آوریل، بی‌رحم‌ترین ماه‌

«سرزمین بی‌‌حاصل» از مهم‌ترین اشعار تی‌اس‌ الیوت است که اخیرا با ترجمه حسن شهباز در انتشارات نگاه به چاپ رسیده است. این کتاب با هدف بازنشر آثار مؤلفان و مترجمان قدیمی و نام‌هایی به چاپ رسیده که آثارشان به لحاظ نثر پیراسته فارسی برای مؤلفان، مترجمان و خوانندگان نسل‌های جدید آموزنده است. مترجم در مقدمه این کتاب می‌نویسد‌ تی‌اس الیوت در جهان کنونی یک نام بلندآوازه‌ و اثر منظوم او «سرزمین بی‌‌حاصل» و «چهار کوراتت» او از سروده‌‌های مهم قرن بیستم است. شعر بلند منظومه «سرزمین بی‌حاصل» به عقیده بسیاری از هنرشناسان، مظهر کمال سخنوری در زبان و ادبیات انگلستان قرن بیستم و نمودار بارزی از شیوه شاعری در دوره معاصر به شمار می‌رود. همین منظومه سبب شد که منتقدان ادب‌شناس جهان، الیوت، این شاعر برنده جایزه ادبی نوبل را بزرگ‌ترین شاعر انگلیسی قرن خود بدانند. از نظر مترجم این مجموعه شعر الیوت، «دشواری اصلی شناخت الیوت و ره‌یابی به تفکرات او در شیوه کلام و نحوه بیان او است که خواننده شعردوست را از شور و شوق مطالعه باز‌می‌دارد. آنچه او سروده، از آغاز تا پایان، مشحون از رمز و کنایه و استعاره است و از آن‌رو که سراینده فیلسوفی است ژرف‌نگر بر عالم پراسرار آدمی، لاجرم برای پی‌بردن به مفاهیم گسترده سخن او، باید بسیار دانست و حین مطالعه شعر او از مرور مداوم و مراجعه پیاپی کتاب‌های مورد استناد او نهراسید و از راه طلب بازنماند‌». شعر سخت‌خوان الیوت از دید شهباز، در همان حال که شعر است و از موسیقی کلام و آراستگی واژه‌ها برخوردار، بیان‌کننده متعالی‌ترین اندیشه‌ها و پیچیده‌ترین واکنش‌های روان انسانی است. از این‌رو است که ترجمه آثار الیوت همواره با دشواری روبه‌رو بوده است. «برگردان شعر او به هر زبان، حتی زبان‌های دیگر اروپایی که با هم خویشاوندی دارند، بسیار مشکل است و این اشکال زمانی رو به فزونی می‌گذارد که مترجم از دیار شرق باشد و بخواهد با یک فرهنگ مجزا، آن را با همه اشارات و اصطلاحات متداول قومی و تاریخی و مذهبی، که بین اقوام اروپایی معمول و شناخته است، به زبان خویش ترجمه کند و در همان حال بکوشد که غنای شعر و اصالت کلام را از دست ندهد. شاید سبب همین باشد که الیوت، با وجود آنکه نامش برای اکثر شیفتگان ادب جهان آشنا است و آثارش در بسیاری از دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود، تعداد ترجمه‌های آثار منظوم و منثور او، زیاد نیست و در زبان فارسی هنوز این امر مهم انجام نپذیرفته است‌». زبان خاص الیوت و رمزهای سخن تا حدی بود که موجب شد پیشنهاد دوست شاعرش، ازرا پاوند را درباره تعداد سطور «سرزمین بی‌حاصل» بپذیرد و هشتصد سطر را به چهارصد‌و‌سی‌و‌سه سطر تقلیل دهد. تی‌اس‌ الیوت با شعر فارسی نیز به‌واسطه خیام آشنا بود و البته این آشنایی فراتر از حد معمول بوده و الیوت از تأثیر خیام سخن می‌گوید. او ‌نوشته است که شیفته رباعیات خیام شده و وقتی نسخه‌ای از رباعیات خیام با ترجمه‌ فیتز جرالد به دستش می‌رسد و آن را می‌خواند، چنان تأثیری بر او می‌گذارد که تصمیم می‌گیرد شاعر شود. این کتاب علاوه‌ بر ترجمه اشعار، نقد و تحلیل شعر و نیز فهرستی از آثار مورد استفاده در ترجمه «سرزمین بی‌حاصل» را در بر دارد.