رشد بیماری‌های خاموش

شرق: افسردگی در زنان دو برابر مردان است؛ این خبری بود که روز گذشته رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران اعلام کرد. او همچنین گفته است که افسردگی و اضطراب، شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی هستند. اگر تا یک دهه گذشته، مراجعه به روان‌شناس و روان‌پزشک به قشری خاص و طبقه اجتماعی مشخصی دلالت داشت، در سال‌های اخیر این وضعیت به طور چشمگیری تغییر کرده است. به طوری که رسیدگی به سلامت روان به یکی از ملزومات زندگی بسیاری از مردم بدل شده و حتی جای خود را با برخی دیگر از هزینه‌ها و مایحتاج زندگی جابه‌جا کرده است. البته ناگفته نماند که هزینه‌های بالای پزشکان سلامت روان، برخی را از ادامه طی این مسیر بازداشته است. زهرا زنی جوان و حدودا 40‌ساله است. تجربه چند سال مراجعه مداوم به روان‌شناس را داشته و به «شرق» می‌گوید: «‌این روزها با هر‌کسی که حرف می‌زنم، می‌بینم مضطرب است. حتی اگر هیچ اتفاق خاصی هم نیفتاده باشد، باز هم استرس رهایم نمی‌کند. این در حالی است که من حداقل ماهی دو بار به روان‌شناس مراجعه می‌کنم و تا یک سال پیش داروهای ضد اضطراب و افسردگی هم مصرف می‌کردم. برای دوره کوتاهی بهتر شدم اما دوباره چند ماهی است که استرسی بیش از حد معمول را تجربه می‌کنم».

زهرا معتقد است که عوامل اجتماعی و سیاسی که به صورت جمعی مردم یک جامعه را درگیر می‌کند، می‌تواند عامل مهمی در بروز استرس‌های فردی باشد: «من به این خودآگاهی رسیدم که برای سلامت روانم به متخصص مراجعه کنم، دارو بگیرم و تلاشم را در سطح زندگی فردی انجام دهم. با اینکه با حقوق مختصر کارمندی هزینه‌کردن در این زمینه برایم بسیار سخت بود، اما مسئله این است که هرچه به لحاظ شخصی تلاش می‌کنیم، اما حوادث و اتفاقات اجتماعیِ پشت سر هم، دوباره ما را به کام اضطراب و افسردگی می‌کشاند. از حوادث و بلایا گرفته تا هر اتفاق دیگری مثل جنگ که این روزها حرفش در همه جا هست».

30 درصد دارای اختلالات روان

وحید شریعت، رئیس انجمن روان‌پزشکان ایران، در گفت‌وگو با ایسنا گفته است که براساس نتایج آخرین پیمایش غربالگری سلامت روان، حدود ۳۰ درصد در کشور به اختلالات روان مبتلا هستند: «اگرچه برخی از اختلالات روان بسیار شایع هستند، اما آمار برخی از اختلالات روان در تمام کشورها تفاوت چندانی ندارد. میزان ابتلا به اختلالاتی که به شرایط ژنتیکی بسیار وابسته هستند، نیز حدود یک درصد گزارش شده؛ به طور مثال میزان ابتلا به «اسکیزوفرنی» در کشور و دیگر کشورها حدود یک درصد است».

او معتقد است که به طور معمول، فراوانی اختلالات افسردگی و اضطرابی در میان زنان از مردان بیشتر است؛ «میزان ابتلا به افسردگی زنان در مقایسه با مردان حدود دو برابر است. اگرچه پاسخ به پرسش «چرا میزان ابتلا به افسردگی در میان زنان از مردان بیشتر است؟»، بسیار مفصل است اما دلایلی مانند «تغییرات هورمونی» که مربوط به مسائل بیولوژیک می‌شود و همچنین دلایلی مانند «تغییر نقش افراد»، «تفاوت در نقش‌ها»، «انتظارات از زنان»، «امکانات در دسترس زنان» و «شرایطی که جامعه به زنان تحمیل می‌کند» که جزء مسائل اجتماعی هستند، در بروز فراوانی بیشتر افسردگی در میان زنان در مقایسه با مردان نقش دارند.

براساس داده‎‌های موجود به نظر می‌رسد شیوع اختلالات روان در سال‌های اخیر افزایشی بوده است. به‌ویژه بعد از شیوع کرونا. به طوری که وزارت بهداشت اعلام کرده بود اختلالات روان‌پزشکی بعد از همه‌گیری ویروس کرونا به حدود ۲۹ درصد رسیده است. این رقم در سال 99، 23 درصد اعلام شده بود. سال گذشته دبیر علمی سی‌و‌نهمین کنگره روان‌پزشکان ایران نیز به رشد بیشتر افسردگی در زنان اشاره کرده بود؛ اینکه این بیماری در کشور در 26 سال گذشته حدود دو برابر شده است. طبق این آمار به ازای هر صد هزار نفر جمعیت مرد ایرانی، سه‌هزارو 947 نفر و در زنان به ازای هر صد هزار نفر، پنج‌هزارو 37 نفر افسرده هستند.

سال گذشته وحید شریعت، رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، هم درباره میزان شیوع اختلالات روانی در کشور گفته بود که طبق مطالعه سال ۱۴۰۰ که در کشور انجام گرفته است، حدود ۳۰ درصد مردم در معرض ابتلا یا مبتلا به نوعی اختلال روان‌شناختی هستند که این آمار در ۲۰ سال قبل ۲۱ درصد بوده است. او میزان شیوع اختلالات روان‌پزشکی در استان تهران را نیز ۳۷ درصد اعلام کرده بود و اینکه این میزان حدود هفت درصد بالاتر از میانگین کشوری است.

بلاتکلیفی لایحه بیماران اختلالات روان

شیوع اختلالات روانی در جامعه و زنگ هشدار آن از سوی متخصصان به نحوی بوده است که در دهه 80 لایحه مربوط به حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات شدید روان‌پزشکی به مجلس رفت؛ لایحه‌ای که فرایند تدوین آن از سال ۱۳۸۲ در کشور آغاز شد و همچنان بلاتکلیف است.

در مقدمه این لایحه آمده است: «با توجه به میزان افراد مبتلا به اختلالات روانی در جامعه و هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سنگین ناشی از این‌گونه بیماری‌ها برای فرد و خانواده و جامعه و با عنایت به وجود خلأ قانونی درباره نحوه شناسایی این بیماران و رعایت حقوق آنان در مراحل مختلف بستری، درمان و ترخیص، در راستای ارتقای سلامت روان جامعه و رفع موانع تنش‌آفرین در زندگی فردی و اجتماعی، ترویج آموزش‌های اخلاقی و معنوی و قانون‌گذاری جامع برای حمایت از این قشر از افراد جامعه، لایحه زیر برای طی‌کردن تشریفات قانونی مربوطه تقدیم می‌شود».

این ماجرا از سال ۱۳۸۲ آغاز شد؛ زمانی که وزارت بهداشت دست‌ به‌ کار شد و کار تهیه و تدوین لایحه حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات روان را به انستیتوی روان‌پزشکی تهران واگذار کرد. مهدی نصر‌اصفهانی، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، مجری طرح تدوین پیش‌نویس قانون سلامت روان کشور بود و با کمک گروهی از متخصصان در دانشگاه‌های مختلف و سازمان پزشکی قانونی، با ترکیبی از روان‌پزشکان، روان‌شناسان و مددکاران کار تدوین لایحه را عهده‌دار شد. خلأهای قانونی موجود یکی از مهم‌ترین دلایل تدوین این لایحه بود؛ کاری که حدود دو سال زمان برد و تیم مد‌نظر با مرور قوانین موجود، پیش‌نویس اولیه‌ای را فراهم کردند و آن را برای مراکز مختلفی ازجمله قوه قضائیه، وزارت دادگستری، دیوان عدالت اداری، کمیسیون‌های مختلف مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه‌های علوم پزشکی ارسال کردند و نظرات متخصصان مختلف را راجع به آن جویا شدند.

این لایحه بعد از کش‌و‌قوس‌های بسیار در تاریخ 26 فروردین سال 1399 در مجلس اعلام وصول شد؛ اما با گذشت چند سال هنوز راه به جایی نبرده است.

وضعیت اختلالات روانی در جهان

بسیاری از متخصصان سلامت روان بر این باورند که وضعیت سلامت روان در سطح جهان نگران‌کننده است. عده‌ای پاندمی کرونا را عامل مهمی در این روند افزایش می‌دانند. اواخر سال گذشته محققان اندیشکده Sapien Labs مستقر در ایالات متحده اعلام کردند که آمار جهانی بهزیستی روانی نشان می‌دهد که بریتانیا در سال ۲۰۲۳ از نظر خلق‌وخو، نگرش به زندگی و عزت نفس، از میان ۷۱ کشور در جایگاه ۷۰ قرار گرفته است. این در حالی است که کشورهای فقیر آفریقایی و آمریکای لاتین بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند.

آنها نمرات پایین‌ بهزیستی روانی در کشورهای ثروتمند را به عوامل متعددی از‌جمله اعتیاد به تلفن‌های همراه، مصرف فست‌فود، روابط دوستانه و خانوادگی ضعیف و افزایش دورکاری مرتبط می‌دانند. آنها جمهوری دومینیکن، سریلانکا، تانزانیا، پاناما و مالزی را نیز پنج کشور با بهترین سلامت روان برشمردند.

به‌تازگی فریبرز درتاج، رئیس انجمن روان‌شناسی تربیتی ایران، نیز با اشاره به آمارهایی از بیماری‌های روانی در سطح جهان که بر تفکر، احساس، خلق‌و‌خو یا رفتار فرد تأثیر می‌گذارند، به ایسنا گفته است: آمارها حاکی از آن است که حدود ۱۹.۱ درصد از افراد در طول زندگی خود به نوعی از اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی، اختلال پانیک و فوبیاها و حدود ۸.۳ درصد از افراد در طول زندگی خود، به افسردگی مبتلا می‌شوند و «افسردگیِ عمده» یکی از شایع‌ترین انواع آن است.

او گفته که حدود ۹ تا ۱۵ درصد از افراد دنیا به‌نوعی به اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی مبتلا هستند که اختلال شخصیت مرزی (BPD) ۱.۴ درصد از این جمعیت را تشکیل می‌دهد. حدود پنج تا ۱۰ درصد از افراد به نوعی از اختلالات مرتبط با مصرف مواد (مثل الکل یا مواد مخدر) و ۳.۶ درصد به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مبتلا هستند. همچنین ۲.۸ درصد از افراد در طول زندگی خود به اختلال دوقطبی، ۱.۲ درصد به اختلال پرخوری، ۱.۲ درصد به وسواس اجباری (OCD) و ۰.۲۵ تا ۰.۶۴ درصد از جمعیت جهان به اسکیزوفرنی مبتلا هستند.

او به گزارش سازمان جهانی بهداشت هم استناد کرده و از ابتلای ۳۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به افسردگی خبر داد: بیشترین شیوع افسردگی در افراد جوان، با بازه سنی 18 تا 25‌ساله با شیوع ۳۶.۲ درصد و سپس بزرگسالان با رنج سنی ۲۶ تا ۴۹ سال با شیوع ۲۹.۴ درصد و در افراد با سن ۵۰ سال و بالاتر ۱۳.۹ درصد اعلام شده است. همچنین شیوع در میان بزرگسالانی که دو یا چند نژاد را گزارش کرده‌اند، با شیوع ۳۵.۲ درصد در بالاترین میزان بوده و پس از آن، در بزرگسالان سفیدپوست با شیوع ۲۴.۶ درصد گزارش شده است.