اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی در بستر پلتفرم‌های پخش آنلاین، از جمله پدیدارهای تازه‌ای است که در پی شیوع و فراگیری ویروس کرونا در کشور به اجرا درآمده است. از زمان اجرای این طرح که با اکران فیلم سینمایی«خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا آغاز شده، با نمایش فیلم «طلا» ساخته پرویز شهبازی ادامه یافته و مدتی است زمزمه‌های تازه‌ای مبنی بر اکران فیلم‌های سینمایی دیگر هم در قالب آن به گوش می‌رسد، تاکنون تحلیل‌ها و ارزیابی‌های مختلفی در میان اهالی سینما و دست‌اندرکاران هنر هفتم اقامه شده است که بخشی از آنها در موافقت و بخش دیگری در مخالفت با اجرای این طرح ابراز شده‌اند. موافقان عمدتاً بر عواملی چون تأثیر مثبت اجرای این طرح بر تداوم حرکت چرخ اقتصادی سینما در عصر فراگیری کرونا - ولو در مقیاسی حدأقلی- تأکید می‌ورزند و مخالفین نیز بر دلایلی نظیر احتمال کمرنگ شدن اقبال عمومی نسبت به سالن‌های سینما در دوران پساکرونا و نقض حقوق مالکیت معنوی آثار سینمایی به واسطه اکران آنلاین پافشاری می‌کنند.
از این‌رو تصمیم گرفتیم برای واکاوی ابعاد و زوایای پیدا و پنهان موضوع اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی در کشور، به سراغ «سهیل سلیمی» کارگردان جوان سینمای ایران برویم و درباره این موضوع محوری، اهم چالش‌ها و فرصت‌های فراروی آن به گفت‌وگو بنشینیم.
تعریف غلط ارشاد از فیلمساز
سلیمی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی تسنیم، ضمن ارزیابی طرح اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی در کشور به دلیل شرایط ناشی از فراگیری ویروس کرونا گفت: ما در کشورمان برای فیلمساز تعریفی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد کرده‌ایم که این تعریف شدیداً موجب تولید مافیا و ایجاد رانت شده است؛ تعریف مذکور عبارت است از اینکه فیلمساز کسی است که سه فیلم سینمایی اکران شده داشته باشد؛ در غیر این‌صورت فیلمساز محسوب نمی‌شود؛ بنابراین اگر شما زمانی به بیمه یا برخی دیگر از تسهیلاتی که شامل فیلمسازان می‌شود نیاز داشته باشید، باید به هزار ترفند عجیب و غریب متوسل شوید. جالب است که این قاعده در هیچ کجای جهان وجود ندارد؛ در سراسر دنیا کسی که فیلم سینمایی ساخته باشد، چه فیلمش در سینما اکران شود و چه در تلویزیون و چه در پلتفرم‌های پخش اینترنتی و... فیلمساز محسوب می‌شود.
وی عنوان کرد: ما در کشورمان قوانین عجیب و غریبی داریم که می‌گوید تله‌فیلم مختص تلویزیون است و اگر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برود، این وزارتخانه به آن کاری ندارد؛ یا برخی اختلافات دیگر که میان ارشاد و تلویزیون وجود دارد و در نهایت باعث قربانی شدن هنرمند می‌شود. متأسفانه فضای سینمایی کشور ما به‌گونه‌ای است که به شکل زنجیره‌وار زمینه‌ساز ایجاد چنین رانت‌هایی است. جالب است که اسپیلبرگ پیش از آنکه پا به عرصه ساخت فیلم‌های سینمایی بگذارد، تله فیلم می‌ساخت اما در همان زمان که تله‌فیلم می‌ساخت هم فیلمساز محسوب می‌شد.
اکران آنلاین؛ طرحی برای شکستن قواره‌های رانتی سینمای ایران
این کارگردان افزود: فکر می‌کنم اکران آنلاین فرصتی گرانبها و موقعیتی استثنایی برای شکستن قواعد و قواره‌های رانتی در سینمای ایران است و می‌تواند به طرحی مؤثر برای مبارزه با آسیب‌هایی که در سینمای ما وجود دارد تبدیل شود و حق امتیاز عجیبی که عده‌ای برای خود قائل شده‌اند را از میان بردارد؛ این طرح همچنین قادر است تقسیم‌بندی‌های غلطی نظیر فیلم سینمایی، ویدیوئی، تلویزیونی و... را بی‌اعتبار کند و از چنین زاویه‌ای طرح اکران آنلاین فرصت بسیار خوبی است.
وی اضافه کرد: ما با نسلی از مخاطبان مواجهیم که دوست دارند در تلفن همراه و تبلت‌هایشان فیلم تماشا کنند؛ جا دارد که اکنون سینما به این موضوع نیز ورود کند و برای این دسته از مخاطبان نیز کاری کند؛ گرچه اکنون سینما به دلیل شرایط ناشی از فراگیری ویروس کرونا مجبور به چنین کاری شده است؛ حال‌آنکه فکر می‌کنم اتفاق درست‌تر این بود که سینما خیلی قبل‌تر از این‌ها به این فکر بیفتد و برای این منظور، گروهی از فیلمسازان و تهیه‌کنندگان پیش‌قدم شوند؛ این فضا برای جذب مخاطبان این‌چنینی فضایی کاملاً بکر و آماده است و می‌تواند باعث شود که مخاطب به جای آنکه مدام فیلم‌های خارجی را دانلود و تماشا کند، در خلوت خود با محصولات کشورش ارتباط بیشتری برقرار سازد.
سلیمی ادامه داد: کسر قابل توجهی از مخاطبان عام فیلم‌های خارجی بدون اینکه از ماهیت این فیلم‌ها اطلاعی داشته باشند، صرفاً از روی پوستر فیلم، آن را دانلود می‌کنند و معلوم نیست پس از تماشای چنین فیلم‌هایی چه چیزی گیرشان خواهد آمد.
برخی فیلمسازان به مدیوم اثر هنری بی‌توجه‌اند
وی با تأکید بر لزوم شناخت فضای هر درام و انتخاب مدیوم مناسب برای عرضه آن یادآور شد: در بسیاری از مواقع، سازندگان فیلم‌ها در کشور ما؛ چه در مقام تهیه‌کننده و چه در مقام کارگردان به این نکته مهم توجه نمی‌کنند که هر اثر هنری مدیوم مختص خود را دارد؛ بدین معنا شما نمی‌توانید هر قصه‌ای را که به دستتان رسید بر صحنه تئاتر اجرا کنید و به همین ترتیب نمی‌توانید هر داستانی که با آن مواجه شدید را بر پرده سینما روایت کنید؛ هر قصه مدیوم خاص خود را دارد و این مدیوم می‌تواند شامل تلویزیون، سینما، تئاتر، پلتفرم‌های پخش آنلاین و... باشد.
این فیلمساز افزود: اینکه می‌گوییم برخی فیلم‌ها باید در بستری جز سینما عرضه شوند، به دلیل ضعف آنها نیست؛ بحث اصلی به مدیوم مقتضی و مناسب آنها بازمی‌گردد؛ یک درام به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد برای اکران در سینما مناسب است و درام دیگری به همین دلیل برای عرضه در فضای مجازی مناسب‌تر است؛ چراکه در این فضا می‌تواند مخاطب بیشتری را جذب کند.
نمی‌شود با تزریق پول‌های دولتی چرخه اکران سینمایی را حفظ کرد
کارگردان فیلم سینمایی «فرشتگان قصاب» در پاسخ به این پرسش که آیا اکران آنلاین می‌تواند تهدیدی برای اکران آتی فیلم‌ها در سالن‌های سینما باشد یا خیر، بیان کرد: شاید پاسخ من به این پرسش کمی بی‌رحمانه باشد اما قانون طبیعت همین است و نمی‌توان در مقابل آن ایستادگی کرد؛ وقتی ماموت‌ها نتوانستند خودشان را با هوای گرم زمین هماهنگ کنند، لاجرم منقرض می‌شوند. شاید زمانی دوران تماشای فیلم در سالن‌های سینما هم به پایان برسد؛ نمی‌شود با زور، به واسطه تزریق پول‌های دولتی و فشار به فیلمساز بخواهیم این چرخه را به هر قیمت حفظ کنیم؛ بنابراین لازم است که فرزند زمان خودمان باشیم.
برخی بیشتر از خالقان سینما برای آن تقدس قائل‌اند!
وی متذکر شد: برخی از دوستان سینماگر ما برای پرده سینما تقدسی قائل‌اند که میزان آن از کسانی که این پرده را خلق کرده‌اند بیشتر است! اصطلاحاً می‌گوییم که فلانی کاتولیک‌تر از پاپ است؛ سینما یک ابزار است؛ چرا باید تقدس داشته باشد؟ این ابزار تا زمانی قابل استفاده است که پاسخگوی نیازهای ما باشد؛ اگر زمانی پاسخگوی نیازهای ما نباشد باید آن را تغییر دهیم.
وی تصریح کرد: فهم این نکته ضروری است که پیشرفت و حرکت روبه‌جلو مستلزم این است که برخی مظاهر تمدنی که به آن عادت کرده‌ایم را کنار بگذاریم؛ چه‌بسا بتوانیم در این فضا مبدع باشیم و فضای جدیدی را متناسب با شرایط کنونی خلق کنیم.
پاسخ‌های قدیمی به نیازهای جدید، بحران‌آفرین است
این سینماگر اظهار کرد: چرا ما باید طرح «سینما ماشین» را که در دهه‌های 60 و 70 در غرب مورد توجه بوده است عیناً تکرار کنیم؟ به دلیل اینکه ایده نو و برنامه تازه‌ای برای آینده نداریم و از افکار نو استفاده نمی‌کنیم؛ به قول هگل؛ "پاسخ‌های قدیمی به نیازهای جدید، بحران‌آفرین است." بی‌شک بهره‌گیری از طرح‌ها و ابداعات جدید، قادر است که سینما را نجات دهد.
سلیمی با اشاره به چالش‌های اکران آنلاین نظیر نقض حقوق مالکیت معنوی آثار هنری گفت: مسئله مالکیت معنوی آثار هنری از آن دست مسائلی است که در کشورهای پیشرو صنعت سینما هم به تمامه حل نشده است و این کشورها در مواجهه با این چالش به نوعی همزیستی مسالمت‌آمیز تن داده‌اند. با این‌وجود؛ سازندگان آثار هنری در این کشورها به واسطه تبلیغات و قانونگذاران نیز با وضع قوانین سفت و سخت و سیاست‌های تنبیهی بازدارنده، توانسته‌اند به میزان قابل توجهی مخاطبان را اقناع و مجاب کنند که از محصولات اورجینال استفاده کنند.
به جای جنگ با هکرها بر مخاطبان تأثیر بگذاریم
وی افزود: سیاستگذاران در کشورها در وهله نخست سعی می‌کنند مخاطبانشان را تحت تأثیر قرار دهند تا اینکه بخواهند به جنگ هکرها و ناقضان حقوق مالکیت معنوی بروند؛ این دو روش در این کشورها به خوبی پاسخ داده است و قانون و مشوق‌های فرهنگی به درستی کارکرد خود را ایفا کرده‌اند.
وی در ادامه به تشریح مشوق‌های فرهنگی جاری در کشورهای پیشرو سینما پرداخت و گفت: برخی از این مشوق‌ها عبارت است از اینکه اگر شما اولین پخش یک فیلم را خریداری کرده باشید، پخش دوم به صورت نیم‌بها برایتان ارائه می‌شود یا اگر فصل نخست یک سریال را خریده باشید، فصل دوم آن با تخفیف 50 درصدی به شما فروخته می‌شود. وجود چنین مشوق‌هایی باعث می‌شود که مخاطب حس کند برایش ارزش بیشتری قائل شده‌اید و او نیز برای مبارزه با اقدامات غیرقانونی برخی سوءاستفاده‌کنندگان با متصدیان امر همراه شود؛ این کشورها با این ترفند هم تعداد مصرف‌کنندگانشان را بالا می‌برند-چراکه قیمت‌ها پایین می‌آید- و هم عرصه را برای فعالیت عرضه‌کنندگان غیرقانونی تنگ‌تر می‌کنند و هزینه رفتارهای غیرقانونی را افزایش می‌دهند.
سینمای ایران از گران‌نمایی رنج می‌برد
این کارگردان سینمای ایران خاطرنشان کرد: نکته دیگری که در این راستا مورد غفلت واقع شده و باید بیش از پیش به آن توجه کرد، این است که ما در سینمای کشورمان گران کار می‌کنیم؛ به همین دلیل تولید آثار سینمایی در کشور ما از هزینه‌های کاذب و گران‌نمایی رنج می‌برد و همین باعث شده است که سینمای ما نتواند به یک سینمای رقابتی تبدیل شود.
وی تأکید کرد: وقتی تولید سینمایی گران باشد، سازندگان از عرضه آثارشان در فضای مجازی هراس خواهند داشت؛ اتفاقی که هم‌اکنون شاهد آنیم.
سلیمی در پایان به تازه‌ترین فعالیت‌های خود در سینما اشاره کرد و گفت: طی سال‌های اخیر مشغول ساخت مجموعه پرتره «رخ» بودم که به تصویر زندگی هنرمندان سینما اختصاص دارد؛ البته در کنار هنرمندان سینما سعی کردیم به چهره‌ها و بزرگان حرفه‌های دیگر هم بپردازیم؛ چراکه بزرگان هر رشته به مثابه تاریخ شفاهی آن رشته‌اند و اساساً یکی از وظایف مهم آثار بصری در سینما و تلویزیون حفظ این تاریخ شفاهی است؛ بنابراین لازم است که در راستای حفظ این گنجینه‌های ارزشمند و ثبت تجارب و دستاوردهای آنها که می‌تواند چراغ راه آینده باشد، تمام تلاش خود را به کار بندیم؛ پیش از آنکه آنها را از دست بدهیم.
