آخر بازی

شرق: «بازی چشم» سومین بخش از خود زندگی‌نامه‌نویسی الیاس کانتی است که اخیرا با ترجمه حسن نقره‌چی منتشر شده است. این بخش، مربوط به کانتیِ سی‌ساله و متکی‌به‌نفس رمان «کیفر آتش» و نمایش‌نامه «ازدواج» است. در «بازی چشم»، کانتی در گفت‌وگو با نویسندگان مطرح دورانش، هرمن بروخ و روبرت موزیل، و در معاشرت با موسیقی‌دان بزرگ آلبان برگ و فریتس وتروبای مجسمه‌ساز، به دنبال محک‌زدن ارزش اثری است که با وسواس بسیار نوشته است. در بخشی از کتاب کانتی با بروخ در حال بحث بر سر آثارش است: «بروخ همیشه در بحث با طرف مقابل با ملاحظه برخورد می‌کرد. پنداری اگر راسخ و استوار سخن بگوید، می‌تواند لطمه‌ای به او بزند. در درجه اول پیش‌داوری‌ها و خصوصیاتی را که با آن زندگی می‌کرد، به شیوه دیگران بر زبان می‌آورد. از این طریق به‌ ندرت بحثی مناقشه‌آمیز با او پیش می‌آمد. غیرممکن بود به کسی تواضع کند و به همین دلیل از حق به جانب بودن حذر داشت‌». کانتی در خلال این بحث‌ها آرا و نظرات خود را مطرح می‌کند، ازجمله نظرش درباره «توده» که در کتاب درخشانش «توده و قدرت» به‌ تفصیل درباره آن نوشته است. در بخشی از کتاب، کانتی در پاسخ به بروخ که بر روان‌شناسی تأکید دارد، می‌گوید: «به نظر من روان‌شناسی غیرقابل اعتماد است. خودش را بر فرد متمرکز کرده است. در این مورد هم دستاوردهایی داشته است. اما با آنچه نمی‌تواند خود را مشغول سازد، توده است و این مهم‌ترین مطلبی است که انسان باید در موردش مطالبی بیاموزد. زیرا همه قدرت‌های نویی که امروز پدید آمده‌اند، آگاهانه از توده تغذیه می‌کنند‌». عملا هرکس که به قدرت سیاسی دست می‌اندازد، می‌داند چه‌سان باید توده را به کار گیرد. فقط کسانی که می‌بینند این عملیات مستقیما به جنگ جهانی تازه‌ای می‌انجامد، نمی‌دانند چه‌سان باید بر توده اثر بگذارند، تا از او برای وارد‌کردنش به این بدبختی بزرگ برای همه عالم، سوءاستفاده نگردد. قوانین رفتارهای توده باید کشف شود. مسئله این است و این مهم‌ترین مسئله‌ای است که امروز پیش‌روی ماست. برای این دانش هنوز حتی آغازی را هم مشاهده نمی‌کنیم‌». بروخ اما معتقد است‌ راهی در کار نیست، چراکه نمی‌توانید هیچ قانونی برای توده پیدا کنید، چنین قانونی اصلا موجود نیست. اهمیت بخش سومِ سه‌گانه زندگی‌نامه کانتی، شرح دیدارهای کانتی با بزرگان هم‌عصرش است که در آن شور و تعقل و باریک‌بینی نویسنده پیداست. با ترجمه «بازی چشم»، اینک سه‌گانه الیاس کانتی در دسترس مخاطبان فارسی‌زبان او است. «زبان نجات‌یافته» و «مشعل در گوش» دو بخش نخست این سه‌گانه نیز پیش‌تر با ترجمه حسن نقره‌چی در انتشارات نیلوفر منتشر شده بودند.