انحصار؛ بلای جان استارتاپ‌های بیمه

یک هفته از قطع دسترسی استارتاپ‌ها به سامانه استعلام بیمه می‌گذرد. علت آن نیز افزایش قابل توجه تعرفه‌های اتصال به آن است. هیچ مسیر جایگزینی نیز وجود ندارد و تنها راهی که از سوی بیمه مرکزی جلوی پای این کسب‌وکارها قرار گرفته، پذیرش نرخ‌های جدیدی است. تعرفه‌هایی که بنابر اعلام انجمن فین‌تک تا 40 برابر افزایش یافته که  یک چهارم درآمد استارتاپ‌ها را به خود اختصاص خواهد داد.

به گزارش «فن‌زی» گروه فناوری اطلاعات حامی بیمه یا همان شرکت «فنحاب»، بازوی فناوری اطلاعات بیمه مرکزی، قرار بود تسهیلگر مسیر فعالیت استارتاپ‌ها باشد، اما خود تبدیل به چالشی برای نوآوری در این صنعت شده است. کسب‌وکارهای آنلاین خدمات بیمه‌ای مورد نیاز مثل استعلام بیمه‌نامه را باید تنها از این شرکت تهیه کنند؛ اتفاقی که از آن به عنوان انحصاری شدن این فضا یاد می‌شود.

با ادامه این وضعیت شاهد یک بازی سه سر باخت برای دولت، مردم و کسب‌وکارهای خصوصی خواهیم بود. البته با انتخاب رئیس کل جدید بیمه مرکزی و سخنان رئیس جمهور درباره انتصاب وی، این امیدواری وجود دارد که چالش‌های پیش آمده با استارتاپ‌ها حل شود.

انحصار قاتل نوآوری است

«انحصار» و «نوآوری» دو کلمه‌ای هستند که در یک جا جمع نمی‌شوند و یکی قاتل دیگری است. «محمدرضا فرحی»، رئیس کمیسیون اینشورتک انجمن فین‌تک آن دو را «جن و بسم‌الله» می‌داند و «به شبکه شرق» می‌گوید: «با ایجاد انحصار، یک منبع درآمد مطمئن و همیشگی برای مجموعه ساخته می‌شود. بنابراین دیگر نیازی به نوآوری نیست. نوآوری که بیشترین بهره را به مردم می‌رساند، با وجود انحصار اتفاق نخواهد افتاد.»

به باور او انحصارگری در بازارهای رقابتی، منجر به ایجاد نابازار می‌شود: «اگر این انحصار در اختیار شرکت به معنای واقعی خصوصی باشد، باز هم به علت مزیت رقابتی غیرمنصفانه‌ای که ایجاد می‌کند، در نهایت روابط بین دو شرکت خصوصی که معمولاً بر مبنای برد-برد است را از بین برده، فلسفه قراردادهای متوازن و دارای منطق برای هر دو طرف را زیر سؤال می‌برد و قدرت مذاکره زیادی به یکی از طرفین می‌دهد؛ چراکه طرف مقابل امکان دریافت سرویس از سایر بازیگران بازار را ندارد.»

فرحی اعتقاد دارد در این شرایط اگر ماهیت شرکت خصوصی انحصارگر مستقیم به دولت بازگردد، با مشکل دیگری روبه رو خواهیم بود: «مدیران آن شرکت به طور مستقیم در شرکت منفعتی ندارند، بنابراین نگاهشان کوتاه مدت است و با تغییر دولت‌ها، ممکن است آنها نیز تغییر کنند و سیاست‌های انحصاری شرکت نیز عوض شود. این در حالی است که ماندگاری مدیران در شرکت‌های خصوصی به دلیل ثبات طولانی مدت در لایه مالکین و سهامداران، معمولا طولانی مدت است، اما در دولت‌ها با چنین پدیده‌ای روبه رو نیستیم.»

گروه فناوری اطلاعات حامی بیمه (فنحاب) دقیقاً چنین وضعیتی دارد، از یک سو ارائه دهنده خدمات انحصاری به استارتاپ‌های بیمه‌ای است و از سوی دیگر با وجود خصوصی نامیده شدن، وابسته به بیمه مرکزی است. در طول سه سال گذشته نیز سه مدیرعامل به خود دیده است. البته با نگاه فعلی رئیس جمهور شاید اوضاع تغییر کند.

فرحی وضعیت فعلی را عامل دو مفسده می‌داند، یکی غیرمنطقی کردن قراردادها برای بخش خصوصی که مجبور هستند فقط از خدمات یک شرکت استفاده کنند و دیگری تغییر متناوب سیاست‌ها: «اگر ذات و فلسفه راه‌اندازی این سامانه تسهیل‌گری یا کمک به نوآوری و مردم هم باشد، باز به همان دو علت ذکر شده، در عمل این مفسده‌ها رو با خود به دنبال خواهد داشت. اینجا بحث شخص مطرح نیست؛ حتی اگر ما که در حال حاضر منتقد وضع موجود هستیم نیز به عنوان مدیرعامل آن شرکت انتخاب شویم، انحصار باعث می‌شود تا منافع، اهداف و مقتضیات طرف مقابل را در نظر نگیریم.»

بازی سه سر باخت

بازنده اصلی این اتفاق چه کسانی هستند؟ رئیس کمیسیون اینشورتک در پاسخ به این سؤال می‌گوید در دراز مدت همه بازنده هستند حتی شرکت انحصارگر: «این یک بازی باخت-باخت-باخت برای دولت، مردم و کسب‌وکارهاست.»

به اعتقاد او مردم بازنده‌اند؛ چراکه در نبود نوآوری و با انحصار و تصدی‌گری دولتی، سرویس با کیفیت پایین‌تری می‌گیرند. کسب‌وکارهای بخش خصوصی هم متضرر می‌شوند زیرا مجبور هستند تا همه چیز را بپذیرند.

فرحی دولت را نیز بازنده این ماجرا می‌داند، چراکه هدف دولت در دراز مدت این است که رزومه عملکردی خوبی از خود به جا بگذارد، مثلاً بگوید در صنعت بیمه توانسته‌ نوآوری ایجاد و از کسب‌وکارهای نوآور حمایت کند و اقتصاد دیجیتال را رشد دهد. اما این موضوع اتفاق نخواهد افتاد زیرا سرمایه‌گذاران انگیزه سرمایه‌گذاری روی بخش خصوصی ندارند: «یکی از ریسک‌هایی که سرمایه‌گذار بخش خصوصی همواره آن را بررسی می‌کند و در صدر موضوعات مؤثر برای ورود به یک حوزه است، ریسک رگولاتور است. اینکه چقدر نهاد ناظر در آن بخش به قول معروف وسط دست و پای کسب‌وکارهاست و به چه میزان نحوه نظارت آن هوشمندانه است.» 

اتفاقی که به باور او در صنعت پرداخت شاهد آن هستیم و بانک مرکزی با کسب‌وکارها و هلدینگ‌های مختلف، به اسم رگولیشن در عمل بیزنس می‌کند و موجب شده تا نظام پرداخت کشور به چند شرکت منحصر شود: «صرفا برای ظاهر قضیه بحث پرداخت‌یارها را داریم که رشد آنچنانی نداشتند و فضای جذابی برای سرمایه‌گذارها نبوده.»

اثرات منفی بر تجربه مشتریان

«حامد ولی‌پوری»، مدیرعامل ازکی در گفت‌وگو با «شبکه شرق» تأثیر اتفاقات اخیر بر تجربه مشتریان را از دو منظر بررسی می‌کند: «بعد از حذف بیمه‌نامه فیزیکی، مردم برای اطلاع از سوابق بیمه‌نامه خود به سرویس‌های استعلامی نیاز پیدا کردند. در این بین نیز استارتاپ‌ها به واسطه ارائه انواع سرویس و کیفیت خدمات به مرجع معتبری برای استعلام بیمه‌نامه تبدیل شدند. بخش زیادی از کاربران هم برای مطلع شدن از سوابق بیمه‌ای این فرآیند استعلام را انجام می‌دهند که تجربه کاربری فرآیند استعلام از استارتاپ‌ها بهتر است؛ در نتیجه موجب شده روزانه افراد زیادی از طریق پلتفرم‌های استارتاپی این فرآیند استعلام را انجام دهند.»

این اثرگذاری منفی همچنین شامل حال مشتریانی می‌شود که قصد خرید بیمه‌نامه دارند. وقتی که این سرویس وجود ندارد؛ کاربران برای خرید بیمه نمی‌توانند اطلاعات بیمه‌نامه قبلی را به راحتی بررسی کنند و نبود این اطلاعات می‌تواند تجربه کاربران را به طور جدی تحت تاثیر قرار بدهد.

یک چهارم از درآمد استارتاپ‌ها، پَر!

تعرفه جدید تعیین شده از سوی سامانه استعلام بیمه، چه میزان از درآمد عملیاتی استارتاپ‌ها را شامل می‌شود؟ ولی‌پوری در پاسخ به این سوال، ابتدا اختلاف نظرها با بیمه مرکزی را یادآور می‌شود که منطقی متفاوت با کسب‌وکارها دارند: «اختلاف نظر اصلی ما با بیمه مرکزی در مورد هزینه سرویس‌هایی است که باید بیمه مرکزی به عنوان رگولاتور ارائه دهد. بیمه مرکزی از منطق کسب‌وکارها برای قیمت‌گذاری پیروی نمی‌کند و ممکن است طوری رفتار کند که متناسب با سیستم کسب‌و‌کارها عادلانه و منصفانه نباشد. این دقیقا جایی است که ما به مشکل میخوریم و ما اینجا از نهادی صحبت می‌کنیم که محل درآمد و نوع تصمیم‌گیری آن وابسته به نوع قیمت‌گذاری‌اش نیست و به صورت انحصاری این سرویس را ارائه می‌دهد.»

حال این نحوه قیمت‌گذاری را کنار ارائه انحصاری سرویس بگذارید. استارتاپ‌ها نمی‌توانند از شرکت دیگری این سرویس را بگیرند. بیمه مرکزی از چند سال پیش شرکت‌های بیمه‌ای را هم از ارائه این سرویس به دیگران منع کرده است. تعرفه‌ای که به گفته مدیرعامل ازکی، 25 درصد از درآمد عملیاتی استارتاپ‌ها را به خودش اختصاص می‌دهد که واقعا هزینه زیادی برای استارتاپ‌ها است و همین که با این منطق بیمه مرکزی وارد فضای کسب‌وکارها می‌شود و قیمت‌گذاری را انجام می‌دهد، عملا استارتاپ‌ها را دچار مشکل می‌کند.

صنعت بیمه با خطر جدی روبه رو است

ولی‌پوری اعتقاد دارد ورود بیمه مرکزی به عنوان یک نهاد تنظیم‌گر به فضای کسب‌وکار، می‌تواند بازار را دچار مشکلات جدی کند: «نهادی وجود دارد که به عنوان رگولاتور از یک قدرتی برخوردار است که سایر بازیگران بازار آن را ندارند. در نتیجه می‌تواند در آن فضا تصمیماتی بگیرد که بازار را از حالت عادلانه خارج کند. مثلاً سال‌هاست که بیمه مرکزی این سرویس استعلام مورد بحث را به صورت رایگان در اختیار فروشندگان بیمه قرار می‌دهد. منطقشان نیز این است که بیمه مرکزی خود را در یک لایه، شریک تجاری شرکت‌های بیمه تعریف می‌کند و شرکت‌های بیمه هم می‌توانند به فروشندگان خود این سرویس را به رایگان اختصاص دهند.»

این اتفاقی است که سال‌هاست در صنعت بیمه رخ می‌دهد. حال به نظر می‌رسد بیمه مرکزی مسیر جدیدی برای درآمدزایی دوباره پیدا کرده است.

ولی‌پوری در این باره می‌گوید در یک لایه دیگر بیمه مرکزی با ورود به لایه کسب‌و‌کار استارتاپ‌ها می‌تواند برای خودش بازار جدیدی را شکل دهد. با توجه به اینکه آنها به عنوان استارتاپ همان نقش فروشنده بیمه را برای شرکت‌های بیمه دارند، اما بیمه مرکزی یکبار از شرکت بیمه این هزینه را دریافت می‌کند و مجدد با دریافت هزینه از استارتاپ‌ها محل درآمد جدیدی را برای خودش شکل می‌دهد. زمانی که بیمه مرکزی به صورت انحصاری این سرویس را ارائه می‌دهد و در این لایه اجازه ورود سرویس دهنده دیگری را نمی‌دهد، حتی شرکت‌های بیمه را از ارائه سرویس به استارتاپ‌ها منع می‌کند. این رویکرد بسیار خطرناکی است که می‌تواند صنعت بیمه را دچار چالش کند: «ورود بیمه مرکزی به صورت انحصاری به این لایه از بازار، که حتی شرکت‌های بیمه از ارائه سرویس به استارتاپ‌ها منع می‌شوند، خطرناک است. ما از روحیه انحصار طلبی در بیمه مرکزی که دارای تضاد منافع جدی است، صحبت می‌کنیم. این روحیه می‌تواند به لایه‌های دیگر هم نفوذ کند و این یک خطر جدی است. سال‌هاست که این نهاد می‌خواهد لایه تصدی‌گری خود را به زمینه پرداخت و صدور بیمه نیز گسترش دهد که ما موافقت نکردیم.»

لطمه به برند و اعتبار شرکت‌ها

«بهاره شریفیون»، نایب رئیس هیئت مدیره «بیمه دات کام»، بزرگترین چالش قطع دسترسی به سامانه استعلام بیمه را لطمه به اعتبار و برندشان می‌داند.

برندسازی که یک شبه اتفاق نمی‌افتد، اما در کوتاه‌ترین زمان ممکن آسیب می‌بیند و بازیابی آن کار سختی است. کاربری که همیشه به سایت یا اپلیکیشن یک استارتاپ بیمه‌ای مراجعه و با دریافت یک سری خدمات، فرایند خرید خود را سریعتر طی می‌کرده، حال می‌بیند استعلام بیمه برای او به درستی نمایش داده نمی‌شود. اولین فکری که او می‌کند این است که مشکل از سایت یا اپلیکیشن آن شرکت است.

شریفیون در این باره می‌گوید سرمایه گذاری‌های زیادی در حوزه‌های مختلف برای بهبود تجربه کاربران انجام داده‌اند، اما با یک قطعی اولین چیزی که آسیب می‌بیند، برند آنهاست. او از این موضوع به عنوان بزرگترین مشکل دسترسی به سامانه استعلام بیمه یاد می‌کند. مشکلی که پیش‌بینی می‌کند شاید از این هم فراتر برود و با ریسک‌های بیشتری نیز از سوی بیمه مرکزی روبه رو شوند.

شریفیون، جدای از اینکه چه کسی رئیس کل بیمه مرکزی است، از این نهاد درخواست می‌کند تا به مقوله استارتاپ‌ها، نوآوری و اینشورتک‌ها بپردازند، با دیدگاهی باز و بررسی نمونه‌هایی که در دنیا وجود دارد. به باور او برخوردها نباید با هدف حفظ منافع یک شرکت، نماینده بیمه یا شخص خاصی باشد و تصمیماتی بر این اساس گرفته شود.

شریفیون اعتقاد دارد آنها باید خیالشان از قطع و وصل نشدن خدمات و کیفیت سرویس‌ها راحت باشد تا به این فکر کنند که بر مبنای داشته‌هایشان می‌توانند چه اتفاقاتی را رقم بزنند. اتفاقات نوآورانه‌ای که در نهایت سود آن به مردم می‌رسد، اما تا به امروز نمی‌توانند حتی روی سرویس‌هایی که در اختیارشان قرار می‌گیرد حساب باز کنند؛ چراکه هر لحظه این تهدید وجود دارد که این سرویس‌ها قطع شوند. همانند وضعیتی که اکنون با آن روبه رو شدند و به سنهاب دسترسی ندارند.

شریفیون با تأکید بر لزوم تغییر نگاه بیمه مرکزی به شبکه شرق می‌گوید الان زمانی نیست که این نهاد به شرکت‌های کاملاً خصوصی که وارد فضای بیمه و تکنولوژی شدند، نگاه درآمدی داشته باشد. اتفاقی که موجب می‌شود تا در ارائه آن سرویس آنقدر به مشکل بخورند که حتی قید آن را بزنند.

به اعتقاد او بیمه مرکزی باید به صورت کلان به موضوع نگاه کند، تصمیم بگیرد و ابلاغ کند. این قطع و وصل خدماتی که شاهد آن هستیم نتیجه‌ای جز فراری دادن سرمایه‌گذارها نخواهد داشت. اتفاقی که ریسک بزرگی برای این صنعت به حساب می‌آید.

نگاه‌ها به استارتاپ‌ها باید تغییر کند

دو روز پیش رئیس کل بیمه مرکزی تغییر کرد و «پرویز خوشکلام خسروشاهی» عهده‌دار این سمت شد. «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت پس از تأیید این انتصاب، از مدیر جدید بیمه مرکزی خواست تا با یافتن راهکارهای خلاقانه و نوآورانه، در راستای کارآمدی، بهره‌وری و افزایش رضایتمندی مردم عمل کنند.

بنابراین انتظار می‌رود تا خسروشاهی در اولین اقدامات خود، چالش چند ساله استارتاپ‌های بیمه‌ای را سر و سامان دهد. او آذر 1401 در برنامه تلویزیونی «چشم‌‌انداز» از ورود استارتاپ‌‌ها به عنوان نقطه عطفی در صنعت بیمه یاد کرده بود.

استارتاپ‌ها آمده‌اند تا چالش‌های قدیمی را حل و زندگی را برای مردم آسان‌تر کنند. به طور مثال قبل از نوآوری‌های رخ داده در صنعت بیمه، افراد مجبور بودند برای تمدید بیمه‌نامه خودرو حضوری به نمایندگی‌ها مراجعه کنند. حال در کمترین زمان ممکن و بدون ماندن در ترافیک، می‌توانند بیمه‌نامه‌شان را آنلاین تمدید کنند.

این دست اقدامات از سوی نهادهای دولتی نه تنها مشکلی را حل نکرده، بلکه انگیزه بخش خصوصی را کاهش داده و به نوآوری ضربه زده است.