جنگ روسیه و اوکراین و تأثیر آن بر مبادلات گازی ایران

امین ابدالی: آمارها نشان می‌دهد روسیه در سال٢٠٢٠ و قبل از جنگ با اوکراین، در عرصه صادرات گاز طبیعی رتبه نخست و در زمینه صادرات نفت رتبه سوم جهان را از آن خود کرده بود. صادرات نفت و فراورده‌های نفتی این کشور در همین سال، به‌طور متوسط ۷.۴ میلیون بشکه در روز بوده که از این میزان ٥٤ درصد به اتحادیه اروپا، ٣٣ درصد به چین و مابقی به دیگر کشورها اختصاص یافته است. صادرات گاز روسیه نیز در سال مذکور‌ ٢٣٨ میلیارد متر‌مکعب بوده که مقصد بیش از ٧٠ درصد آن کشورهای اروپایی بوده است.

با گذشت بیش از دو سال از جنگ روسیه و اوکراین، اثر تحریم‌های نفت و گاز روسیه بیش‌از‌پیش نمایان می‌شود. شواهد نشان می‌دهد کشورهایی که عمدتا واردکننده گاز طبیعی از روسیه هستند، همراهی بیشتری‌ با تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور داشته‌اند تا وارد‌کنندگان نفت؛ دلیل آن نیز وجود کشورهایی همچون چین‌ بین واردکنندگان عمده نفت از روسیه است که نشان داده با توجه به نیاز بالای این کشور به انرژی در دوران پسا‌کرونا (وجود خط لوله انتقال نفت بین این کشور و روسیه که می‌تواند دور از چشم غربی‌ها تحریم‌های روسیه را دور بزند)، نفت ارزان روسیه را به ناخشنودی آمریکا ترجیح می‌دهد.

دراین‌باره پیش‌بینی می‌شود بیشترین چالش روسیه محدودیت در زمینه صادرات گاز طبیعی این کشور باشد تا نفت آن. توقف صادرات گاز روسیه به برخی کشورهای اروپایی از‌جمله لتونی، استونی، لیتوانی، لهستان، بلغارستان و فنلاند، توقف پروژه چند میلیارد یورویی نورد استریم دو، ساخت یکی از بزرگ‌ترین پایانه‌های ال‌‌‌ان‌جی جهان در آلمان و مذاکرات اروپایی‌ها با کشورهایی از‌جمله قطر، همه و همه به این معناست که اتحادیه اروپا در به صفر رساندن دریافت گاز از روسیه تا سال ٢٠٢٧ عزم خود را جزم کرده است.

آنچه در این بین حائز اهمیت است، تبادلات گازی روسیه، چین و ترکمنستان است. آمارهای برگرفته‌شده از سازمان‌های معتبر انرژی نشان می‌دهد میزان گاز صادراتی روسیه به چین‌ ۱۰.۸ میلیارد مترمکعب در سال٢٠٢٠ بوده که ۶.۹ میلیارد مترمکعب از آن از طریق ال‌ان‌جی و مابقی از طریق خط لوله است. میزان واردات گاز روسیه از ترکمنستان هم در همین سال به میزان ۳.۸ میلیارد متر‌مکعب بوده است. از تحلیل داده‌های فوق می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به روند نزولی واردات گاز اروپا از روسیه و متصور‌نبودن بازاری جدید که بتواند فقدان ناشی از نبود اروپا را دست‌کم در کوتاه‌مدت پر کند، روسیه دیگر آن‌چنان رغبتی به دریافت گاز از ترکمنستان نخواهد داشت. از طرفی انعطاف بالای شبکه ٣٩ هزار کیلومتری انتقال گاز و ظرفیت خالی بالای این شبکه در شمال و شمال شرق کشور، موازنه منفی این منطقه در فصول گرم و سرد سال، هزینه بالای انتقال گاز از میادین جنوبی به شمال و شمال شرق کشور و نیاز روز‌افزون کشورهای همسایه به گاز ایران، این ضرورت را ایجاب می‌کند تا با استفاده از شرایط پیش‌آمده، مجددا قرارداد واردات گاز از ترکمنستان احیا و به رقم ۶.۷ میلیارد متر‌مکعب در سال ٢٠١٦ (پیش از قطع واردات گاز از ترکمنستان) برسد. در این بین انتظار می‌رود با فعال‌کردن ظرفیت‌های دیپلماسی انرژی کشور، آب رفته سال‌های پیش را به جوی بازگرداند؛ آب رفته‌ای که به جوی بازگرداندنش مستلزم عزمی راسخ است و بس.