشابه در منطقه 'حکاری' ترکیه و یک قطعه در 'قپوزستان' جمهوری آذربایجان شبیه ای برای سنگ افراشته های شهر یئری در جهان وجود ندارد.
ˈشهر یئری منطقه ای تاریخی با وسعت 400 هکتار است که در یک کیلومتری روستای پیرازمیان که در زمانی دور برای ترساندن دشمنان به آن 'بورازما'ˈ یعنی 'اینجا نیا' می گفتند قرار دارد.
این منطقه در 25 کیلومتری شرق مشگین شهر در فاصله ای 60 کیلومتر دورتر از اردبیل در نزدیکی سبلان و در کنار رودخانه قره سو واقع شده است.
محوطه شهر یئری دارای فضاهای تاریخی شامل قلعه با معماری سنگی و دیواره های خشکه چین ، معبد ، حدود 300 گور باستانی کلان سنگی ، غار باستانی ، دروازه و محوطه قوشاتپه مربوط به 6 هزار سال پیش از میلاد است.
ˈچارلز برنی باستان شناس غربی به همراه رابرت بولی ، مایکل لوید اینگراهام و جفری سامرزه که در سوم آگوست 1976 میلادی (1357ش) مطالعاتی در منطقه انجام دادند 'شهر یئری' را به جهانیان شناساندند.
این باستانشناس نوشته است: دو محوطه در غرب مشگین شهر کشف شده که می توان آن را پاسگاه مرزی 'اورارتوها' لقب داد. مهم ترین محوطه کشف شده محوطه شهر یئری در شرق منطقه مورد مطالعه قرار دارد ، استقرار این محوطه به دلیل ملاحظات استراتژی بر روی صخره ای بنا شده است.
استحکامات دفاعی تماما از سنگ ساخته شده و این محوطه از چهار مولفه تشکیل شده است: 'دهکده وسیعی که بخشی از آن حصار کشی شده و این دهکده به 2 قسمت بالایی و پایینی تقسیم می شود ، ارک که از سمت غرب به دهکده بالایی منتهی می شود ، چهارگروه استل ها (سنگ افراشته ها) ، تعدادی قبر که در دهکده بالایی و پایینی قرار داشته است'.
شهر یئری به علت بی توجهی ها از گذشته دور در حال تخریب بوده و هم اکنون به مراحل اوج نابودی خود نزدیک می شود، از دهه 20 شمشی شهر یئری تخریب های بسیار گسترده ای را هم از سوی انسان و هم طبیعت شاهد بوده است.
به گزارش ایرنا ، در هفته های اخیر فریاد گروه های دوستدار فرهنگ در استان به خاطر نابودی شهر یئری بلندتر شده و به تازگی نیز زنجیره ای انسانی برای حمایت از این اثر تاریخی با حضور دوستداران طبیعت و آثار تاریخی در محوطه باستانی شهر یئری شکل گرفت.
کریم حاجی زاده ، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل نابودی 80 درصدی منطقه باستانی شهر یئری را نمی پذیرد و می گوید: نهایت آسیبی که به شهر یئری وارد شده حتی 40 درصد هم نیست.
اینکه پذیرفته شود که حتی حدود 40 درصد از آثار بی نظیر باستانی در شهر یئری آسیب دیده است خود می تواند یک فاجعه فرهنگی برای منطقه و کشور باشد.
اکبر بهنام جو ، استاندار اردبیل در بازدید هفته گذشته خود از این اثر تاریخی گفت: مردم حق دارند از وضعیت فعلی منطقه باستانی 'شهر یئری' ناراحت و معترض باشند و باید با مشارکت دولت و بخش خصوصی زیرساخت های منطقه توسعه یافته و 'شهر یئری' را نجات دهیم.
وی بیان کرد: در کشورهای دیگر با یک قطعه سنگ تاریخی هزاران گردشگررا جذب می کنند اما ما از داشته های غنی باستانی شهر یئری و طبیعت آن استفاده مطلوب نکرده ایم.
مسئولان فرهنگی استان اردبیل یکی از دلایل مشکلات موجود در منطقه باستانی شهر یئری را کمبود اعتبار می دانند.
هرچند برای ساماندهی شهر یئری از سال 85 تا کنون سه میلیارد و 600 میلیون ریال اختصاص یافته ولی به گفته مدیرکل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل برای ساماندهی این مجموعه 15 میلیارد ریال اعتبار لازم است.
کریم حاجی زاده به خبرنگار ایرنا گفت: برای رهایی شهر یئری از وضعیت کنونی سازه ای طراحی شده و در صورت تایید شورای میراث فرهنگی و تامین 15 میلیارد ریال اجرایی می شود.
وی با بیان اینکه شهر یئری قابلیت ثبت جهانی دارد، اظهار کرد: در صورت تبدیل این منطقه باستانی به سایت موزه می توان ساماندهی آن را به بخش خصوصی واگذار کرد.
منصور عالیقدر ، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل هم گفت: محوطه باستانی شهر یئری مشگین شهر با وسعت 400 هکتار می بایست به سایت موزه تبدیل می شود.
وی با بیان اینکه ساماندهی شهر یئری مطابق با استاندارهای جهانی نیازمند اعتبار است، افزود: این میراث چند هزار ساله و ارزشمند در آینده باید به سایت موزه تبدیل شود و این امر نیازمند مطالعات و طراحی بوده که با 150 میلیارد ریال اعتبار قابل اجرا است.
ابراهیم شکری ، مسئول دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل نیز گفت: وجود پوشش در این محوطه تاریخی می تواند در کنترل روند آسیب های وارده پس از کاوش های انجام شده تاثیر بسزایی داشته باشد.
وی افزود: در ساماندهی این محوطه باستانی به طراحی دقیق و رعایت تمام ملاحظات اقلیمی و عملکرد مناسب در این سایت تاریخی نیز باید توجه ویژه شود.
شکری اضافه کرد: با توجه به حفاری انجام شده در سال های گذشته و با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی موثرترین اقدام ایجاد پوشش مناسب برای جلوگیری از تاثیر شرایط جوی اعم از برف ، باران ، یخبندان ، باد و رطوبت بر روی اثر می باشد.

** شهر یئری مشگین شهر را باید نجات دهیم
اکبر بهنام جو ، استاندار اردبیل هم در بازدید از این اثر تاریخی گفت: مردم حق دارند از وضعیت فعلی منطقه باستانی 'شهر یئری' ناراحت و معترض باشند و باید با مشارکت دولت و بخش خصوصی زیرساخت های منطقه توسعه یافته و 'شهر یئری' را نجات دهیم.
وی افزود: تا سه ماه آینده اقدامات توسعه منطقه باستانی شهر یئری مشگین شهر شروع می شود.
استاندار اردبیل بیان کرد: این منطقه با توجه به قابلیت استثنایی خود در جذب گردشگر باید ضمن حفاظت از آثار باستانی توسعه داده شده و علاوه بر گردشگران داخلی پای گردشگران خارجی نیز به آن باز شود.
وی اظهار کرد: در کشورهای دیگر با یک قطعه سنگ تاریخی هزاران گردشگر را جذب می کنند اما ما از داشته های غنی باستانی شهر یئری و طبیعت آن استفاده مطلوب نکرده ایم.
بهنام جو گفت: باید تمام امکانات رفاهی در منطقه شهر یئری تدارک دیده شده و گردشگر دست کم نصف روز را در این منطقه سپری کند.
وی اضافه کرد: تصمیم دولت فقط محدود به محصور و سرپوشیده کردن منطقه نیست، بلکه توسعه و ایجاد زیرساخت های قوی و ایجاد تمام امکانات رفاهی جهت جلب و جذب گرشگر می باشد و این مهم باید مطالعه و اجرایی شود.
محوطه باستانی شهریئری در 25 کیلومتری شمال شرقی مشگین شهر و در بالا دست روستای پیرازمیان واقع شده است.
هم اکنون آثار به دست آمده از سه فصل کاوش های باستان شناسی در این محوطه در موزه باستان شناسی مشگین شهر در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.
باستان شناسان معتقدند سنگ افراشته‌ های این منطقه تاییدی است بر وجود تفکر استل سازی در همان سال‌ ها و در این میان استل ها هر چند در مناطق مختلف مشاهده می‌شوند اما به فراخور فرهنگ و تمدن آن منطقه شکل‌ گرفته‌ اند و هر یک در واکاوی تاریخ باستانی آن مواریث گرانبهایی محسوب می‌ شوند.