همسایگان، آب خزر را صرف کشاورزی می‌کنند

مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر سال گذشته اعلام کرد در 20سال اخیر 1760هکتار از آب‌های ساحلی دریای خزر به‌علت کاهش تراز آب خشک شده است. در این مدت تراز آب دریا سالانه 2تا 30سانتی متر کاهش یافته و این کاهش تنها درسال 95به میزان 12سانتی متر بوده است. محمدرضا فاطمی،  متخصص اکوبیولوژی دریا معتقد است پسروی آب دریای خزر بیشترین صدمه را به بخش شمالی دریا می‌زند و تأثیرات آن بر ایران کمتر است. او بااشاره به تأثیرات منفی این پسروی می‌گوید: بیشترین تأثیر منفی درایران، ‌خشک شدن تالاب‌هاست. خلیج گرگان و تالاب انزلی با کاهش آب مواجه شده‌اند.
اثرات کشاورزی روسیه بر خزر
به جز تغییرات طبیعی که طی دوره‌ای حدودا 30ساله موجب پیشروی و پسروی آب دریای خزر می‌شود،  گرمایش زمین در سال‌های اخیر نیز بر این اتفاق تأثیر گذاشته که به گفته فاطمی هنوز میزان این تأثیرات مشخص نیست. اما از آنجا که 80درصد آب دریای خزر از رودخانه ولگا در کشور روسیه تأمین می‌شود،  تغییرات و تحولات این رودخانه را نمی‌توان در میزان آب خزر نادیده گرفت. ولگا سهم بسزایی در خزر ایفا می‌کند. میزان بارش‌های جوی چه باران و چه برف در آورد آب این رودخانه به خزر نقش اساسی دارد. در سال‌های اخیر نیز بهره مندی روسیه از این رودخانه و انجام فعالیت‌های سد‌سازی‌ بر آورد ولگا تأثیر گذاشته است. البته فاطمی به همشهری می‌گوید: سد‌سازی‌ با گذشت چند سال تأثیراتش را نشان می‌دهد و بعداز بررسی آمار و اطلاعات می‌توان در مورد تأثیر آن بر دریای خزر صحبت کرد. اما مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است: ولگا و اقداماتی که در کشور همسایه رخ می‌دهد،  نقش زیادی در کاهش تراز آب دریای خزر ایفا می‌کند. شهرام فداکار درگفت‌وگو با همشهری با اشاره به مسئله گرمایش جهانی و افزایش دما و وقوع خشکسالی در ایران می‌گوید: گرمایش زمین و در پی آن خشکسالی درایران مساوی است با ایجاد شرایط مساعد کشاورزی در روسیه سرد. آب رودخانه ولگا در روسیه صرف آبیاری زمین‌های کشاورزی می‌شود و همین مسئله موجب کاهش حقابه دریای خزر شده است.  کاهش تراز دریای خزر از سال 1377تا 1396حدود 18سانتی متر برآورد شده است.
کاهش 1/5 متری تراز آب خزر در 20سال
از میان 130رودی که به دریای خزر می‌ریزند،  ولگا مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند. رودهای داخل ایران نیز تنها 5درصد آب دریای خزر را تأمین می‌کنند اما همین میزان اندک نیز در سال‌های اخیر حدود 80درصدشان به خزر نریخته و در میانه راه با سدها و بندهایی که ایجاد شده به سمت و سوی دیگری می‌روند. فداکار می‌گوید: چند سال است آب شیرین ازایران وارد خزر نمی‌شود. اما بااین حال بیشترین تأثیر از ورودی آب را همان ولگا دارد و صرف آبی که در روسیه برای زمین‌های کشاورزی می‌شود.تاکنون منابع روسی آماری از کاهش میزان آب ولگا به دریای خزر اعلام نکرده‌اند که شاید انتظارزیادی هم باشد اما مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان محیط‌زیست با اشاره به بررسی‌های انجام شده می‌گوید: ارقام متفاوتی در این خصوص اعلام می‌شود ازجمله 256میلیون مترمکعب کاهش روزانه ولگا به خزر. فداکار می‌گوید: هم‌اکنون تراز آب دریای خزر از منفی 24به منفی 26.3رسیده و از سال 1377تاکنون 1.5متر کاهش یافته است.
او در پاسخ به این سؤال که آیا در کنوانسیون‌های جهانی به موضوع حقابه اشاره شده یا خیر می‌گوید: کنوانسیون تهران که چند سال قبل به موضوع حفاظت از دریای خزر پرداخت، ‌مسائل زیست‌محیطی و آلودگی را مورد توجه قرار داد و اشاره‌ای به مسئله حقابه نکرد؛ جای چنین پروتکلی دراین کنوانسیون خالی است.
یک چهارم تالاب میانکاله خشک شد
وقتی آب دریا پسروی می‌کند،  آب ورودی به تالاب‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. دراین سال‌ها بخشی از تالاب انزلی و میانکاله خشک‌شده و اثرات نامطلوبی بر محیط‌زیست ‌گذاشته است. به گفته فداکار، از 25هزار هکتار بخش دریایی تالاب میانکاله و خلیج گرگان بالغ بر 6هزار هکتار در ناحیه غربی خشک شده هرچند که روند کاهش تراز آب این تالاب کمی کند شده اما موقتی است. او معتقد است: یکی از راه‌های برون رفت ازاین مشکل افزایش گونه‌های گیاهی سازگار در زمین‌های خشک شده تالاب است تا از بروزگردوغبار نیز جلوگیری کند. البته آنگونه که فاطمی استاد اکوبیولوژیک دریا هم می‌گوید بخشی ازاین تالاب‌ها در سال‌های اخیر به‌دلیل ورود رسوبات و جنگل تراشی‌هایی که در بالا دست اتفاق افتاده،  عمقشان کاهش پیدا کرده و کاهش آب خزر به خشک شدن تالاب‌ها دامن زده است. تغییررفتار، ‌اجازه استراحت به تالاب و عدم‌صید و... ازجمله راهکارهایی است که کارشناسان برای برون رفت از مشکلات ایجاد شده درتالاب‌ها عنوان می‌کنند.