وقتی افزایش کرایه به پای تورم نمی‌رسد

بدون شک برگ برنده تاکسی‌های اینترنتی در سال‌های گذشته قیمت‌های پایین سفر آنها در مقایسه با قیمت بازار سنتی بوده‌است. هر چند در گام اول شیوع کرونا و همچنین تورم سرسام‌آور که افزایش تعرفه‌ها در سیستم تاکسی‌های اینترنتی و البته پیک‌های آنلاین را به دنبال داشت، باعث شد آن برگ برنده به چاقوی تیزی روی گردن سیستم حمل‌ونقل هوشمند کشور مبدل شود. اولین گام افزایش قیمت در سیستم تاکسی‌های اینترنتی و پیک‌های آنلاین در سال ۱۳۹۹ و در اوج روزهای کرونا در حالی اتفاق افتاد و حالا نه مسافران از آن راضی‌‌اند و نه رانندگان. کافی است سری به شبکه‌های اجتماعی شرکت‌هایی مانند تپسی و اسنپ بزنید. اکثر کامنت‌های کاربران انتقاد از بالا رفتن کرایه‌ها نسبت به گذشته است. از سوی دیگر رانندگان هم می‌گویند با توجه به بالا رفتن هزینه‌های نگهداری خودرو و افزایش هزینه‌ها در سایر بخش‌های زندگی این افزایش قیمت به مدیریت درآمد‌های آنها کمک نمی‌کند. حالا این سوال پیش می‌آید که آیا دوران طلایی سرویس‌هایی مانند تپسی و اسنپ به واسطه این شیوه قیمت‌گذاری رو به پایان است؟ و آیا آنطور که رئیس شورای شهر تهران می‌گوید ورود شهرداری تهران به قیمت‌گذاری این نوع سیستم حمل و نقل هوشمند می‌تواند مشکلات در این زمینه را حل می‌کند؟

استفاده از الگوریتم هوشمند

طبق دستورالعمل نظارت بر چگونگی فعالیت ارائه‌دهندگان خدمات هوشمند مسافرت که پاییز سال ۱۳۹۸ بعد از سال‌ها کشمکش بین تاکسیرانی و شرکت‌های تاکسی اینترنتی تدوین و ابلاغ شد، هیچ الزامی برای تاکسی‌های اینترنتی در مورد تبعیت از قیمت خاصی پیش‌بینی نشده است. ماده ۶ این دستورالعمل به شرایط تعیین تعرفه سفر پرداخته و بر اساس آن شاخص‌هایی مانند شدت ترافیک، میزان عرضه (تعداد رانندگان در حال خدمت)، تقاضای بازار، جغرافیای خدمت (محدوده ترافیک شهر)، طول و مدت سفر، نوع وسیله نقلیه و عواملی از این قبیل توسط ارائه‌دهندگان خدمات هوشمند مسافر تعیین می‌شود. از همین رو این شرکت‌ها همچنان می‌توانند با استفاده از این شاخص‌ها و پیشنهاد تعرفه ترجیحی به مشتریان خود با یکدیگر رقابت کنند. با استناد به همین دستورالعمل هم به نظر می‌رسد مدیران اسنپ‌ و تپسی در گفت‌وگوهایی مختلف خود در چند سال اخیر از استفاده الگوریتم هوشمند برای تعیین قیمت مسیرها سخن گفته و نیز سعی کرده‌اند با این الگوریتم کرایه سفرها معقول و منطقی تعیین شود. اما این الگوریتم هوشمند چیست و چگونه کار می‌کند؟

فرید شهابی، معاون تجاری اسنپ، در گفت‌وگو با «شبکه شرق» توضیح می‌دهد که تاکسی‌های اینترنتی مجوز خود را از اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی دریافت می‌کنند و اینکه گفته می‌‌شود قیمت گذاری تاکسی‌ها وظیفه شورای شهر است درست نیست. به گفته او دستورالعمل نظارت بر چگونگی فعالیت ارائه‌دهندگان خدمات هوشمند مسافر توسط وزارتخانه‌های کشور و صمت تایید و از سوی تاکسی‌های اینترنتی به امضا رسیده است. آنطور که او توضیح می‌دهد مطابق با این دستورالعمل مدل قیمت‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی و نحوه تعامل و ارتباط با شهرداری‌ها منظور و تایید شده است.

شهابی با تاکید بر اینکه آنها با روش‌های هوشمند قیمت‌گذاری‌های مسافرت‌ها را تعیین می‌کند به «شبکه شرق» می‌گوید: «سیستم قیمت‌گذاری اسنپ پویاست و به‌صورت هوشمند و بر اساس چندین معیار تعیین می‌شود. در این نوع قیمت‌گذاری گاهی برای یک مسیر یکسان در ساعات مختلف قیمت متفاوتی در نظر گرفته می‌شود. عواملی مانند مسافت، مدت زمان سفر و نسبت عرضه و تقاضا قیمت‌‌ها را تغییر می‌دهند.»

او با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: «به عنوان مثال قیمت یک مسیر ثابت ممکن است در ساعات مختلف به دلیل تغییر مدت زمان سفر با توجه به عواملی مانند ترافیک یا شرایط جوی خاص تغییر کند. به همین دلیل در ساعاتی از شبانه‌روز قیمت‌ها از حالت عادی پایین‌تر می‌آید و ارزان‌تر از همیشه می‌شود و در ساعاتی شاهد افزایش قیمت هستیم.»

به گفته او بر اساس داده‌های اسنپ، بعد از بازگشایی مدارس، متوسط قیمت هفتگی کم شده و به همین دلیل در اکثر ساعات به طور تقریبی خودروی فعال دارند و تنها در ساعت‌های ۶ و ۷ صبح و بعضی ساعات‌ بعد از ظهر قیمت‌ها به دلیل کمبود راننده و افزایش ترافیک به تناوب افزایش می‌یابد.

تپسی به عنوان دیگر بازیگر بازار تاکسی‌های اینترنتی، هرچند حاضر نمی‌شود در مورد این موضوع اخیر و اظهارات رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران با «شبکه شرق» گفت‌وگو کند، اما پیش از این هم مدیران این شرکت مانند اسنپ گفته‌ بودند که آنها نیز براساس الگوریتم هوشمند قیمت‌گذاری سفرهای کاربران خود را مشخص می‌کنند. برای نمونه پیش از این هومن دمیرچی، معاون سابق عملیات و عضو هیات‌مدیره تپسی، در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که تعیین کرایه یک سفر توسط الگوریتم هوشمند به پارامترهایی مانند مسافت سفر، مدت سفر و غیره مرتبط است. با این حال در برخی موارد در یک مسیر و زمان مشابه قیمت‌های تعیین‌شده از سوی تپسی بین ۱۵ تا ۲۰ درصد گران‌تر از سرویس دیگری مانند اسنپ است. دمیرچی در آن زمان علت این تفاوت قیمت را به وضعیت توزیع ناوگان هر شرکت ربط داده بود. او در این باره توضیح داد: «در مورد قیمت‌گذاری، هر شرکتی روش خاص خودش را دارد. اما به صورت کلی ریشه این تفاوت در وضعیت توزیع ناوگان هر شرکت است. در واقع قیمت ما فقط تابع مسیر سفر نیست و الگوی توزیع ناوگان هم بر آن موثر است. به همین دلیل ممکن است قیمت‌های ما در مقایسه با یک شرکت دیگر در برخی مسیرها بالاتر باشد و در برخی مسیرها پایین‌تر.» دمیرچی معتقد است که به طور متوسط قیمت‌های تعیین‌شده تپسی با دیگر رقیبانش در این بازار یکسان و نزدیک به هم است.

آسیب‌های ورود به قیمت‌گذاری

آنطور که از حرف‌های رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران بر می‌آید، این بخش تصمیم دارد وارد قیمت‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی شود کاری که طبق دستورالعمل نظارت بر چگونگی فعالیت ارائه‌دهندگان خدمات هوشمند مسافرت از آن منع شده است. با این حال تشکری هاشمی گفته که پیگیری‌های لازم در این زمینه انجام شده و به زودی مشکلات در زمینه قیمت‌گذاری را حل می‌کنند.

تاکسی‌های اینترنتی اما ورود شورای شهر به قیمت‌گذاری بازارشان را آسیب‌زا می‌دانند. فرید شهابی، معاون تجاری اسنپ، معتقد است دستوری کردن قیمت علاوه بر‌ ناکارآمد کردن‌ مدل کسب‌وکاری تاکسی‌های اینترنتی و کاهش شدید جذابیت قیمت برای هر یک‌ از کاربران مسافر یا راننده (چه در زمان کاهشی بودن قیمت‌ها برای کاربر مسافر و چه در زمان افزایشی بودن قیمت‌ها برای کاربر راننده) باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیری در زمینه ورود سرمایه‌گذاران جدید یا تمایل سرمایه‌گذاران فعلی به افزایش سرمایه خواهد شد.

به گفته او بزرگترین آسیب دستوری کردن قیمت‌گذاری از بین رفتن کارآمدی مارکت‌پلیس است. شهابی در این مورد به «شبکه شرق» می‌گوید: «دستوری کردن قیمت‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی باعث می‌شود شرایط ترافیکی، جوی و میزان عرضه و تقاضا نتواند به اندازه کافی بر قیمت موثر باشد و به این ترتیب تمایل راننده‌ها برای کار کردن در ساعات پیک به شدت کاهش پیدا می‌کند و نرخ قبولی درخواست در ساعات پیک کم می‌شود. همچنین در ساعات غیر پیک احتمال کاهش قیمت کمتر خواهد شد و این موضوع به این معناست که مسافران قیمت بالاتر و رانندگان کم‌تر شدن درخواست‌ها را تجربه می‌کنند.» براساس گفته‌های او سیستم قیمت‌گذاری فعلی زمان بیکاری راننده را به حداقل می‌رساند و درخواست‌های مسافر را نیز با بهینه‌ترین قیمت به سفر تبدیل می‌کند.

 در روند کنونی که شورای شهر تهران در پیش گرفته به نظر می‌رسد ورودش به فرایند قیمت‌گذاری شرایط را بحرانی‌تر کند. از طرف دیگر به خاطر تورم به نظر می‌رسد هرگونه افزایشی از سوی پلتفرم‌های حمل و نقل شهری باز هم به پای افزایش قیمت‌ها نخواهد رسید و به این ترتیب یا دایره کاربران این سرویس‌ها به طور چشمگیری محدود خواهد شد یا شاهد عمیق‌تر شدن شکاف میان ناوگان و مالکان کسب و کارهای آنلاین خواهیم بود.