بیتا وکیلی؛ نقشی از جهان جغرافیا در بوم‌های انتزاعی خاطره

مریم اسفندیاری

بیتا وکیلی (۱۳۵۲-تهران) هنرمندی که آثارش در حراجی‌های جهانی طنین‌انداز شده است، با نمایشگاهی پربار در گالری نیان تهران، بار دیگر مخاطبان هنر را به سفری شگفت‌انگیز به درون جهان پراتفاق خود دعوت می‌کند. نمایشگاهی که از ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ آغاز شده و تا ۱۳ مهرماه ادامه دارد و آثاری را به نمایش می‌گذارد که ترکیبی معناگرایانه از مواد و رسانه‌های مختلف است و تصویری چندلایه از زنان، ایران، معماری و طبیعت برای خاطره‌هایی که زوال‌پذیرند.

بیتا وکیلی با استفاده از ترکیبی هوشمندانه از مواد و تکنیک‌های مختلف، آثاری خلق کرده است که هم‌زمان هم انتزاعی هستند و هم به‌شدت به ایران و زنانگی زنان ایرانی گره خورده‌اند. رنگ‌های آبی، سبز و فیروزه‌ای که به طور برجسته در آثار او دیده می‌شوند، یادآور آسمان پهناور ایران، طبیعت سرسبز و کاشی‌های فیروزه‌ای معماری و بناهای تاریخی هستند. این انتخاب رنگ‌ها، به آثار وکیلی عمق و معنایی فراتر از عناصر بصری بخشیده است تا پرسپکتیو ویژه‌اش را بازنمایی کند.

یکی از ویژگی‌های بارز آثار وکیلی، لایه‌های متعدد معنا و نمادهایی است که در دل آنها نهفته است و حتی لایه‌های گوناگونی از خطوط و جزئیات. او با استفاده از اشکال هندسی، خطوط قدرتمند و بافت‌های مختلف، تصاویری خلق می‌کند که هم‌زمان هم معاصریت اثر هنری را دارند و هم ریشه در سنت‌های هنری ایران. زنان در آثار وکیلی، نمادی از قدرت، زیبایی و استقلال هستند. آنها درعین‌حال که به ریشه‌های فرهنگی خود متصل هستند، به سمت آینده‌ای روشن و امیدوارانه حرکت می‌کنند. ایران، الهام‌بخش بی‌انتهای این هنرمند است و او با ظرافتی مثال‌زدنی، عناصر فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران را در آثار خود گنجانده است و جنین‌هایی ناتمام که اغلب در مرکز تابلوها غوطه‌ور میانِ بودن و نبودن تاب می‌خورند.

ساختمان‌ها، شهر و معماری ایرانی نیز از عناصر اصلی آثار وکیلی، نمادی از پردازش خلاقانه هنرمند به آن مفاهیمی است که می‌تواند تا همیشه اثر شاخص و امضای شناسایی او در آثارش باشد. او با استفاده از حجم‌پردازی و زاویه‌های کند و تیز، حس قدرت و استحکام بناهایی را به تصویر می‌کشد که بیش از فضای دوبعدی و پرسپکتیوهای معمول در یک پدیده هنری است. درعین‌حال، با افزودن عناصر طبیعی مانند گیاهان و گل‌ها، به آثار خود لطافت و وجاهت بخشیده است. آنچه بیش از گذشته در این مجموعه به نام «گنج‌بان» به چشم می‌خورد، توازنی از بافت‌های متضاد است که بتواند زمینه‌هایی کل‌نگر‌تر نمایش دهد. چنانچه در بعضی از آنها می‌توان باور کرد که نقش‌ها بر بخشی از پیکره جغرافیای ایران، در سواحل شمالی، جنگل‌ها یا جنوب آفریده شده است یا جهانی فراتر از مرزها را بر ذهن متبادر می‌کند و شاید دغدغه‌ای از جنس ویرانی، یأس و زوال.

آن‌چنان که در بیانیه این نمایشگاه نیز آمده است، هنرمند از دریچه خیال خود امیدها و آبادانی‌هایی را طرح می‌کند که از حقیقت زوال و نیستی دور نیست. آن را یادآوری می‌کند و حتی در نقش هر اثر به شکل مشخصی نشانه‌هایی از گنج‌های فراموش‌شده یا رو به نیستی را رهگیری می‌کند.

دنیا، حتی به خاطره من از یک جغرافیا رحم نمی‌کند.

همه چیز رو به ویرانی است.

من تصاویر خودم را ثبت می‌کنم، بیش از آنکه تمام شوند، جنگل‌ها، دره‌ها، کوه‌ها، خانه‌‌ها و خاطره‌ها.

اگرچه بیم کاهش تمایزات ویژه میان آثار او از دید مخاطبان حرفه‌ای و منتقدان در سیر خلق آثار بیتا وکیلی وجود دارد و همچنین مجموعه‌های متفاوت او دارای هرمنوتیکی تکرارشونده هستند که شاید ترغیب علاقه‌مندان را از تنوع و استحاله در برابر تابلوهای گوناگون کم‌رنگ‌تر کند. چیدمان این مجموعه که مانند اغلب آثار او بزرگ‌مقیاس است، گالری را با محدودیت و فرصت‌هایی مواجه کرده. محدودیت‌هایی مانند تعداد منتخب آثار او و فرصتی برای تأمل در برابر هر اثر. همچنان رنگ خاک، دریاها، بافت‌هایی از اشاره به تنه درختان، بدنه بناهایی که نه می‌توان به شهرهای مدرن نسبتش داد و نه تاریخی‌شان خواند، در کنار بافتاری از جنین یا زنانی نظاره‌گر در تمام آثار متبلور است و انسانی که غوطه‌ور و بی‌مکان میان جزئیات پرابهام و دقتی که آنها را احاطه کرده است.

اهمیت این نمایشگاه در مسیر حرفه‌ای او از‌این‌رو قابل بررسی است که گام دیگری در مسیر موفقیت حرفه‌ای بیتا وکیلی پس از استقبال حراج‌خانه‌های شهیر جهان است. آثار او پیش‌از‌این در حراجی‌های معتبر دنیا حضور داشته و با استقبال چشمگیر منتقدان و کلکسیونرها روبه‌رو شده است. نمایشگاه حاضر نیز با توجه به آثار نوظهور او طی سه سال اخیر و عمق پختگی هنری آثار، پتانسیل بالایی برای جذب مخاطبان جدید و سرمایه‌گذاران در حوزه هنر دارد.

نمایشگاه بیتا وکیلی در گالری نیان، فرصتی برای آشنایی با یکی از مهم‌ترین هنرمندان معاصر ایران است. آثاری که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده‌اند، ترکیبی گنج‌گونه از زیبایی‌شناسی و سنت‌های هنری این هنرمند طی دهه‌های اخیر فعالیت اوست و به مخاطب این امکان را می‌دهند که به دنیای درونی هنرمند سفر کند.