کورس ترانزیت در منطقه

شرق: ایران به عنوان دومین مالک ذخایر بزرگ گاز جهان، این روزها با ناترازی روزانه حدود 300 میلیون مترمکعب گاز دست و پنجه نرم می‌کند. این در حالی است که نزدیک به 22 سال پیش بنا بود ایران علاوه بر بازار داخلی خود با پروژه‌ای موسوم به خط لوله صلح، گاز دو کشور پرجمعیت پاکستان و هند را تأمین کند اما این پروژه متوقف ماند و حالا خبر می‌رسد که نه‌تنها ایران برای واردات گاز از ترکمنستان در حال رایزنی است بلکه این کشور خط لوله تاپی را با دیگر شرکای خود و از‌جمله افغانستان کلید زده و بناست که گاز مورد نیاز کشورهای افغانستان، پاکستان و هند را تأمین کند.

از آن سو، حکومت طالبان که سال گذشته برای مشارکت در پروژه ترانزیتی «یک کمربند، یک راه» با چین وارد گفت‌وگو شده بود، احداث مسیر ترانزیت انرژی تاپی را به‌شدت دنبال می‌کند و تلاش دارد تا با مشارکت در طرح‌های ترانزیتی دوباره افغانستان را با جهان پیوند دهد.

آغاز احداث خط لوله تاپی

خط لوله تاپی جدی‌تر از همیشه از سوی همسایگان شرقی ایران دنبال می‌شود. چندی پیش نورالله نوری، وزیر مرزها و قبایل اداره طالبان در نشستی خبری از آغاز ساخت خط لوله تاپی خبر داد و گفت که «آغاز ساخت بخش افغانستان از پروژه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (تاپی) یک دستاورد بزرگ برای کشور است و این خط لوله در رونق اقتصادی افغانستان و منطقه مهم خواهد بود».

در همین حال، برخی از شرکت‌کنندگان در این نشست گفتند که تاپی می‌تواند برای بسیاری شغل ایجاد کند و در درازمدت به کاهش فقر کمک می‌کند و این پروژه بزرگ اعتماد بین کشورها را تقویت می‌کند و نقش زیادی در ارتقای امنیت منطقه ایفا خواهد کرد؛ زیرا منافع اقتصادی مشترک ایجاد می‌شود و طبیعتا کشورها تلاش می‌کنند تا این پروژه را با موفقیت انجام دهند.

این خط لوله از میدان گاز گال‌‌کینیش در ترکمنستان آغاز و با عبور از بزرگراه هرات-قندهار افغانستان و سپس از طریق کویته و مولتان در پاکستان به شهر «فازیلکا» در هند متصل می‌شود.

تأمین مالی خط لوله گاز «تاپی» به طول هزارو ‌814 کیلومتر، شامل 214 کیلومتر آن در ترکمنستان، 774 کیلومتر در افغانستان و 826 کیلومتر در پاکستان توسط بانک آسیا صورت می‌گیرد.

آغاز راه‌اندازی خط لوله تاپی در شرایطی خبری شده است که ایران در سال 2002 قراردادی با پاکستان امضا کرد که بر اساس آن خط لوله صلح را راه‌اندازی کند. بر اساس این قرارداد، بنا بود ایران گاز خود را به پاکستان و سپس هند منتقل کند، اما این خط لوله در نقطه صفری مرز ایران و پاکستان متوقف ماند و راه به جایی نبرد. آخرین وضعیت این خط لوله این است که پاکستانی‌ها نگران شکایت ایران درباره عدم اجرای این قرارداد هستند که اگر ایران شکایت کند، آنها باید 18‌ میلیارد ‌دلار خسارت بابت اجرانکردن این قرارداد به ایران بپردازند. در فروردین امسال خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، اعلام کرده بود که کشورش به دنبال احیای قرارداد گازی سال ۲۰۰۹ با ایران، حتی با وجود مخالفت واشنگتن است. او تأکید کرد که پاکستان حق قانونی واردات گاز طبیعی از ایران را دارد؛ زیرا ایران می‌تواند انرژی پاکستان را به‌راحتی و با قیمت مناسب تأمین کند. به گفته خواجه آصف، آمریکا باید چالش‌های پاکستان در واردات انرژی با قیمت بالا از بازارهای بین‌المللی را درک کند و در صورت اصرار بر مخالفت با انتقال گاز از ایران به پاکستان، راه‌حل جایگزین ارائه دهد.

این اظهارات مقام پاکستانی ظاهرا در پی گفته‌های دونالد لو، دستیار وزیر خارجه آمریکا، در جلسه استماع کنگره بیان شده است. لو در این جلسه اعلام کرده بود آمریکا فعالانه با پروژه خط لوله گاز ایران و پاکستان مخالف است و اسلام‌آباد هم به دنبال معافیت از تحریم‌های آمریکا علیه ایران برای تسهیل تجارت گاز نبوده است. با این حال ممتاز زهرا بلوچ، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، در واکنش به اظهارات لو‌ گفت‌: «پاکستان برای ساخت خط لوله برای واردات گاز طبیعی از ایران، نیازی به معافیت تحریمی ندارد». این ادعاها اما به عقیده کارشناسان تلاش پاکستان برای فرار از پرداخت غرامت به ایران است.

خط لوله صلح نام خط لوله‌ای است که قرار بود برای صادرات گاز ایران به هند و پاکستان ساخته شود. بر ‌اساس تفاهم‌های انجام‌شده، ایران متعهد شده بود تا ۲۵ سال، گاز خود را با قیمت توافقی به هند و پاکستان بفروشد. قرار بود ساخت خط لوله که از سال ۲۰۰۲ آغاز شد، در سال ۲۰۱۴ به بهره‌برداری برسد، اما با کنار‌کشیدن هند از این پروژه و تعلل پاکستان برای کشیدن خط لوله به خاک خود، نیمه‌کاره رها شد.

از آن سو، ایران به دلیل فقر سرمایه‌گذاری و فناوری گرفتار ناترازی گاز است و برای تأمین گاز بازار داخلی خود نیز دچار مشکل شده است. این در حالی است که ترکمنستان در حال افزایش میزان برداشت خود از میادین گازی و توسعه بازارهای خود است.

ترکمنستان ساخت بخش مهمی از خط لوله 

ترکمنستان- افغانستان- پاکستان- هند (تاپی) را از سر گرفته است؛ پروژه‌ای بزرگ که به دلیل بی‌ثباتی منطقه متوقف شده بود. در ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴ طی مراسمی با حضور رهبران ترکمنستان و افغانستان، این پروژه سرانجام دوباره شتاب گرفت. خط لوله تاپی، به عنوان یکی از جاه‌طلبانه‌ترین پروژه‌های زیربنایی آسیای مرکزی، نخستین بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ طراحی شد. هدف اصلی آن انتقال ذخایر عظیم گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و سپس هند است.

‌افغانستان به دنبال مشارکت در کریدورهای ترانزیتی

این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که مهر سال گذشته نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت طالبان به رویترز گفته بود که امیدوار است افغانستان رسما بخشی از پروژه «یک کمربند، یک راه» شود. او خبر داده بود که افغانستان از چین درخواست کرده است بخشی از این پروژه عظیم ترانزیتی باشد. عزیزی همچنین گفت که حکومت طالبان یک تیم فنی را به چین خواهد فرستاد تا درباره مسائلی که مانع پیوستن افغانستان به پروژه یک کمربند، یک راه می‌شود، گفت‌وگو کنند. این مقام ارشد طالبان در ادامه گفته بود که در حال حاضر فرصت سرمایه‌گذاری در این کشور بیشتر از هر وقت دیگر فراهم است: «سابق شاید اگر به یک ولایت می‌توانستیم سفر کنیم و سفر به ولایت دیگر ناممکن بود، ولایتی که در آن دسترسی به معدن، زراعت، صنعت یا انرژی و برق زیادتر است، امروز تمام مناطق افغانستان آماده سرمایه‌گذاری است».

سرپرست وزارت صنعت و تجارت طالبان خواستار افزایش سرمایه‌گذاری چین در افغانستان شد و گفت هر آنچه چین نیاز دارد مانند لیتیوم، مس و آهن در افغانستان موجود است.

پروژه «یک کمربند، یک راه » یک دهه پیش به ابتکار شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین راه‌اندازی شد و بزرگ‌ترین پروژه زیربنایی به حساب می‌آید که راه قدیمی ابریشم را از یک طرف به اروپا و آفریقا و از سوی دیگر به چین وصل می‌کند. دهلیز اقتصادی پاکستان و چین بخشی از این پروژه است.