امروزه هزاران زبان در سراسر جهان صحبت می شود – و البته هزاران زبان مرده دیگر نیز وجود دارد که در گذشته توسط گروه های کوچک (یا بزرگ) صحبت می شدند و دیگر استفاده نمی شوند.
جوامع و امپراتوری ها سقوط می کنند، زبان ها به نفع دیگر زبان های محبوب که در حال پیشرفت هستند، از بین می روند، و متاسفانه زبان های بومی در گوشه و کنار جهان منقرض می شوند زیرا افرادی که با آن ها صحبت می کنند، قبل از اینکه آرام آرام از بین بروند، قادر به انتقال واژگان و دستور زبان خود به نسل های بعدی نیستند.
ایده زبان های منقرض شده بسیار غم انگیز است. گویشی که صدها، هزاران یا حتی میلیون ها نفر به آن صحبت می کنند، برای همیشه از بین رفته و دیگر هرگز دوباره استفاده نمی شود.
هیچ کس صدای تلفظ آن را نخواهد شنید یا از لهجه ای که گویندگانش با آن خود را معرفی می کردند لذت نخواهد برد. اما همه زبان های مرده بدون اینکه تاثیر قابل توجهی بر جهان و آینده بگذارند، منقرض نمی شوند. در این لیست نگاهی به ده زبان منقرض شده خواهیم داشت که اگر چه برای همیشه از بین رفته اند، اما هنوز هم بر دنیای مدرن تاثیر می گذارند و الهام بخش شیوه صحبت کردن ما هستند.
۱۰- لاتین
چگونه می توانیم این لیست را بدون نام بردن از زبان لاتین شروع کنیم؟ بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که احتمالاً لاتین تاثیرگذارترین زبان مرده در این میان، دست کم تاثیرگذارترین آن ها روی زبان های بسیار رایجی است که از آن زمان در سراسر اروپا رواج پیدا کرده اند.
لاتین به طور رسمی یک زبان مرده اعلام شده است و تنها ملت شهر واتیکان از آن به عنوان زبان رسمی استفاده می کنند، و حتی آن ها هم این کار را تنها به این دلیل استفاده می کنند که بسیاری از کتاب های مقدس مسیحیت به این زبان نوشته شده اند. تا آنجا که به صحبت روزمره مربوط می شود، دیگر کسی در رم، اطراف ایتالیا یا هر جای دیگری از جهان از زبان لاتین استفاده نمی کند.
اما این بدان معنا نیست که لاتین تاثیر زیادی بر جامعه مدرن نداشته است. هنوز هم به طور منظم برای اصطلاحات پزشکی و همچنین طبقه بندی گیاهان و جانوران از این زبان استفاده می شود. در دنیای انگلیسی زبان، عبارات رایج لاتین نیز به طور معمول در بحث های روزانه ما وارد می شوند.
عبارت لاتین carpe diem را در نظر بگیرید، که به معنای «دم را غنیمت شمار» است. یا ad infinitum، که به معنای چیزی است که بارها و بارها برای همیشه به یک شکل پیش می رود (تا ابد یا نامحدود). عبارات لاتین بی شماری به فرهنگ لغات انگلیسی کنونی راه یافته اند. در واقع این عبارات و کلمات لاتین به قدری زیاد هستند که می توان گفت تقریباً «نامحدود» هستند.
علاوه بر عباراتی که در دنیای انگلیسی زبان به کار گرفته شده اند، لاتین تاثیر زیادی بر بسیاری از زبان های محبوب دیگر نیز داشته است. تمام زبان های رومی (فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، پرتغالی و غیره) الهام بی پایانی از لاتین می گیرند.
کلمات در همه این زبان ها و بسیاری دیگر، پایه ها و ریشه های خود را در زبان لاتین می یابند و با استفاده از همان ریشه ها توسعه یافته اند. بنابراین، در حالی که لاتین ممکن است یک زبان مرده از نظر گویشوران واقعی محسوب شود، هنوز هم حضور قابل توجهی در دنیای زبان ها دارد. و با تمام بنیانی که به بسیاری از زبان های دیگر داده است، هرگز ما را ترک نخواهد کرد.
۹- سانسکریت
زبان سانسکریت یکی از قدیمی ترین زبان های جهان است.و مدتی است که در استفاده های روزمره نیز دیگر وجود نداشته، زبانی که در حدود سال ۶۰۰ قبل از میلاد مسیح از بین رفت. اما این بدان معنا نیست که سانسکریت تاثیر مستقیمی بر دنیایی که امروز می شناسیم، به ویژه در جوامع مذهبی در جنوب و شرق آسیا ندارد.
بنابراین، حتی اگر مرده و از بین رفته باشد، زبان سانسکریت هنوز هم یکی از زبان های رسمی هند باقی مانده است. شاید این سیاست زبانی هند تنها در حد حرف باشد، اما هند به این زبان افتخار می کند و می خواهد از میراث خود محافظت کند. این علاقه بدین دلیل است که اکثر کتاب های مقدس باستانی هندو در سه مذهب مهم این کشور به این زبان نوشته شده اند: بودیسم، هندوئیسم و جینیسم همگی سانسکریت را زبان مادری خود می دانند.
از آنجا که این ادیان هنوز هم در هند و مناطق اطراف آن بسیار محبوب هستند، زبان سانسکریت هنوز جایگاهی در میان پیروان ادیاب باستانی هند دارد. حتی اگر مردم روزانه از آن در گفتگوهای خود استفاده نکنند، تاثیر سانسکریت بر زندگی مذهبی آن ها به معنای واقعی کلمه غیرقابل انکار است. آثار فلسفی نیز به زبان سانسکریت تولید می شوند و هنوز هم در میان هندیان مدرن محبوبیت دارند. برای مثال، کتاب های فلسفی مشهور «وداها» را در نظر بگیرید که گفته می شود توسط ویاسا گردآوری شده اند. آن ها به زبان سانسکریت نوشته شده و شامل مجموعه ای از نظریه های معنوی، مطالب پزشکی و غیره هستند. اینکه آن ها هنوز هم چنین تاثیرگذار هستند، ثابت می کند که خود سانسکریت نیست جایی نخواهد رفت.
۸- عبری توراتی
همان طور که احتمالاً حدس زده اید، عبری توراتی یا کلاسیک پیش از و در جریان بسیاری از داستان های آمده در کتب مقدس تورات و انجیل، دوران اوج خود را داشت. اما پس از نابودی معبد اورشلیم، این زبان شاهد مرگی سریع، شدید و پایدار بود. خاخام ها در سراسر جهان یهودی برای حفظ آن تلاش می کردند، اما تقریباً هیچگاه به اندازه قبل توسط افراد زیادی صحبت نمی شد. در آن زمان، این زبان تقریباً مرده بود – حداقل تا جایی که به استفاده عادی و روزمره از زبان مربوط می شد.
به دوران جنگ جهانی دوم می رسیم، جایی که زبان عبری توراتی با مرگ نهایی خود مواجه شد. بسیاری از خاخام هایی که قرن ها برای حفظ زبان، ثبت کلمات و معانی آن و تجزیه و تحلیل دستور زبان و ساختار آن تلاش کرده بودند، با گسترش هولوکاست در سراسر اروپا کشته شدند. این از دست دادن غم انگیز زندگی با از دست دادن قابل توجه قدرت ذهن تا جایی که به عبری توراتی مربوط می شد، همزمان شد.
در طول زمان، عبری مدرن به عنوان یک زبان واقعی، زنده و در حال تغییر که توسط مردم یهودی در سراسر جهان صحبت می شود، ظاهر شده است. البته این زبان بر اساس اصول و مبانی عبری توراتی تدوین شده است. بنابراین، از این لحاظ، عبری کلاسیک هنوز زنده است و میراث خود را به زبان مدرن منتقل کرده است. به وضوح، اگر بخواهید متون تورات را در ترجمه اورجینالشان بخوانید باید زبان عبری توراتی را یاد بگیرید. برای کسانی که این کار را انتخاب می کنند، آن ها اغلب از عبری مدرن به عقب پیش می روند تا ۸۰۰۰ کلمه یا بیشتر که نسخه توراتی را می سازند یاد بگیرند. در نتیجه عبری مقدس به عنوان یک زبان رایج مرده است، اما به عنوان زبانی که هنوز ردیابی و مطالعه می شود کاملاً منقرض نشده است.
۷- انگلیسی قدیم
زبان انگلیسی قدیم تا حدود دهه ۱,۱۰۰ در انگلستان رایج بود. گاهی اوقات با نام آنگلوساکسون شناخته می شود و از دوره آنگلوساکسون در انگلستان و ولز که قبل از دوران قرون وسطی رخ داده است، به این نام خوانده می شد. و زبان انگلیسی قدیم از بسیاری جهات پیچیده تر از زبان انگلیسی امروزی بود.
از یک طرف، همانند زبان های امروزی، مانند اسپانیایی و فرانسوی، انگلیسی قدیم چندین جنسیت داشت که همراه با اسم ها و برای تعریف کلمات به شکلی دقیق استفاده می شد. اسم ها در زبان انگلیسی قدیم می توانستند زنانه، مردانه، یا خنثی باشند – یک تغییر عمده از چگونگی کارکرد حرف تعریف «the» در زبان انگلیسی مدرن.
پس از قرن ۱,۱۰۰، انگلیسی قدیم به آرامی و سپس به طور کامل در سراسر انگلستان و ولز از محبوبیت افتاد. زبان ولزی جایگاه خود را در ولز تثبیت کرد، در حالی که انگلیسی میانه نقش برجسته تری در انگلسیتان پیدا کرد. و آن انگلیسی میانه همان چیزی است که انگلیسی مدرن کنونی ما به طور مستقیم بر اساس آن بنا شده است، با ریشه های انگلیسی قدیمی آن که همچنان در بنیان کلماتش دیده می شوند.
۶- قبطی
قبطی زبان شناخته شده مصر باستان بوده و هست. این زبان در دوران اوج خود نزدیک به ۲,۰۰۰ سال پیش به عنوان یک زبان منحصر به فرد مصری که بیشتر با استفاده از الفبای یونانی نوشته می شد، جالب توجه بود. در واقع، با گسترش آن در حدود قرن سوم میلادی در طول دوره رومی ها در داخل و اطراف مصر، زبان قبطی به طور موثر به آخرین زبان مصری تبدیل شد که کاربرد گسترده ای داشت و توسط جمعیت زیادی صحبت می شد. بعد از کاهش استفاده قبطی در صدها سال بعد، عربی جای آن را گرفت. البته امروزه، کسانی که در مصر (و بقیه جهان اسلام در خاورمیانه) زندگی می کنند، همچنان به عربی به عنوان زبان غالب در منطقه صحبت می کنند.
اما قبطی حتی در دوران حاضر نیز زبان مهمی برای بسیاری از مسیحیان به شمار می آید. زبان شناسان و مورخان قبطی را نخستین زبان مسیحی می دانند. این زبان در زمان خود بر پایه چهار زبان بسیار مهم بنا شده بود که آن را به عنوان زبان تجارت و مذهب تاثیرگذارتر می کرد. دماتیک، هیراتیک، خط تصویری (هیروگلیف)، و یونانی همگی تاثیر عمیقی بر توسعه قبطی داشتند، در شرایطی که این زبان در سراسر مصر گسترش یافت. شوربختانه این زبان در دوران رومیان سرکوب شد. حتی بدتر از آن، در نهایت قبطی به عنوان زبان آموزش و فهرست نویسی مذهبی نیز کنار گذاشته شد. امروزه، قبطی تنها در متون مذهبی باستانی زندگی می کند که هنوز اهمیت قابل توجهی برای مسیحیان در سراسر خاورمیانه و جهان دارند.
۵- آلمانی کهن
درست همانطور که زبان انگلیسی قدیمی در نهایت به سمت زبان انگلیسی مدرن حرکت کرد، زبان آلمانی قدیمی نیز همین نقش را در تکامل زبان آلمانی مدرن داشت. زبان شناسان آلمانی کهن را نخستین و ابتدایی ترین مرحله زبان آلمانی می دانند. بیشتر مورخان بر این باورند که از سال های ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلادی، این زبان به شدت در اطراف باواریا و دیگر مناطق آلمان پرطرفدار شده است. پس از آن، تا حدود سال ۱۰۵۰، این زبان به حضور در گفتگوهای روزمره و رسمی ادامه داد تا اینکه که در طول چند قرن آینده، گویش های مدرن تر آلمانی جایگزین آن شدند.
این زبان در دورانی که مورد استفاده قرار می گرفت، چندین لهجه از آن وجود داشت که از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت بود. مناطقی که امروزه با نام اتریش، آلمان و سوئیس شناخته می شوند، همگی گویش های خاص خود را داشتند. علاوه بر این، لهجه هایی به عنوان گویش های “آلمانی بالا” نیز شناخته می شد – یعنی آلمانی، باواریایی و فرانکونیایی – وجود داشت. همه این زبان ها که با نام زبان آلمانی بالا شناخته می شدند در حدود سال ۱۰۵۰ میلادی رو به زوال گذاشتند. اما همه آن ها تاثیر مستقیمی بر زبان آلمانی داشتند که امروزه در آلمان و دیگر نقاط جهان صحبت می شود. علاوه بر آن، درست مانند بسیاری از زبان های این فهرست، مقدار قابل توجهی از متون مذهبی و فلسفی قدیمی نیز به زبان آلمانی کهن نوشته شده اند. بنابراین میراث آن به عنوان زبان دانشگاه و کلیسا در زمان حال نیز ادامه دارد.
۴- آکدی
آکاد هزاران سال پیش یکی از مهم ترین شهرهای بین النهرین بود. آکاد نیز همانند بسیاری از دیگر تمدن ها، به عنوان یک تمدن اولیه با تعداد زیادی از شهروندان در محدوده خود، سرانجام زبان خود را توسعه داد که آکدی نامیده می شد.
امروزه مورخان آکدی را نخستین زبان سامی می دانند. دو زبان مهم سامی امروزی وجود دارند که هنوز هم از آکدی الهام می گیرند: عبری و عربی. بنابراین، تنها از این لحاظ، حتی هزاران سال پس از مرگ، آکدی بر جهان مدرن تاثیر گذاشته است.
البته این تنها میراثی نیست که مردمان آکد در بحث انتخاب زبانشان برای مردم امروزی به جای گذاشته اند. همچنین زبان آکدی اولین زبانی بود که به خط میخی نوشته شد. به همین دلیل، نوشته های آکدی ها تا به امروز – دستکم بر اساس شواهد باستان شناسی حفظ شده و به دقت تحلیل شده- باقی مانده اند.
اما این واقعیت که زبان میخی به ما این امکان را می دهد که گذشته را با این سهولت نسبی ببینیم، بسیار شوکه کننده است. اگر می خواهید زبان شناسی آکدی را مطالعه کنید، باید خط میخی را یاد بگیرید، کاری که دانشگاهیان و زبان شناسان در سراسر جهان به انجام آن تمایل نشان داده اند. متاسفانه زبان آکدی در حدود قرن هشتم پیش از میلاد مسیح برای همیشه از بین رفت. اما در میان بابلی ها، کلدانی ها و بین النهرینی ها، پیش از انقراض، استفاده طولانی مدتی داشت.
۳- آرامی
آرامی بیشتر به عنوان زبانی شناخته می شود که عیسی مسیح زمانی که زنده بود به آن صحبت می کرد. اما او تنها کسی نبود که از این زبان استفاده می کرد. آرامی در زمان مسیح بسیار مورد استفاده قرار می گرفت – به طوری که زبان مشترک بسیاری از مردم خاورمیانه بود و توسط گروه های مختلف در آنجا به عنوان زبان اصلی صحبت می شد. زبان آکدی که پیش تر در مورد آن صحبت کردیم، در واقع به خاطر آرامی از بین رفت! هر چند زبان آرامی پیچیده تر از زبان آکدی بود، اما به سادگی سراسر منطقه را فرا گرفت و برای قرن ها به عنوان زبان غالب باقی ماند.
نکته جالب اینکه کشوری که زبان آرامی از آن نشأت می گرفت، کشور آرام، قرن ها قبل از اینکه زبانشان عمومیت یابد، در نبردی ویرانگر با آشوری ها از بین رفت. اما حتی با از بین رفتن تمدن آرام، زبانی که خلق کرده بود به حیات خود ادامه داده و سپس توسعه یافت. بعدها حتی آشوریان نیز به این دلیل که به طور گسترده در سراسر خاورمیانه صحبت می شد، از این زبان به عنوان یکی از زبان های اصلی خود استفاده کردند. اگر در آن زمان می خواستید با مناطق دیگر تجارت کنید، به احتمال زیاد باید به زبان آرامی تسلط می داشتید.
اما درست مانند آکدی های قبل از آن، قرار نبود آرامی تا ابد دوام بیاورد. جمعیت گویشوران گوناگون آن در نهایت رو به کاهش گذاشت و در قرن های بعد از دوران حیات عیسی مسیح، زبان های دیگر جای آن را گرفتند. برای مدتی، به نظر می رسید که آرامی به طور کامل منقرض خواهد شد. با این حال، زبان شناسان و محققان سخت تلاش کرده اند تا اطمینان حاصل کنند که این اتفاق نمی افتد و پروژه های حفظ زبان، آرامی را از قلمرو انقراض کامل خارج کرده است. اگر چه این زبان دیگر از تاثیری که زمانی داشته است، برخوردار نیست، اما این حقیقت که این زبان عیسی بوده است، میراث آرامی را برای همیشه حفظ خواهد کرد.
۲- نوردیک باستانی
همه می دانیم که وایکینگ ها یکی از بدنام ترین و افسانه ای ترین گروه های مردم دنیای باستان هستند. آن ها در زندگی روزمره خود به زبان نوردیک قدیم سخن می گفتند و با حمله به مناطق دیگر، شکست دادن آن ها و استعمارشان این زبان را در مناطق اطراف اسکاندیناوی و اروپای شمالی توسعه بخشیدند.
بنابراین طبیعی بود که نوردیک باستانی به بسیاری از نقاط دور دست گسترش پیدا کند. حتی اگر این زبان در زندگی روزمره کسانی که مغلوب وایکینگ ها شده بودند استفاده نمی شد، باز هم تاثیر زیادی بر بسیاری از زبان هایی که امروزه زنده مانده اند، داشته است. و از برخی جهات، نوردیک قدیم مانند آرامی بود: یک زبان مشترک در سراسر یک منطقه بسیار وسیع که توسط بسیاری از مردمی مورد استفاده قرار می گیرد که از نوادگان کسانی که آن را توسعه داده اند نیستند.
شوربختانه همانند آرامی، نوردیک باستانی نیز در نهایت منقرض شده و جایگاه خود را به عنوان یک زبان پراستفاده مشترک از دست داد. اما اگر از طرفداران و تحسین کنندگان وایکینگ ها هستید نگران نباشید! زبان های بازمانده از نوردیک قدیم به زیرگروه های زیادی تقسیم شده اند و امروزه بسیاری از کلمات آن را می توان در زبان هایی مانند دانمارکی، فارویی، ایسلندی، نروژی و سوئدی شنید. اما این تنها میراثی نیست که نوردیک قدیمی از خود به جا گذاشته است.
این زبان همچنین کلمات زیادی به انگلیسی داده است. واژه های رایجی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند، از جمله berserk به معنای شوریده و دیوانه، cake به معنای کیک و knife به معنای چاقوی همگی ریشه در نوردیک باستانی دارند. همچنین، واژه husband به معنای شوهر (ترکیبی از واژه های نوردیک باستانی hus و bondi است)و Thursday به معنای پنج شنبه نیز (برگرفته از عبارت Thor’s day در زبان نوردیک باستانی به معنای روز ثور) نیز همین طور است. این ارتباط از طریق خانواده زبان آلمانی صورت می گیرد که هر دو زبان انگلیسی و نوردیک باستانی بخشی از آن هستند.
۱- یونانی باستان
البته این مورد ممکن است کمی شما را گیج کند چرا که دنیای مدرن هنوز زبان یونانی را به عنوان یک زبان محبوب حفظ کرده است. زبان یونانی مدرن که در یونان و توسط اقوام یونانی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد، قطعاً یک زبان مرده نیست.
اما یونان باستان از نظر تکنیکی منقرض شده است و با اینکه تا حدودی شبیه به نسخه مدرن است، اما به اندازه کافی متفاوت بوده که زبان متفاوت در نظر رفته شده و دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد. البته یونان باستان توسط فیلسوفان و نویسندگان مشهوری از جمله ارسطو، هومر، افلاطون و سقراط صحبت و در نوشتار مورد استفاده قرار گرفته است.
آن ها آثاری به زبان مادری خود تولید کردند که هنوز هم در عصر مدرن مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند. و این آثار همچنان توسط دانشگاهیان در دانشگاه های سراسر جهان مورد مطالعه قرار می گیرند. برای خواندن و تجزیه و تحلیل آثار اصلی افلاطون و دیگر همتایان باستانی او، باید بدانید که چگونه یونانی باستان را بخوانید – بنابراین این زبان از دیرباز مرده، هنوز هم در موارد بسیار تخصصی کاربرد دارد.
غیر از این، یونانی باستان از این نظر شبیه لاتین است که ما کلمات، کلمات پایه و ریشه های زیادی را از آن ها به کار گرفته ایم تا چیزهایی را در سیستم های پزشکی و علمی و دیگر حوزه های زبان مشترک نامگذاری کنیم. واژه هایی مانند “دموکراسی”، “هرمافرودیت” و “ماراتون” همگی ریشه در زبان یونان باستان دارند – و ما باید به خاطر آن ها از یونانیان باستان تشکر کنیم.
منبع: روزیاتو
منبع: faradeed-165014
