ماجرای مالچ‌پاشی نفتی در خوزستان چیست؟

به گزارش شبکه شرق، طی هفته‌های اخیر، مالچ‌پاشی نفتی در خوزستان به یکی از موضوعات زیست‌محیطی مهم تبدیل و اظهارنظرهای مختلفی درباره آن مطرح شده است. 

ایران کشوری خشک است، به‌گونه‌ای که ۸۸ درصد آن در کمربند خشک جهانی قرار گرفته است. تغییرات اقلیمی نیز موجب افزایش رویدادهای حدی مانند خشکسالی‌های پیاپی شده است، به‌گونه‌ای که کشورمان وارد چهارمین سال خشکسالی شده و همین امر گسترش پدیده­  گرد و غبار را در پی داشته است و در سال‌های اخیر در فصول مختلف با این پدیده مواجه بوده‌ایم. بر اساس داده‌های مطالعات سال ۹۷ ، ۳۰ میلیون هکتار در کشورمان تحت تاثیر فرسایش بادی است و ۱۴ میلیون هکتار از  این مساحت به عنوان کانون‌های خسارت‌زای فرسایش بادی به شمار می‌رود که آسیب جدی به زیرساخت‌ها وارد می‌کند.

یکی از اقدامات برای جلوگیری از نفوذ پدیده گرد وغبار و تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی و رودخانه‌ها و تالاب‌هایی که خشک شده‌اند، استفاده از روش مالچ‌پاشی است. مالچ نفتی پوششی از مواد چسبنده و باقیمانده نفتی است که در پالایشگاه‌ها تولید می شود و می توان برای عایق کردن نهرهای آب و استخرهای ذخیره آب هم استفاده شود.

اواسط دی ماه بود که عکس‌هایی از انجام عملیات مالچ‌پاشی نفتی در شنزارهای «خسرج» منتشر شد و پس از آن  داود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان  گفت: با توجه به تاثیرات منفی بر طبیعت و محیط زیست، مالچ نفتی مورد تایید سازمان حفاظت محیط زیست نیست و این کار به تنوع زیستی و پوشش گیاهی در مناطقی که استفاده شده، آسیب خواهد رساند.

در حالی اداره کل محیط زیست استان خوزستان به‌صراحت مخالفت خود را با مالچ‌پاشی نفتی اعلام کرده است که این کار ادامه دارد. به گفته مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشورمالچ‌پاشی در محدوده مناطق چهارگانه محیط زیست انجام نمی‌شود.

وحید جعفریان می‌گوید: به‌صورت مشخص انجام عملیات مالچ‌پاشی در خارج از محدوده مناطق چهارگانه محیط زیست صورت گرفته و این یکی از خط قرمزهای روشن در این حوزه است. اولویت‌بندی و مکان‌یابی اجرای عملیات مالچ‌پاشی بر اساس مطالعات مربوطه  در سطح ۶۷ هزار هکتار از شن‌زارهای خسارت‌زای اولویت‌دار در کشور انجام می‌شود که در سال ۹۸ تعیین شده است.

او اضافه می‌کند: حدود ۲۰ هزار هکتار از این عرصه در قالب پروژه احداث بادشکن‌های تثبیت‌کننده جایگزین فعالیت‌های مالچ‌پاشی شده است. احداث بادشکن‌ها نیز به‌ منظور تثبیت ماسه‌های روان برای کنترل خسارت‌زایی آن‌ها در حال انجام است چراکه حرکت شن‌های روان لوله‌های نفتی را مدفون می‌کند علاوه بر آن به چاه‌های نفت به‌شدت آسیب می‌زند.

مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشوراظهار می‌کند: در حال طی یک دوران گذار هستیم تا به‌طور کلی تمام عرصه‌ها را با مواد جایگزین تثبیت کنیم. مالچ‌پاشی در خوزستان به عنوان آخرین نقطه از یک کریدور خسارت‌زا به‌ویژه به تاسیسات نفتی انجام می‌شود. با این کار یک کریدور حرکت شن‌های روان را می‌بندیم. پروژه نهال‌کاری نیز در همین فصل بلافاصله بعد از اتمام عملیات مالچ‌پاشی انجام می‌شود، یعنی روی عرصه‌هایی که مالچ پاشیده شده، این کار انجام خواهد شد.

به گفته جعفریان، امسال آخرین سال استفاده از مالچ نفتی در خوزستان برای تثبیت کانون‌های بحرانی خسارت‌زاست. این استان ظرفیت‌های قابل توجهی برای اجرای پروژه‌های بادشکن دارد بنابراین با تمهیدات اندیشیده شده با اتمام کارمان در این کریدور از سال آینده فقط از روش بادشکن استفاده می‌کنیم.

او با بیان اینکه مالچ نفتی از مواد اولیه مختلفی تهیه می‌شود، تصربح می‌کند: در گذشته مالچ نفتی بر پایه مازوت تهیه می‌شد. مازوت ترکیبات آروماتیک، فرار و مواد واکسی و چرب دارد و محصول ارایه شده از سوی پالایشگاه‌های دولتی مورد نقد جدی سازمان منابع طبیعی بود. در حال حاضر پروژه مالچ‌پاشی به‌طور کلی از پایه مازوت تغییر پیدا کرده و بر اساس «وکیوم باتوم» که از ماده اولیه قیر است، تهیه می‌شود.

مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشورتاکید می‌کند: از نظر فنی این موضوع بسیار قابل اهمیت است چراکه وکیوم باتوم ماده‌ای است که در دمای بالا در شرایط خلا در برج تقطیر در پالایشگاه‌ها ایجاد می‌شود و ماده‌های فرار و مضر که ممکن است در طبیعت اثراتی سوئی داشته باشد را حذف کرده است و در سطوح قابل توجهی در صنعت، کشاورزی، راه‌سازی، زندگی شهری و روستایی استفاده می‌شود و به لحاظ اینکه مواد مبتنی بر پایه وکیوم باتوم و قیر از دیرباز در توسعه منابع زیست انسانی کاربرد داشتند،‌ تحقیقات بسیار گسترده‌ای درباره اثر آن‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست از حدود ۱۰۰ سال گذشته تاکنون انجام شده است بنابراین وکیوم باتوم و قیر قابل مقایسه با سایر مواد نیست.

به گفته جعفریان، توقف مالچ‌پاشی بر پایه مازوت و اصلاح ترکیب مالچ نفتی مبتنی بر ملاحظات زیست‌محیطی موضوعی است که نباید از آن غفلت کرد چون مردم فقط یک ماده سیاه‌رنگ را می‌بینند و دغدغه‌هایی دارند که طبیعی است اما واقعا انقلابی در زمینه ارتقای کیفیت مالچ نفتی چه از نظر اثربخشی در ارتباط با احیای پوشش گیاهی چه از نظر تقلیل خسارت‌های احتمالی به محیط زیست صورت گرفته است.

با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته برای اصلاح ترکیبات مالچ نفتی، انتظار می‌رود که با بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت‌های دانش‌بنیان در مناطق مستعد، از روش‌های طبیعی مانند بادشکن غیرزنده بیش از پیش برای جلوگیری از فرسایش بادی بهره برده شود.