مضرات مصرف کافئین در دوران حاملگی

کافئین ماده‌ای شیمیایی از خانواده آلکالوئید گزانتین است که در گیاهان خوراکی مثل قهوه، کاکائو، چای و کولا پیدا می‌شود. این ماده اثر تحریک‌کنندگی دارد و باعث جلوگیری از خوابیدن می‌شود. کافئین موجود در چای را تئین می‌نامند.
میزان کافئین موجود در قهوه ۵۰ تا ۷۰ درصد بیشتر از چای است.
مقدار مجاز برای مصرف در حاملگی ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز می‌باشد و مهم است که فرد حامله بیش از این مقدار مصرف نکند. ۸۵ درصد افراد حتی در کشور‌هایی که مصرف قهوه بالایی دارند، بیش از مقدار مجاز مصرف نمی‌کنند.
در کشور ما مصرف چای بیشتر است تا قهوه، ولی این ماده در نوشابه‌هایی مثل انرژی‌زاها، پپسی‌کولا و شکلات‌های کاکائویی یا شکلات‌های قهوه در انواع کیک و بیسکویت و نیز در بعضی از دارو‌ها مثل دارو‌های سرماخوردگی، دارو‌های میگرن و قرص‌های ضدچاقی و یا حتی در شامپو‌های کافئینه وجود دارد. گاه خودمان به عنوان طعم‌دهنده مثلا به شیر اضافه و به صورت شیرکاکائو یا شیر قهوه مصرف می‌کنیم.
* با توجه به اینکه افراد از نظر متابولیزه کردن کافئین در کبد با هم فرق دارند، مصرف کافئین در افرادی که دیرتر متابولیزه می‌شود، در دوران حاملگی مضرتر است، به ویژه که خود حاملگی متابولیزه کردن را کند می‌کند، یعنی کافئین مدت طولانی‌تری در بدن مادر و جنین می‌ماند.
مصرف کافئین در حاملگی
باید مواظب باشیم که مصرف روزانه در حاملگی در حد مجاز باشد. کافئین به راحتی از جفت عبور می‌کند و به مایع آمنیوتیک و گردش خون جنینی می‌رسد. در سه ماهه سوم که گردش خون جفتی بیشتر است، میزان بیشتری کافئین از مادر به جنین می‌رسد تا سه ماهه اول. اثر کافئین یک ساعت پس از خوردن ظاهر می‌شود و نیمه عمر آن ۴ تا ۶ ساعت است و در حاملگی به ویژه در سه ماهه سوم به ۱۸ ساعت می‌رسد. راه متابولیزه شدن آن کبد و از طریق آنزیم سیتوکروم P۴۵۰ است. مقدار این آنزیم در افراد متفاوت است. کسانی که مقدار کمتری آنزیم دارند، کافئین را دیرتر دفع می‌کنند.
در جنین به دلیل اینکه آنزیم‌های کبدی متابولیزه کننده کافئین کم هستند، وقتی کافئین از طریق خون مادر به جنین می‌رسد، دیرتر متابولیزه می‌شود. کافئین اعتیادآور است و علائم قطع آن به صورت سردرد، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و خستگی تظاهر می‌کند. بیشتر ما ایرانی‌ها که عادت به خوردن چای داریم، وقتی در دسترسمان نباشد، دچار علائم فوق می‌شویم.
میزان کافئین موجود در مواد غذایی
هر لیوان ۲۳۵ میلی‌لیتری قهوه دم کرده به طور متوسط ۱۳۳ میلی‌گرم کافئین دارد، لذا اگر خانمی در شبانه‌روز از دیگر مواد کافئین‌دار استفاده نکند، مجاز است دو لیوان قهوه دم‌کرده بخورد.
هر لیوان ۲۳۵ میلی‌لیتری قهوه فوری به طور متوسط ۹۳ میلی‌گرم کافئین دارد و در همین مقدار قهوه دکافئینه، به طور متوسط ۵ میلی‌گرم کافئین هست.
در ۲۳۵ میلی‌لیتر اسپرسو، به طور متوسط ۳۲۰ میلی‌گرم و در اسپرسو دکافئینه، در ۲۳۵ میلی‌لیتر، ۳۲ میلی‌گرم کافئین وجود دارد.
در یک لیوان ۲۳۵ میلی‌لیتری چای دم‌شده، به طور متوسط ۵۳ میلی‌گرم کافئین و در یک لیوان ۲۳۵ میلی‌لیتری چای سبز دم‌شده، به طور متوسط ۲۸ تا ۳۸ میلی‌گرم کافئین وجود دارد.
در هر لیوان ۳۵۵ میلی‌لیتری نوشابه‌های رژیمی یا معمولی، ۳۵ تا ۴۷ میلی‌گرم کافئین وجود دارد و فانتا و سون‌آپ، کافئین ندارند.
نوشابه‌های انرژی‌زا مثل ردبول در هر ۲۳۵ میلی‌لیتر ۸۰ میلی‌گرم کافئین دارند.
بستنی شکلاتی یا قهوه‌ای در هر ۲۳۵ میلی‌لیتر، ۵۰ تا ۸۵ میلی‌گرم کافئین دارند.
هر ۴۰ گرم شکلات حدود ۹ میلی‌گرم کافئین دارد و همین مقدار شکلات سیاه حاوی ۵/۳ برابر یعنی ۳۱ میلی‌گرم کافئین است.
کاکائوی داغ ۲۳۵ میلی‌لیتری ۳ تا ۱۳ میلی‌گرم کافئین دارد.
خانم‌های حامله احتیاط کنند!
مصرف قهوه ممکن است کاتکولامین‌های موجود در خون را بالا ببرد و انقباض عروق رحمی و جفتی بدهد و باعث هیپوکسی جنینی یعنی کم رسیدن اکسیژن به جنین بشود.
تاثیر قهوه تا سال ۲۰۱۹ با مطالعات انجام شده در مورد ایجاد جنین کم‌وزن، سقط، ناهنجاری جنینی و تاثیر در ایجاد ناباروری اثبات نشده است.
پس با توجه به اینکه افراد از نظر متابولیزه کردن کافئین در کبد با هم فرق دارند، مصرف کافئین در افرادی که دیرتر متابولیزه می‌شود، در دوران حاملگی مضرتر است، به ویژه که خود حاملگی متابولیزه کردن را کند می‌کند، یعنی کافئین مدت طولانی‌تری در بدن مادر و جنین می‌ماند.
توصیه می‌کنیم که قبل از حاملگی و در حاملگی و شیردهی، میزان مصرف کافئین بیشتر از حد مجاز نباشد و به نظر می‌رسد در کسانی که قبل از حاملگی کافئین زیادی مصرف می‌کنند، احتمال دیابت حاملگی بالا می‌رود.
در مراجعینی که عادت به مصرف دفعات زیاد چای یا قهوه بیش از حد معمول دارند، توصیه می‌کنیم در حاملگی غلظت آن را کم کنند که از میزان ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز بیشتر نشود و یا از انواع قهوه دکافئینه (بدون کافئین) استفاده کنند.
در حال حاضر ما مشکل جدی با مصرف کافئین در خانم‌های حامله نداریم، بلکه مشکل ما در سال‌های اخیر مصرف گیاهان دارویی بعضا ناشناس است که معمولا به صورت ترکیب چند گیاه می‌باشد که حتی مصرف‌کننده، اسم آن را هم نمی‌داند.