براساس آخرین اطلاعات جمع‌آوری شده، نزدیک به ٧,٥میلیون سالمند در ایران زندگی می‌کنند که بیش از ٧٠٠هزار نفرشان مبتلا به بیماری آلزایمر هستند. محققان پیش‌بینی کرده‌اند که در سال٢٠٥٠ میلادی، از هر ٨٥ نفر یک مبتلا به آلزایمر وجود داشته باشد. به استناد همین تحقیقات، آلزایمر، سومین عامل شیوع مرگ‌ومیر در میان افراد بالای ٨٥سال شناخته شده است، درحال حاضر در دنیا، تنها ٣درصد افراد بین ۶۵ و ۶۹سال مبتلا به زوال عقل هستند، اما این میزان بین سنین ۸۵ تا ۸۹ سالگی تا ۳۰درصد افزایش می‌یابد. آلزایمر یا بیماری فراموشی، یک نوع اختلال عملکرد مغزی است که به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار را از بین می‌برد، شایع‌ترین نوع آن هم زوال عقل و اختلال حافظه است. این بیماری در نخستین مراحلش ١٠ علامت، اختلال حافظه، اختلال در انجام وظایف روزمره، گم کردن زمان و مكان، اختلال در گفتار، اختلال در قضاوت، اختلال در تفكر، تغییر در خلق‌وخو، جابه‌جا گذاشتن وسایل، از دست دادن یا كاهش انگیزه زندگی و تغییرات شخصیتی دارد. سن بالا، سابقه خانوادگی، مونث‌بودن و ابتلا به سندرم داون، مهمترین عوامل خطرساز برای آلزایمر هستند.
گفته می‌شود تعداد افراد جدیدی که به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند، همزمان با بالارفتن سن هم افزایش پیدا می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمال اینکه افراد غیرسفیدپوست لاتین‌تبار و سیاه‌پوستان آمریکایی نسبت به سفیدپوستان، بیشتر به این بیماری مبتلا شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که این تفاوت‌ها احتمالا به‌خاطر فشار خون بالا و بیماری دیابت و همین‌طور سطح آموزشی است.
مدیر اجرایی انجمن آلزایمر ایران در گفت‌وگو با «شهروند» درباره نحوه شناسایی افراد مبتلا به این بیماری توضیح می‌دهد
٤٠سال به بالا آزمایش حافظه و افسردگی بدهید
شهروند| مهرداد خوانساری، مدیر اجرایی انجمن آلزایمر ایران، سال‌هاست با افراد مبتلا به آلزایمر و دمانس در ارتباط است و به خوبی علایم را می‌شناسد. او می‌گوید که بیشتر مراجعه‌کنندگان افرادی هستند که به دلیل ناآگاهی و نشناختن علایم آلزایمر، مرحله اول بیماری را پشت‌سر گذاشته‌اند و وارد مرحله دوم شده‌اند. او در گفت‌وگو با «شهروند»، توضیح بیشتری درباره این بیماری و نحوه شناسایی مبتلایان می‌دهد.
چرا خیلی‌ها سعی در پنهان‌کردن بیماری آلزایمر دارند؟
اصولا در ایران مثل خیلی از کشورهای دیگر، شرم از اظهار ابتلا به بیماری آلزایمر وجود دارد. به‌طورکلی بیماری‌هایی که مرتبط با سیستم اعصاب و روان هستند، خیلی سخت از سوی افراد عنوان می‌شوند. همین هم می‌شود تا فرد پس از طی‌کردن مراحل اولیه و رسیدن به مرحله حاد، پیگیر درمان شود و عوارض جدیدی از بیماری خودش را نشان دهد. آلزایمر از این ماجرا مستثنی نیست و افراد به دلیل اینکه زیرساخت‌های خوبی در کشور وجود ندارد، خیلی دیر پیگیر ماجرا می‌شوند.
منظورتان از زیرساخت چیست؟
ببینید ما در جامعه از واژه‌هایی استفاده می‌کنیم که باعث هراس افراد می‌شود؛ واژه‌هایی که بعضا تحقیرآمیز هستند. مثلا به کسی که چیزی را فراموش می‌کند، به کنایه می‌گوییم تو آلزایمر داری، پیر شدی نمی‌فهمی. همین هم می‌شود تا افراد اگر هم مبتلا به دیابت و فشارخون و... باشند، به راحتی آن را عنوان کنند اما زمانی که به بیماری‌های اعصاب و روان می‌رسد، موضوع را کتمان می‌کنند. مثلا کسی نمی‌گوید من این قرص را مصرف می‌کنم، چون افسردگی یا آلزایمر دارم.
الان کشور درچه شرایطی از ابتلا به این بیماری قرار دارد؟
میزان سالمندی درکشور درحال افزایش است. هر‌سال تعداد قابل توجهی از افراد به گروه سالمندان اضافه می‌شوند و سالمندان ما سالمندتر می‌شوند، چراکه میزان مرگ‌ومیر بر اثر بیماری‌های عفونی کم شده، امید به زندگی بالا رفته و در کنار آن بیماری‌های دوران سالمندی هم افزایش پیدا کرده است. بیماری دمانس و آلزایمر، جزو بیماری سالمندی نیست اما با سالمندشدن، افراد بیشتر به سمت آلزایمر می‌روند.
درحال حاضر چه تعداد مبتلا به آلزایمر درکشور وجود دارد؟
براساس برآوردی که شده، ٧٠٠هزار نفر مبتلا به آلزایمر و دمانس در ایران هستند. ما در انجمن آلزایمر از ابتدای تأسیس، حدود ٧هزار پرونده داریم که دو‌هزار پرونده جاری است.
بیشتر کسانی که مراجعه می‌کنند، در مرحله اول هستند یا مرحله اول را طی کرده‌اند؟
اغلب در مرحله دوم هستند، مرحله اول، بیماری خیلی خفیف است، مرحله دوم، معمولا همراه با علایم قابل توجه است، فرد وابستگی ندارد اما نیاز به مراقبت دارد، در مرحله سوم، فرد کاملا وابسته می‌شود. مرحله سوم، مرحله آخر است. به‌طورکلی کسی که دچار این بیماری می‌شود، آموزش‌هایش را فراموش می‌کند، اما در این میان، آموزش‌های اولیه زندگی، آخرین آموزش‌هایی است که فرد آن را فراموش می‌کند. اینکه فرد کنترل دفع ادرار و مدفوع را از دست بدهد، نحوه غذاخوردن را فراموش کند و لباس‌های مناسبی به تن نکند، به تدریج درحال فراموش‌کردن آموزش‌های اولیه زندگی‌اش است و دیگر در مرحله سوم قرار گرفته. خیلی از این بیماران حتی در میان جمع، خیلی کم صحبت می‌کنند که این به دلیل ناتوانی آنها از درک ماجرا و صحبت‌های دیگران است.
فردی که به این بیماری مبتلاست، حتما باید هر سه مرحله را طی کند؟ در یک مرحله نمی‌توان بیماری را متوقف کرد؟
بیماری متوقف نمی‌شود، روند خودش را دارد، اما هر چقدر زودتر پیگیری کنند، می‌توان ورود به مرحله بعد را به تعویق انداخت.
گفته می‌شود شروع علایم از ٦٥سالگی است، افرادی که در خانه سالمند دارند، باید چه نکاتی را مورد توجه قرار دهند تا بفهمند سالمندشان مبتلا به آلزایمر شده؟
در ٦٥سالگی، علایم بیماری بیشتر خودش را نشان می‌دهد، تحقیقات نشان می‌دهد احتمال ابتلا به این بیماری در ٦٥سالگی، ٥درصد است و در ٨٥سالگی، ٤٠درصد. البته شرایط فرد هم ممکن است او را در گروه افراد پرریسک قرار دهد.
یعنی افراد باید به چه نکاتی توجه کنند؟
ما ١٠ علامت هشدار داریم. نکته اینجاست که افراد ممکن است چیزی را فراموش کنند، اما حتما این فراموشی، دلیل بر بیماری نیست، زمانی این موضوع جدی است که آن فراموشی در ارتباط با یک موضوع مشخص، تکرار شود یا روحیات فرد تغییر کند، ترس‌هایش زیاد شود، مثلا مادر خانواده دیگر به کیفیت قبل غذا نپزد یا فرد مهارت‌های فنی‌اش کم شود. این علایم اولیه است که باید از سوی اطرافیان مورد توجه قرار گیرد. باید به این موضوع توجه شود که سالمندان باید در اجتماع حضور دایمی داشته باشند و افرادی که مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند، مثل دیابت و فشار خون و چربی بالا یا در خانواده این بیماری را دارند، باید بدانند که در گروه افراد پرریسک برای ابتلا به این بیماری قرار دارند.
چطور می‌توان این بیماری را به سرعت تشخیص داد؟
در حال حاضر به دلیل پیشرفت علم، راه‌های زیادی برای تشخیص بیماری وجود دارد، مثلا با آزمایش خون یا گرفتن مایع نخاعی می‌توان به نتایجی رسید. به‌طورکلی ما به افراد بالای ٤٠ و ٥٠سال توصیه می‌کنیم که تست حافظه و افسردگی بدهند. نتیجه این تست‌ها می‌تواند مشخص کند که فرد درحال رفتن به این بیماری است یا خیر.
این تست‌ها کجا انجام می‌شود؟
بیشتر مراکز روانشناسی و انجمن آلزایمر ایران این تست را انجام می‌دهند. افراد هر روز از ساعت ٨ صبح تا ٢ و ٣٠دقیقه بعدازظهر به جز روزهای پنجشنبه و جمعه می‌توانند به آدرس این انجمن واقع در شهرک اکباتان، بین فاز یک و دو، میدان بسیج، ابتدای خروجی به سمت ستاری شمال، کنار شهرداری منطقه ٦، مراجعه کنند یا می‌توانند با این شماره‌ها ۴۴۶۳۰۶۵۲، ۴۴۶۳۳۵۵۵ تماس و مشاوره بگیرند.
این ١٠ نشانه را جدی بگیرید
نشانه‌های اولیه آلزایمر در میان افراد، متفاوت است اما در میان همه نشانه‌ها می‌توان به برخی از علایمی که میان خیلی‌ها مشترک است اشاره کرد؛ نشانه‌های اولیه ابتلا به بیماری غم‌انگیز.
از دست دادن حافظه: یکی از شایع‌ترین علایم آلزایمر فراموش کردن چیزهایی است که در فاصله زمانی نه چندان دور فرا گرفته‌اید. در حالی که فراموش کردن قرار ملاقات، نام یا شماره تلفن دوستان طبیعی است، اما در افراد مبتلا به آلزایمر فراموشی بیشتر اتفاق می‌افتد و بعدها هم با گذر زمان موارد فراموش شده را به خاطر نخواهند آورد.
اختلال در انجام امور زندگی و کارهای روزانه: افراد مبتلا به آلزایمر به سختی می‌توانند وظایف خود را بدون فکر کردن به خاطر بیاورند. فراموش کردن شیوه پخت غذا، تعمیر لوازم منزل و یا بازی‌های ساده از جمله مشکلات این افراد است.
مشکلات زبانی: هر فردی ممکن است بعضی اوقات به سختی بتواند کلمات درست را پیدا کند. اما افراد مبتلا به آلزایمر اغلب مواقع کلمات ساده را فراموش یا واژه‌های غیر معمولی را جایگزین می‌کنند.
سردرگمی زمانی و مکانی: فراموش کردن تاریخ روز و یا این که به سمت کجا در حال رفتن هستید، تا حدودی نرمال است. اما افراد مبتلا به آلزایمر اغلب خیابان خودشان را گم و فراموش می‌کنند کجا هستند و یا چگونه به این نقطه رسیده‌اند و یا این که چگونه به خانه باز گردند.
کاهش قوه قضاوت: هیچ کس در همه زمان‌ها قضاوت درستی ندارد. اما افراد مبتلا به آلزایمر اغلب بدون در نظر گرفتن آب و هوا لباس می‌پوشند. مثلا ممکن است در روزهای گرم چندین بلوز روی هم بپوشند و یا برعکس.
مشکل در تفکر انتزاعی: افراد مبتلا به آلزایمر اغلب به طور کلی شماره‌ها را فراموش می‌کنند و یا نمی‌دانند که چه کاری باید با آن انجام داد.
قرار دادن اشیا در جای نادرست: هر کسی ممکن است به طور اتفاقی کلید یا کیف پول خود را در جای غلط بگذارد. اما افراد مبتلا به آلزایمر اغلب چیزها را در جای غلط می‌گذارند. مثلا ممکن است اتو را در یخچال قرار دهند.
تغییر در رفتار و خلق و خو: افراد مبتلا به آلزایمر به سرعت تغییر خلق و خو می‌دهند. مثلا ممکن است بدون هیچ دلیل مشخص از حالت آرام به گریه و یا عصبانیت تغییر خلق دهند.
تغییر شخصیتی: شخصیت افراد در طول زندگی معمولا تا حدودی عوض می‌شود، اما افراد مبتلا به آلزایمر به طور بارزی تغییر شخصیت می‌دهند. مثلا ممکن است بدگمان، ترسو یا وابسته به سایر افراد خانواده شوند.
از دست دادن قوه ابتکار و نوآوری: بعضی اوقات خستگی بابت کارهای خانه، فعالیت‌های تجاری و یا مسئولیت‌های اجتماعی طبیعی است. اما افراد مبتلا به آلزایمر اغلب بسیار غیرفعال هستند. ساعت‌های طولانی به تماشای تلویزیون می‌نشینند. بیش از حد طبیعی می‌خوابند و هیچ تمایلی برای فعالیت ندارند.
چند توصیه برای اینکه به آلزایمر مبتلا نشویم
اسکن پایه مغز را انجام دهید: بر اساس گزارش انجمن آلزایمر، تصویربرداری عصبی با استفاده از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا همان MRI یا ترموگرافی کامپیوتری یا CT، یکی از زمینه‌های خوب برای شناسایی اولیه بیماری آلزایمر است.
به اندازه کافی بخوابید: یک تحقیق نشان می‌دهد افرادی که در میانسالی مشکلات مزمن خواب دارند ممکن است خطر بیماری آلزایمر را در زندگی خود افزایش دهند.
از نظر اجتماعی فعال باشید: تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که همراه با یک شبکه اجتماعی بزرگ هستند خطر آلزایمر و زوال عقل را کاهش می‌دهد.
همیشه در حال آموختن باشید: به نظر می‌رسد آموزش، یک ذخایر شناختی ایجاد می‌کند که مغز را قادر می‌سازد تا بهتر در برابر صدمات عصبی مقاومت کند.
دو زبان یاد بگیرید: با توجه به تحقیقات توانایی صحبت کردن با بیش از یک زبان می‌تواند از شما در برابر بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل، حفاظت کند.
کارهای تعمیراتی را خودتان انجام دهید: به چالش انداختن مغز به شیوه‌های جدید می‌تواند حافظه را همراه با سن بالا ببرد.
به طور منظم ورزش کنید: تحقیقات نشان داده، افرادی که به طور مرتب ورزش می‌کنند می‌توانند زوال عقلی را تا ۳۸درصد کاهش دهند.
مراقب قلبتان باشید: بیماری‌هایی مثل فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا که خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند، ممکن است خطر بروز آلزایمر را هم افزایش دهند.
٨ خوراکی را بخورید تا آلزایمر نگیرید
تحقیقات نشان داده، بعضی خوراکی‌ها به دلیل داشتن خاصیت ضدالتهابی می‌توانند روند زوال عقل را به تاخیر بیندازند، چراکه زوال عقل با التهاب طولانی‌مدت ارتباط دارد. در اینجا به ٨ ماده غذایی که در دسترس است و خاصیت ضدالتهابی دارد، اشاره می‌کنیم:
شکلات تلخ: بنا بر تحقیقات انجام‌شده، فلاوونوئید موجود در کاکائو جریان خون را به طرف مغز افزایش می‌دهد و ممکن است از بدن در برابر حالاتی که منجر به کاهش جریان خون مغز می‌شوند (مثل دیمانس و سکته مغزی) محافظت کند. برای استفاده از بیشترین خواص، شکلات با میزان شکر کم و محتوای کاکائوی بالا خریداری کنید.
سالمون: افرادی که به طور متوسط سه وعده غذایی ماهی روغنی در هفته مصرف می‌کنند، تقریبا ۵۰درصد کمتر از دیگران در معرض ابتلا به بیماری‌های آلزایمر و دیمانس قرار می‌گیرند. سالمون منبع غنی اسیدهای چرب ضروری امگا۳ و دیگر مواد غذایی مهم مثل ویتامین D و ویتامین B١٢ است که به جلوگیری از برخی اختلالات عصبی کمک می‌کنند. استفاده از حداقل ۲ یا ۳ وعده ماهی روغنی در هفته به تأمین ترکیبات ضدالتهاب کمک می‌کند.
زردچوبه: به نظر می‌رسد پلاک‌های جمع‌شده در مغز به گسترش زوال سلول‌های مغزی کمک کنند و منجر به بیماری آلزایمر شوند. یک مطالعه نشان داد کورکومین موجود در زردچوبه ماده مؤثری است که پلاک‌های مغزی را از بین می‌برد. زنجبیل هم مثل زردچوبه دارای خواص ضدالتهابی مشابه است.
سیب: تحقیقات نشان داده کوئرستین که به مقدار فراوان در پوست سیب وجود دارد، از مغز در برابر آسیب‌های همراه بیماری آلزایمر و دیگر ناهنجاری‌های عصبی محافظت می‌کند. دیگر مطالعات هم نشان داده‌اند که خوردن سیب ممکن است به کاهش خطر ابتلا به سرطان کمک کند.
گردو: تحقیقات صورت‌گرفته در مورد پیری نشان داد که یک رژیم غذایی متعادل حاوی گردو به ارتقای مهارت‌های عملی و ذهنی در افراد پیرتر کمک می‌کند. کارشناسان معتقدند که ترکیب پلی‌فنول‌ها، اسیدهای چرب امگا۳ و دیگر مواد فعال‌کننده زیستی که در گردو وجود دارد، مسئول انجام‌گرفتن این اثر مفید است، اما مصرف مقدار بیشتر از آن الزاما خوب نیست.
چای سبز: چای سبز غنی از نوعی فلاوونوئید است که به نام کاتچین خوانده می‌شود. مطالعات بسیاری به خواص سلامتی و مفید چای سبز از جمله به توانایی آن در کاهش خطر ابتلا به سرطان و همچنین بیماری‌های عصبی برگشت‌پذیر دست یافته‌اند.
مارچوبه: بررسی‌ها نشان داده در افرادی که کمبود فولات دارند، احتمال گسترش دیمانس ۵/۳برابر بیشتر است. برای اینکه از دریافت کافی فولات مطمئن شوید، از مارچوبه به عنوان یک افزودنی متناوب در غذای خود استفاده کنید.
انواع گیلاس: دانشمندان دریافته‌اند که ترکیبات آنتی‌اکسیدان و آنتوسیانین‌ها که به گیلاس رنگ قرمز شفافی می‌بخشند، خواص ضدالتهابی دارند، اما فاقد هرگونه اثر جانبی احتمالی هستند گیلاس‌ها و میوه‌هایی مانند خانواده توت‌ها مثل تمشک و توت‌فرنگی همگی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد ضدالتهاب هستند که به کاهش التهابات مغزی و فشار اکسیداتیو مغز کمک می‌کنند.
