بهترین فیلم‌های ایرانی دهه شصتی

شاید بتوان دهه ۶۰ را یکی از تاریخ‌سازترین دهه‌های فیلم و سینمای ایران دانست. دهه‌ای که کارگردانانی مانند علی حاتمی، داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی و بهرام بیضایی به سینمای ایران معرفی شدند و راه جدیدی را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، برای بقیه کارگردانان باز کردند تا سینمای ایران را به جایی که امروز هست برسانند.

سینمای دهه ۶۰ تفاوت بسیاری با فیلم های دوره ما دارد؛ پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی، سینما را برای فیلمسازان آن دوره سخت‌تر کرد. اما با این حال کارگردانان ما فیلم‌های ماندگاری ساختند. حال امروز با ما همراه باشید تا ۱۰ تا از بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 را با شما مرور کنیم.

مادر (۱۳۶۸)

فیلم مادر به نویسندگی و کارگردانی علی حاتمی، یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 به حساب می‌آید، که البته در زمان اکران خودش، با تمام فروش فوق العاده‌ای که داشت مورد نقد منتقدان نیز قرار گرفت و به گذشته‌گرایی و سنت‌پردازی متهم شد. اما به نظر من می‌توان مادر را جز آن دسته از فیلم‌هایی دانست که به مرور زمان ارزششان بیشتر معلوم می‌شود.

خلاصه فیلم: پیرزنی (رقیه چهره آزاد) که در سرای سالمندان زندگی می‌کند؛ برای آخرین روزهای عمرش، به خانه‌ی قدیمی خود، پیش فرزندانش که هر کدام دل مشغولی‌های خودشان را دارند، بازمی‌گردد. داستان روایت‌گر روزهای آخر زندگی مادر، و حال و هوای فرزندانش است.

هامون (۱۳۶۸)

برعکس فیلم مادر، هامون از همان بدو اکران مورد توجه منتقدان قرار گرفت؛ این فیلم در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم، به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب شده‌است. می‌توان گفت که فیلم هامون به مرور زمان به یک «کالت» در ایران تبدیل شد. فیلم کالت به اثری می‌گویند که طرفداران پر و پا قرصی دارد که مدام دیالوگ‌ها و صحنه‌های فیلم را مرور می‌کنند و اتفاقات فیلم را در زندگی واقعی بازتاب می‌دهند. احتمالا دیالوگ معروف «این زن سهم منه، حق منه، عشق منه، من طلاق نمیدم» را از طرفداران این فیلم زیاد شنیده باشید.

جالب است که بدانید خسرو شکیبایی قبل از ایفا نقش در این فیلم، بازیگر معروفی در سینما نبود و فیلم هامون، سکوی پرتاب وی به سینمای ایران شد.

خلاصه فیلم: فیلم هامون پیرامون مردی به نام حمید هامون (خسرو شکیبایی) می‌گذرد که با توجه به عشق فراوانی که نسبت به همسرش مهشید (بیتا فرحی) دارد؛ زندگی‌اش در حال فروپاشی است. در همین حین حمید در حال نوشتن رساله‌ای با عنوان «عشق در ادیان ابراهیمی» است که آن هم به نتیجه‌ی مطلوبی نرسیده است. تمام این مشکلات باعث شده هامون به شکل ویژه‌ای درگیر تأمل و تعمق در این موضوع شود و دنبال راه حلی برای حل مشکلات عاطفی‌اش باشد.

باشو، غریبه کوچک (۱۳۶۴)

فیلم باشو غریبه کوچک، ساخته سال ۱۳۶۴ است که بعد از چند سال توقیف نهایتا سال ۱۳۶۸ روی پرده سینما رفت. بیضایی میگوید که ایده این فیلم را وقتی به شمال سفر می‌کرده و مهاجران جنوبی را می‌دیده به ذهنش رسیده است و از خود می‌پرسیده یعنی اولین جنوبی که به اینجا آمده چه احساسی داشته و چگونه با محیط سازش پیدا کرده؟

این فیلم در رای‌گیری های مختلف بین المللی جز بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران قرار گرفته است.

داستان فیلم: باشو (عدنان عفراویان) نوجوانی است که در جنگ تحمیلی خانواده خود را از دست داده و مجبور است جنوب را به قصد خانه‌ای جدید ترک کند. او، بدون آنکه بداند، سر از منطقه‌ای در شمال در می‌آورد. زنی بنام نایی (سوسن تسلیمی) سرپرستی باشو را برعهده می‌گیرد. باشو که حتی زبان این منطقه را بلد نیست، کم کم راه و رسم زندگی جدید را یاد می‌گیرد.

گلنار (۱۳۶۷)

کامبوزیا پرتوی تا مدت‌ها به عنوان کارگردان سینما کودک و نوجوان شناخته می‌شد. وی در فیلم گلنار نگاه فانتزی زیبایی به دنیای کودکان دارد. فضای رنگی و بهره بردن از طبیعت در شمال کشور، همراه با موزیک‌های شاد و ماندگار باعث شده این فیلم تا ۳۰ سال بعد، هنوز برای کودکان و بزرگسالان جذابیت داشته باشد. میتوان گفت که گلنار الهام گرفته شده از داستان فولکلور انگلیسی «دختر گیس طلا و سه خرس» است که با نمادهای ایرانی ادغام شده است.

داستان فیلم: گلنار دختر یتیمی است که با مادربزرگ و پدربزرگش زندگی می‌کند. روزی باد دستمال دستبافی که مادربزرگش برایش دوخته بود را به جنگل می‌برد. گلنار به دنبال دستمال در جنگل گم می‌شود و خود را در خانه‌ی خرس‌ها می‌یابد.حال باید راهی برای رهایی و بازگشت به خانه پیدا کند.

اجاره نشین‌ها (۱۳۶۵)

به راحتی می‌توان گفت که ساخت فیلم طنز در دهه ۶۰ با توجه به شرایط ملتهب موجود، خیلی کار آسوده‌ای نبود و مهرجویی با ساخت اجاره نشین‌ها به بی توجهی به شرایط روز متهم شد؛ تا جایی که محسن مخملباف نوشت« حاضر بودم به خودم نارنجک ببندم و مهرجویی را بغل کنم و با هم به آن دنیا برویم» و او را یک فیلم ضد انقلابی می‌دانست. اما با این حال اجاره نشین‌ها تنها فیلم طنز داریوش مهرجویی، یک فیلم اجتماعی بود؛ که مشکلات آن روزهای ایران را به خوبی به تصویر کشید. و امروز با توجه به اینکه بیشتر از ۳۰ سال از ساخت این فیلم می‌گذرد، همچنان می‌توان به راحتی بارها و بارها، اجازه نشین‌ها را تماشا کرد. این فیلم را جز بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 خواند.

داستان فیلم: ساختمانی در حاشیه شهر، بدون وارث مانده است. عباس آقا (عزت‌الله انتظامی) مباشر ساختمان که خودش ساکن آنجاست سعی دارد با همکاری مشاور املاک، آن ملک را تصاحب کند. اما ساختمان اصلا در وضعیت مناسبی قرار ندارد و در این مدت کسی به آن رسیدگی نکرده است.

خانه دوست کجاست؟ (۱۳۶۵)

فیلم (خانه دوست کجاست؟) را می‌توان یکی از بهترین کارهای عباس کیارستمی و همچنین یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 دانست. این فیلم حول محور کودکی دبستانی و دنیای بچگانه او می‌گذر. اما به جرات می‌توان گفت که این فیلم فراتر از یک فیلم شاعرانه بچگانه است که می‌توان دنیای کودکی را در آن یافت. در نهایت (خانه دوست کجاست؟‌) توانست موج جدیدی را درصنعت فیلمسازی راه بی‌اندازد و تقلید از این سبک فیلم زیاد شد. فیلم‌هایی که بجز چند استثنا، نتوانستند به کیفیت و تکامل کیارستمی دست یابند.

داستان فیلم: یک کودک مدرسه‌ای روستایی متوجه می‌شود که دفتر مشق دوستش را اشتباه برداشته است؛ برای جلوگیری از اخراج او، به بهانه خرید نان از خانه خارج می‌شود و راهی دشوار را پیش می‌گیرد تا دفتر را در روستای کناری به صاحبش برساند.

دونده (۱۳۶۳)

دونده اولین فیلم ایرانی بعد از انقلاب بود که مورد توجه جشنواره‌های خارجی قرار گرفت. به جرات می‌توان این فیلم را اگر بهترین نه، یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 خواند. دونده در سال ۱۳۶۴ اکران شد و با نقدر مثبت اکثر منتقدان مواجه شد. شاید نادری سعی داشت با این فیلم بفهماند که «آزادی در رهایی است».

داستان فیلم: امیرو (مجید نیرومند) پسرک تنهایی است که رویای مهاجرت به آن سوی خلیج فارس را دارد؛ اما اوضاع بد و نابسامان مالی او را وادار به جمع کردن قوطی‌های خالی، واکس زدن کفش و فروش آب یخ و این قبیل کارها می‌کند. تا اینکه امیرو متوجه می‌شود برای این که بداند اون سوی آب‌ها چه خبر است باید بیشتر بیاموزد. پس به مدرسه شبانه می‌رود تا الفبا یاد بگیرد.

بایسیکل ران ( ۱۳۶۷)

بایسیکل ران (به فارسی: دوچرخه سوار)‌ به نویسندگی و کارگردانی محسن مخملباف در سال ۱۳۶۷ به اکران درآمد. مخلمباف با یک فیلم غنی و عمیق به مشکلات مردمانی از سرزمینی پرداخته است که به ندرت آنها را درک می‌کنیم. نحوه بیان تلخ و دردناک این داستان ظالمانه به دنبال اثبات جبر تغییر ناپذیر چرخ زندگی، است. همچنین محرم زینال زاده با بازی خوب و کامل خود، احساسات عمیقی در بیننده برمی‌انگیزد.

داستان فیلم: نسیم (محرم زینال زاده) مهاجر افغانی است که با خانواده‌اش به پاکستان پناه برده. نقره همسر نسیم، بیمار است و به جراحی نیاز دارد ولی نسیم هزینه کافی برای درمان وی را ندارد و سر هر کاری که می‌رود هزینه درمان جور نمی‌شود. مرد دوره‌گردی (اسماعیل سلطانیان) به وی پیشنهاد می‌دهد که دور میدان شهر را به مدت یک هفته، بدون توقف رکاب بزند؛ و در برابر، هزینه عمل همسرش را دریافت کند. نسیم که در گذشته قهرمان دوچرخه سوار بوده، این شرط را می‌پذیرد.

شاید وقتی دیگر (۱۳۶۶)

بیشترین نقدی که همیشه بر بهرام بیضایی وارد بوده، اشتباه گرفتن قاب سینما با صحنه تئاتر است که این اتفاق برای فیلم شاید وقتی دیگر نیز، افتاه است. اما می‌دانیم که سینمای بیضایی، سینمایی است غیرقابل تقلید و منحصر به فرد. اما با این حال می‌توان گفت شاید وقتی دیگر یکی از آسان‌ترین فیلم‌های بیضایی باشد. در رای‌گیری سال ۱۳۸۷ مجله صنعت سینما، موسیقی متن این فیلم ساخته بابک بیات، بهترین موسیقی فیلم در تاریخ سینمای ایران انتخاب شد.

داستان فیلم: مدبر (داریوش فرهنگ) گوینده مستندهای تلویزیونی است.در جریان صدا گذاری مستند جدید، همسرش کیان (سوسن تسلیمی) را سوار ماشین مرد دیگری که عتیقه فروش است و حق نگر نام دارد می‌بیند. مدبر بدگمان می‌شود و به تحقیق می‌پردازد و در پس رفتارهای کیان متوجه نگرانی و اضطراب وی می‌شود و می‌فهمد که او رازی را پنهان می‌کند.

عروس (۱۳۶۹)

می‌توان عروس را فیلمی دانست که جریان تازه‌ای به سینمای ایران در دهه 70 بخشید. در دهه‌ای که فیلم‌ها پر از نماد و نصیحت بودند و پرده‌ی سینما شبیه به سن تیاتر بود، بهروز افخمی فیلمی ساخت که حال و هوای تازه‌ای به سینمای ایران بخشید. سید مرتضی آوینی در این رابطه در نقد خود نوشته «افخمی تماشاگر را دست کم نگرفته است. نه با افاضات خودبینانه خواسته است که خودش را به رخ مردم بکشد و نه به مردم طعنه زده است که شما نمی‌فهمید».

داستان فیلم: حمید خوشمرام (ابوالفضل پورعرب) جوانی است که تازه از دانشگاه فارق التحصیل شده است و عاشق دختری به نام مهین (نیکی کریمی) است. اما پدر مهین به علت اوضاع مالی بد حمید با ازدواج آن‌ها مخالفت می‌کند، پس حمید به سمت قاچاق دارو می‌رود تا بتواند اوضاع مالی‌اش را بهتر کند. در نهایت رضایت پدر مهین را به دست می‌آورد. حمید و مهین ماه عسل به شمال سفر می‌کنند. اما در راه با زنی تصادف می‌کنند و حمید از ترس فرار می‌کند. این تصادف باعث می‌شود بحرانی در زندگی حمید ایجاد شود که منجر به یک تحول درونی می‌شود.

جمع بندی

سعی کردیم ۱۰ تا از بهترین فیلم‌های ایرانی دهه 60 که شاید این روزها کمتر راجع به آن٬ها صحبت می٬شود را به شما معرفی کنیم. دوست داشتید چه فیلم‌های دیگری را نام ببریم؟ در مقاله بعدی به فیلم‌های کدام دهه بپردازیم؟