فرزانه قبادی- «انصراف جمهوری اسلامی از عضویت در ایکوم و ایکوموس و شبکه سازمان‌های علمی جهان سوم» این خبر روز سه‌شنبه واکنش‌های زیادی به دنبال داشت که بخشی از آن ناشی از یک سوءتفاهم درباره لایحهای بود که امضای رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه را داشت، بخشی به آمادگی روانی جامعه برای شنیدن و پذیرش چنین خبری بر می‌گشت و بخشی هم ناشی از بی‌اطلاعی درباره فعالیت نهادهایی بود که در لایحه مذکور درخواست انصراف از عضویت آنها مطرح شده بود.
به گزارش اعتماد، در لایحهای که دفتر ریاست‌جمهوری روز 26 فروردین به مجلس ارسال کرد، آمده: «با توجه به عدم تمایل دولت جمهوری اسلامی ایران به‌تداوم عضویت در برخی مجامع بین‌المللی، لایحه اصلاح قانون عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی برای انجام تشریفات قانونی تقدیم می‌شود» این لایحه به پیشنهاد معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری هشتم بهمن‌ماه سال گذشته به تصویب هیات وزیران رسیده و حالا راهی مجلس شده. ساعاتی بعد از انتشار این خبر، وزارت میراث فرهنگی در واکنش به آن اعلام کرد: «نهادهایی همچون ایکوم و ایکوموس ساختار غیردولتی دارند و حق عضویت در این مجامع در ایران از طریق افراد حقیقی عضو این شوراها پرداخت می‌شود. بنابراین لایحه اخیر دولت (لایحه اصلاح قانون عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی مصوب ۲۶ فروردین ۱۳۶۵) ناظر بر همین موضوع بوده و اصلاحیه‌ای در جهت قوانین پیشین تنظیم کرده است. همکاری‌های وزارت میراث فرهنگی، با کلیه نهادهای غیردولتی بین‌المللی و ملی در حوزه میراث فرهنگی و موزه‌داری با اهتمام بیشتری در جریان است.»
عضویت ایران در ایکوم و ایکوموس
شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) نهادی غیردولتی و بزرگ‌ترین نهاد بین‌المللی است که در زمینه علوم مرتبط با موزه فعالیت دارد و از لحاظ صلاحیت علمی در این حوزه در جهان جایگاه ویژه‌ای دارد. ایران جزو نخستین کشورهایی بود که با تلاش کمیسیون ملی یونسکو با هدف بهبود و توسعه موزه‌های کشور و ایجاد ارتباط بین موزه‌های ایران و دیگر کشورها، در دهه 50 به عضویت ایکوم درآمد. این عضویت تا سال 57 ادامه داشت اما بعد از آن عضویت ایران به تعلیق درآمد. پس از تشکیل سازمان میراث فرهنگی در سال 1364، اقداماتی برای عضویت دوباره در ایکوم صورت گرفت و باعث شد در قانون عضویت ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی که در سال 1365 تصویب شد، عضویت ایران در ایکوم هم لحاظ شود و بودجه‌ای برای پرداخت حق عضویت سالانه آن در‌نظر گرفته شود. در ابتدا با توجه به اینکه طبق قانون اجازه تشکیل سازمان میراث فرهنگی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی داده شده بود، این مبلغ در بودجه سالانه وزارت علوم و پس از آن وزارت ارشاد لحاظ شد و پس از آنکه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان یکی از معاونت‌های ریاست‌جمهوری از وزارت ارشاد منفک شد، بودجه مربوط به حق عضویت ایکوم در بودجه سالانه این سازمان در‌نظر گرفته شد، اما گویا این حق عضویت از دولت نهم تا امروز به ایکوم پرداخت نشده و عضویت سازمان میراث فرهنگی به عنوان یک عضو حقوقی در ایکوم مدت‌هاست تعلیق شده است. در مصوبه هیات وزیران در تاریخ 11 تیر ماه 1396 با عنوان «مجوز پرداخت سهمیه و حق عضویت در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی سال 1396» نامی از ایکوم و ایکوموس برده نشده است، اما حق عضویت مربوط به سازمان جهانی گردشگری، مرکز بین‌المللی مطالعه حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی (ایکروم) کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان (صندوق میراث جهانی) و کنوانسیون حفظ میراث ناملموس (صندوق حفظ میراث معنوی) در بودجه سازمان میراث فرهنگی لحاظ شده است. حال با اعلام رسمی دولت مبنی بر «عدم تمایل به‌تداوم عضویت در برخی مجامع بین‌المللی» که منظور آن عضویت در ایکوم و ایکوموس بوده، ابهاماتی ایجاد شده که مسوولیت رفع آن با وزارت میراث فرهنگی و دولت است.
ایکوم در حال حاضر بیش از 45000 عضو از 138 کشور دارد. در ایران هم بسیاری از دانشجویان، موزه‌داران، خبرنگاران، کارشناسان و علاقه‌مندان به موزه با پرداخت حق عضویت سالانه عضو ایکوم هستند و از نتایج پژوهش‌ها و مطالعات انجام شده در زمینه موزه و دانش روز این حوزه مطلع می‌شوند. برخی نهادهای حقوقی ایران هم در این شورا عضویت دارند که یکی از مهم‌ترین آنها کتابخانه ملی است که در سال 1398 به عضویت ایکوم جهانی درآمد.
شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ایکوموس) نهادی حرفه‌ای است که در راستای حفاظت از بناهای میراث فرهنگی در دنیا فعالیت می‌کند. ایکوموس در حال حاضر بیش از 10100 عضو حقیقی در 153 کشور، 110 کمیته ملی و 28 کمیته علمی بین‌المللی دارد. کمیته ملی ایران با نام «موسسه فرهنگی ایکوموس ایران» خود را نهادی مستقل و غیرانتفاعی معرفی می‌کند و از سال ۱۳۸۱و همزمان با روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی، با کسب مجوز از سوی وزارت ارشاد فعالیت خود را آغاز کرده است. این موسسه اهدافی از قبیل ترویج و گسترش فرهنگ تحقیق، مطالعه و معرفی بناها، مجموعه بناها و محوطه‌های تاریخی، تشویق به صیانت، حمایت، حفاظت، احیا و مرمت بناها، محوطه‌های تاریخی و ترویج فرهنگ آن در سطح ملی را دنبال می‌کند. عضویت در ایکوموس ایران برای اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد بوده و دو شکل ملی و بین‌المللی دارد که با پرداخت حق عضویت اعضا به دفتر ایکوموس ایران و تایید ازسوی ایکوموس جهانی -در صورت تمایل به داشتن عضویت بین‌المللی- صورت می‌گیرد.
آنچه در لایحه اخیر دولت «عدم تمایل جمهوری اسلامی به‌تداوم عضویت در برخی مجامع بین‌المللی» عنوان شده، شاید در نگاه اول و با تاکید بر اینکه ایکوم و ایکوموس دو نهاد مستقل و غیرانتفاعی هستند، چندان نگران‌کننده به نظر نرسد، اما این بی‌توجهی به موضوع مهمی مثل میراث فرهنگی که از دولت نهم آغاز شده و همچنان شاهد تداوم آن هستیم، موضوعی نیست که بتوان به راحتی از آن چشم‌پوشی کرد. «عدم تمایل به عضویت» در مجامع بین‌المللی مرتبط با میراث فرهنگی، بیانگر نگاه کلان دولت به مقوله میراث فرهنگی، بناهای تاریخی و موزه است. حتی اگر وزارتخانه میراث فرهنگی حاضر به پذیرش آن نباشد و ما آگاه باشیم که این عضویت تا به امروز چه شکلی داشته است.
منبع: etemadonline-657596
