قدم‌هایی که نای رفتن ندارند

9سال قبل یک شوخی بچگانه باعث شد تا محمد پای راستش را از دست بدهد. دوست چندساله محمد به شوخی با موتورش به محمد می‌زند و شدت حادثه به حدی بوده است که جراحان ناچار به قطع پایش از بالای ران می‌شوند. همین مسئله باعث شد تا بعد از این حادثه و قطع عضو، محمد به افسردگی دچار شود و 9سال خانه‌نشینی را انتخاب کند. حالا بعد از مشاوره‌های زیاد محمد تصمیم به ادامه درمان و تهیه اندام مصنوعی برای پای قطع شده‌اش گرفته است. 2عصا کمک حال محمد برای راه‌رفتن هستند، اما باز هم نمی‌توانند جای خالی پایش را پر کنند. کمیسیون پزشکی مرکز جامع توانبخشی هلال احمر برای افرادی که درخواست دریافت پروتز دارند روزهای دوشنبه و چهارشنبه تشکیل جلسه می‌دهد و در این کمیسیون به مراجعه‌کنندگان درخصوص دریافت پروتز و یا انجام فیزیوتراپی قبل از دریافت پروتز و.... راهنمایی داده می‌شود. محمد به همراه پدر و مادرش از کاشان به تهران آمده تا بتواند بعد از سال‌ها پروتزی را جایگزین پای از دست رفته‌اش کند. کارشناسان کمیسیون معتقدند به‌علت اینکه سال‌ها از قطع عضو محمد گذشته و اندامش مقداری تغییر شکل داده، باید 30جلسه فیزیوتراپی انجام دهد تا بتواند از پروتز استفاده کند.
پدر محمد می‌گوید، هر جلسه فیزیوتراپی در تهران حدود 32هزار تومان و در کاشان که مراکز فیزیوتراپی خصوصی هستند هر جلسه حدود 80هزار تومان هزینه دارد، پرداخت این هزینه در غیاب کمک‌هزینه درمانی بیمه‌ها رقم سنگینی برای این خانواده محسوب می‌شود؛ با وجود این برای راحتی هر چه بیشتر محمد پدر خانواده تصمیم گرفته تا هزینه درمان و اندام مصنوعی را حتی از زیر خاک هم که شده، تهیه کند تا پسرش بیشتر از این زجر نکشد. حالا به توصیه پزشکان قرار است تا در ابتدا پروتز سبک‌تری برای محمد تهیه شود تا به آن عادت کرده و بعد از چند‌ماه استفاده از این اندام‌ها، پروتز اصلی برای او ساخته شود. با وجود این قیمت پروتز اولیه برای محمد حدود 4.5 میلیون تومان برآورد شده و در چند‌ماه آینده برای ساخت اندام‌های اصلی نیز باید هزینه دیگری را پرداخت کند.
بیمه‌ها هزینه‌ها را پرداخت نمی‌کنند
تعداد افراد مسنی که برای دریافت اندام مصنوعی به مرکز جامع مراجعه کرده‌اند قابل توجه است. به گفته کارشناسان مرکز توانبخشی هلال احمر بین این افراد، بیشتر ابتلا به دیابت باعث قطع عضو می‌شود. مریم‌سادات یکی از خانم‌هایی است که به همراه دختر و پسرش برای تست پای مصنوعی که برایش ساخته شده، به این مرکز مراجعه کرده است. مریم سادات در اثر عفونت ناشی از دیابت ناچار به قطع عضو از بالای زانو شده است، بعد از وصل کردن پای مصنوعی، او با کمک کارشناس مربوطه و دخترش از روی ویلچر بلندشده و سعی می‌کند تا برداشتن نخستین قدم‌ها با پای مصنوعی را در سالن تجربه و تمرین کند؛ قدم‌هایش را محکم و ناشناخته بر می‌دارد؛ درست مثل کودکی که انگار برای نخستین بار است راه می‌رود، چشم‌هایش پر از اشک شده است و با گوشه آستین آنها را پاک می‌کند. او بعد از چند قدم راه رفتن درخواست می‌کند که روی ویلچر برگردد و بنشیند، اما کارشناس همراه با خوشرویی از او می‌خواهد تا چند دور دیگر راه برود تا مشخص شود که پای مصنوعی اشکال دارد یا نه. بعد از این مرحله و درصورت وجود مشکلات، ایرادها برطرف شده و مراحل دیگر تمرین راه‌رفتن روی سطوح صاف، سطوح شبیه‌سازی‌ شده شیبدار، شنزار، سنگلاخ و پستی و بلندی در سالن تمرین آغاز می‌شود تا بیمار بتواند در هر نوع معبر با استفاده از اندام مصنوعی راه برود و مشکلی نداشته باشد. اندام مصنوعی که قرار است از این به بعد پای مریم سادات باشد 4میلیون تومان هزینه داشته و به گفته خانواده‌اش تا حالا آنها بیش از 4میلیون تومان نیز برای فیزیوتراپی هزینه کرده‌اند و بیمه نیز هیچ کمک‌هزینه‌ای در این خصوص به آنها پرداخت نکرده است.
فرزندش می‌گوید: «بیمه‌ها هزینه‌ها را پرداخت نمی‌کنند و اگر بخواهید از مراکز دولتی که بخش فیزیوتراپی دارند استفاده کنید باید چند مدتی در نوبت باشید.»
عباس به همراه همسر و پسرش برای تعویض پاهای مصنوعی‌اش به مرکز مراجعه کرده است. او 2پایش را از زیر زانو به‌دلیل دیابت از دست داده و حالا مدتی است اطراف پاهایش دوباره زخم شده و ورم کرده و دیگر نمی‌تواند از پاهای مصنوعی قدیمی‌اش استفاده کند و به ناچار برای راه رفتن از ویلچر کمک می‌گیرد. با این شرایط نه می‌توان اندام مصنوعی جدیدی برای او ساخت و نه می‌شود از همان پاهای مصنوعی قبلی استفاده کرد. توصیه کارشناسان مرکز جامع به او و خانواده‌اش این است که تا زخم پاها و ورم‌های ناشی از آن بهبود نیافته اقدامی برای ساخت اندام جدید انجام ندهد و بعد اقدام به ساخت پروتز جدید کنند. حالا با این وضعیت عباس باید مدتی دیگر همنشین ویلچر باشد تا کم‌کم زخم‌ها بهبود پیدا کنند. او می‌گوید: برای چهارمین بار است که برای دریافت پروتز به مرکز مراجعه می‌کنم و هر دفعه هم برای دریافت پروتزها حدود 5,5 میلیون هزینه کرده‌ایم. بعضی وقت‌ها پروتزها یک سال و نیم برایم بیشتر کار نکرده‌اند و برخی اوقات کمتر از یک سال؛ حالا هم که عود دوباره زخم‌ها و بیماری باعث شده تا برای مشاوره بیایم.» او ادامه می‌دهد: «اگر چه به من گفته‌اند که قیمت پروتزها با قبل تغییر چندانی نکرده، اما با این وضعیت بد اقتصادی و گرانی و... نمی‌دانم می‌توانم به فکر پروتزهای جدید باشم یا نه؟» او که بیمه تأمین اجتماعی دارد، می‌گوید:‌ «پروتزهایی که استفاده می‌کنم نهایت برای یک سال و نیم جوابگوست و دوباره باید پروتز جدید تهیه کنم، اما بیمه هر 5سال یک‌بار هزینه پروتز دست و پا را پرداخت می‌کند و با این دستورالعمل بیمه عملا امکان استفاده از بیمه را خیلی وقت‌ها نداریم و باید هزینه‌ها را از جیب بدهیم.»
دست کوچک مصنوعی
فاطمه از اسلامشهر برای تهیه دست مصنوعی به مرکز جامع آمده توانبخشی هلال احمر آمده است. پیچیده شدن بند ناف به دور دستانش باعث شده تا بعد از به دنیا آمدن، پزشکان به‌دلیل عدم‌خونرسانی به‌دست راستش، تصمیم به قطع دست او از سر شانه بگیرند و فاطمه از وقتی یک سال و نیمه بوده از دست مصنوعی استفاده می‌کند و حالا که کلاس ششم ابتدایی است بارها دست مصنوعی‌اش را به‌دلیل روند رشد تعویض کرده است. مادرش می‌گوید: او در سن رشد قرار دارد و امکان تهیه دست مصنوعی پیشرفته مکانیکی را برایش نداریم و فعلا باید از همین دست‌های ساده استفاده کنیم اما این پروتزها هم مقداری سنگین است و فاطمه خسته می‌شود. فاطمه از همان ابتدا یاد گرفته تا از دست چپش برای همه کارهایش استفاده کند و تنها دلخوری او سنگینی دست مصنوعی است که از آن استفاده می‌کند تا جایی که سمت راستش کمی انحراف پیدا کرده است. مادرش می‌گوید:« خدا را شکر داشتن دست مصنوعی باعث نشده تا او علاقه‌اش به درس و مدرسه را از دست بدهد و معدل سال‌های گذشته و امسال او عالی بوده است.» به گفته مادر فاطمه رفت‌وآمدهای طولانی از محل زندگی‌شان در اسلامشهر تا مراکز توابخشی هلال احمر در خیابان ولیعصر، نبود مرکزی مناسب در حاشیه تهران، کیفیت پایین اندام‌های مصنوعی، هزینه بالای اندام مصنوعی و عدم‌پرداخت هزینه‌ها از سوی شرکت‌های بیمه از مهم‌ترین مشکلات خانواده‌ها و افرادی است که از اندام‌های مصنوعی استفاده می‌کنند.
پروتزهایی که راحت نیست
ایوب مرد میانسالی است که در تصادف پای راستش را از بالای ران از دست داده و حالا برای تست پای مصنوعی‌اش که ساخته شده، به مرکز آمده است. او در استفاده از اندام مصنوعی ساخته‌شده چندان احساس راحتی نمی‌کند و می‌گوید معمولا چندین بار مجبور است تا به مرکز مراجعه کند تا اشکالات اندام‌های ساخته شده، گرفته شود. ایوب پای مصنوعی‌اش را می‌پوشد و روی محل‌های شبیه‌سازی‌ شده کمی راه می‌رود تا کارشناسان علت مشکل را پیدا کنند. او می‌گوید: در مقایسه با اندام‌های مصنوعی که در کشورهای دیگر ساخته می‌شود، این اندام‌ها کیفیت بالایی ندارند و وزن‌شان هم زیاد است. کاش برای راحتی افرادی که ناچارند از پروتز استفاده کنند از ابزارهای با‌کیفیت‌تری استفاده می‌کردند.
اعتبارات کافی نیست
حسین نحوی‌نژاد، معاون توانبخشی سازمان بهزیستی با بیان اینکه 2مشکل عمده در مورد مسائل توانبخشی وجود دارد، گفت: مسئله نخست اعتبارات ناکافی و مسئله دیگر نحوه تهیه و توزیع این وسایل است. از سال ۹۴ ثبت درخواست معلولان تبدیل به سامانه شده است و سیاست خرید و توزیع لوازم کمک توانبخشی براساس این بوده که به اقتصاد هر منطقه کمک کند و سازمان بهزیستی تنها نقش راهنما را دارد. او با بیان اینکه عرضه‌کنندگان محصولات توانبخشی برعکس عرضه‌کنندگان وسایل پزشکی محدود هستند، افزود: به همین دلیل به‌دنبال افزایش قدرت انتخاب معلولان هستیم و به‌صورت آزمایشی نیز پرداخت کمک‌هزینه وسایل بهداشتی به معلولان را آغاز کرده‌ایم. همچنین اعتبارات بهداشتی را باید به‌دلیل فوریت بیشتر آنها از وسایل توانبخشی مثل ویلچر مجزا کرد.
بیمه‌ها ملزم به پرداخت هزینه‌ها شوند
حسن صفاریه، سرپرست معاونت بهداشت، درمان و توانبخشی جمعیت هلال احمر:  در موضوع اندام‌های مصنوعی (پروتز و ارتز) ما نمی‌توانیم همانند بخش توانبخشی کشورهای پیشرفته کار کنیم چرا که محدودیت منابع داریم و مجبوریم تا سطح خدمات را متناسب با منابع خود تنظیم کنیم تا بتوانیم تعداد افراد بیشتری را تحت پوشش داشته باشیم. بسیاری از افراد مراجعه‌کننده توانایی این را ندارند که بتوانند اندام مصنوعی پیشرفته را که ده‌ها میلیون تومان هزینه دارند تهیه کنند و به ناچار از اندام‌های مصنوعی معمولی استفاده می‌کنند. درخصوص موضوع بیمه پروتز و ارتز باید این نکته مدنظر باشد که ریاست شورای بیمه کشور با وزارت بهداشت است و بسیاری از خدمات ارتز و پروتز تحت پوشش بیمه نیستند. وزارت بهداشت باید در عرصه توانبخشی به این نتیجه برسد که این خدمات نیاز به خدمات بیمه‌ای دارند و باید سازمان‌های بیمه‌گر را ملزم کند که تجهیزات لازم را مربوط به توانبخشی در اختیار بیماران قرار دهند ولی این اقدام صورت نگرفته است. ما به برخی از افرادی که برای دریافت پروتز و ارتز به این مرکز مراجعه می‌کنند و از نظر مالی وضعیت خوبی ندارند تخفیفاتی را می‌دهیم تا بتوانند این خدمات را با قیمت مناسب‌تری تهیه کنند. در این موارد سیستم مددکاری بعد از گرفتن شرح حال درصدی از هزینه را کم کرده، درصدی را مدیر مرکز و درصدی را بنده به‌عنوان رئیس مرکز کم می‌کنیم تا قیمت مناسب‌تر شود اما نمی‌توانیم درخصوص بیمه اقدامی انجام دهیم. علاوه بر این تعدادی از خیرین هم برای افراد نیازمند پیشقدم می‌شوند و هزینه‌ها را تقبل می‌کنند. اما به‌صورت دائم با مرکز همکاری ندارند و همکاری با خیرین به‌صورت سازماندهی شده نیست و معمولا به‌صورت موردی این کار انجام می‌شود؛ بنابراین بهترین روش برای حل مشکل افراد پوشش کامل هزینه‌ها از سوی بیمه‌هاست.