محمدحسن نجمی- مدرسه‌داری در جمهوری اسلامی، به فعالیتی برای برخی چهره‌های سیاسی که دستی بر آتش حاکمیت دارند، تبدیل شده. چپ و راست هم ندارد؛ چه محافظه‌کاران و چه اصلاح‌طلبان، همه‌شان در زمره مدرسه‌داران هستند. می‌توان گفت آن دسته از افرادی که در حاکمیت هستند و علاقه‌شان هم کار «فرهنگی» است، به سمت مدرسه‌داری می‌روند.
البته که ورود به این مدارس هم آنچنان راحت نیست. معمولا در مدارسی که اسم و رسمی برای خود دست و پا می‌کنند، بیشتر وضعیت علمی دانش‌آموز مهم است. اما برای برخی از این مدارس با مدیران حاکمیتی، ابتدا تامین شهریه‌های نجومی مهم است و شانه به شانه پول، مسائل «مذهبی و عقیدتی» در اولویت قرار دارد. این مدارس دانش‌آموزان را با دیدگاه‌ها و خط مشی حاکم بر آن غربال می‌کنند تا احتمالا برای مدیریت در سال‌های بعد در ساختار جمهوری اسلامی آماده شوند. این مدارس غربالگری دیگری هم دارند که همان «شهریه» آنهاست.
شیخِ مدرسه‌دار
یکی از این مدرسه‌داران، علیرضا پناهیان از چهره‌های تندروی نزدیک به جبهه پایداری است. او اخیرا باز هم خود را به سرخط خبرها آورده است؛ این‌بار با سخنانی که در حمایت از مردم فلسطین گفته و در آن خواستار تعطیل کردن آموزش و پرورش شده بود. او در سخنرانی‌اش در تجمعی تحت عنوان «عاشقان مبارزه با رژیم صهیونیستی» گفته «زندگی مردم ایران با زندگی مظلومین دنیا گره خورده است. آموزش و پرورش نتوانسته در این 40 سال به کودکان ایرانی این نکته را آموزش دهد. باید این آموزش و پرورش تعطیل شود.»
این روحانی پر حاشیه ادامه داده که «چرا یک جوان یهودی صهیونیست در برابر دوربین‌ها می‌گوید که همه دنیا مال ماست و به دروغ بگوید که ما قوم برگزیده هستیم. هر دانش‌آموز ایرانی باید بگوید که همه مظلومان عالم منتظر ما هستند تا آنها را نجات بدهیم. آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش و پرورش تاکنون در این 40 سال وظیفه خود را قطعا انجام نداده‌اید.»
این شیخ نزدیک به جبهه پایداری در حالی علیه سیستم آموزشی سخن می‌گوید و خواستار تعطیلی آن می‌شود که خودش هم یکی از مدرسه‌داران محسوب می‌شود. سال 1394، علیرضا پناهیان و دوستان، اقدام به تاسیس یک موسسه آموزشی تحت عنوان موسسه «آموزشی غیردولتی طلوع فرهیختگان سراج» کردند.
اولین مدیران این موسسه به غیر از «علیرضا پناهیان» نام‌های جالب توجهی هستند؛ «مصطفی عطاران بندرآبادی»، معاون پرورشی و تربیت‌بدنی سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در دولت محمود احمدی‌نژاد، «جمال آبرومند»، از دوستان محمدباقر قالیباف که نامش در جریان پرونده هلدینگ یاس نیز شنیده می‌شد و هم‌اکنون فرمانده قرارگاه امام حسن سپاه پاسداران است که وظیفه «محرومیت‌زدایی» را بر عهده دارد. از اعضای شناخته‌شده ابتدایی هیات‌مدیره این موسسه نیز می‌توان به «پیام تیرانداز» مدیرعامل خبرگزاری فارس و «منصور امینی» از مسوولان سابق فضای مجازی بسیج و رییس سازمان فضای مجازی سراج اشاره کرد.
در وبسایت این مدرسه، از علیرضا پناهیان به عنوان موسس یاد شده است. این مجتمع آموزشی از پیش‌دبستانی تا پایان دبیرستان را پوشش می‌دهد. درباره شهریه‌های این مدارس حرف و حدیث‌های زیادی شنیده می‌شود، اما طبق آنچه در وبسایت این مدرسه پیرامون شهریه آمده، «شهریه مدارس غیردولتی توسط آموزش و پرورش ابلاغ خواهد شد و به اطلاع خواهد رسید». این بخش احتمالا هزینه تحصیل در این مدارس را افزایش می‌دهد: «علاوه بر شهریه مصوب، هزینه سرویس رفت و آمد، صبحانه، ناهار (در صورتی که از مدرسه تهیه شود)، لپ‌تاپ دانش‌آموز و اردوهای خارج از شهر دریافت خواهد شد.» برای ثبت‌نام باید در وبسایت این مدرسه اطلاعات کامل پدر و مادر دانش‌آموز وارد تا ادامه روند ثبت‌نام انجام شود.
همچنین به نوشته وبسایت مدرسه، کلاس‌ها 15 نفره هستند و «معماری مدرسه سراج نیز معماری ویژه‌ای است. ترکیبی از فضای باز و بسته، حیاط پارک مانند و وجود موقعیت‌های دنج و آرام برای آرامش دانش‌آموزان و تدریس از ویژگی‌های مدرسه سراج است.» به عبارت بهتر این مدرسه را باید جزو مدارس «لاکچری» خواند یا به عبارت محاوره‌ای‌تر، می‌توان از «مدرسه بچه‌پولدارها» برای آن استفاده کرد.
بنیاد غیردولتی آینده‌ساز محمدی؛ برای ارتقای کیفیت آموزش
اما پناهیان تنها از طریق همین مدرسه در کار آموزشی نیست. او در میان مدیران موسسه‌ای با نام «بنیاد غیردولتی آینده‌ساز محمدی» که سال 1392 تاسیس شد، حضور داشت.
طبق آگهی تاسیس این موسسه، «کلیه فعالیت‌های بنیاد به صورت عام‌المنفعه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی غیردولتی است و در موضوع رشد بیشتر استعدادها و ارتقای سطح کیفی آموزش مدارس سکونتگاه‌های غیررسمی و مناطق محروم، با رعایت کامل قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران» فعالیت دارد.
علیرضا پناهیان نیز در بین موسسان این «بنیاد» حضور دارد. از این موسسه هیچ رد و نشانی به جز همان آگهی تاسیس که در روزنامه رسمی منتشر شده، پیدا نمی‌شود. برخی از مدیران و اعضای هیات‌مدیره این موسسه از چهره‌های پرنفوذ نظام و برخی دیگر نیز از جمله سرمایه‌داران سرشناس هستند.
«اصغر گرانمایه‌پور» که خزانه‌دار این موسسه است، نماینده دور هفتم و هشتم مجلس از حوزه انتخابیه کاشان و آران و بیدگل بود. سال 1398 خبرگزاری فارس در گزارشی نوشته بود که گرانمایه‌پور، «در حال حاضر در بیت رهبری مشغول فعالیت است.»
«اکبر ابراهیمی» عضو هیات‌مدیره این موسسه، صاحب کارخانه لوازم خانگی پاکشوما است. این چهره صنعتی سال‌هاست که اقدام به مدرسه‌سازی می‌کند و در چندین خیریه نیز عضو است.
محمدرضا اعتمادیان در سال 1392 به عنوان رییس هیات‌مدیره انتخاب شد اما سال 1397 درگذشت. او از بازاری‌های حامی انقلاب در دوران پهلوی بود. اعتمادیان در سال‌های پس از انقلاب در سمت‌های زیادی فعالیت داشت؛ رییس سازمان اوقاف، عضو هیات‌مدیره ستاد دیه، عضو هیات‌مدیره انجمن حامیان توسعه حوزه‌های علمیه کشور، عضو هیات امنای مجمع خیرین مسجدساز، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی و قائم‌مقام تولیت آستان قدس رضوی در ادوار گذشته، از جمله مسوولیت‌های مرحوم اعتمادیان بود.
«ابوالفضل توکلی بینا» هم دیگر عضو هیات‌مدیره این موسسه است. او نیز مانند برخی از اعضای دیگر، عضو حزب موتلفه است و در دولت‌های هاشمی‌رفسنجانی، محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد مشاور رییس‌جمهوری در امور اصناف بود.
محمود فرشیدی نایب‌رییس هیات‌مدیره، همان وزیر آموزش و پرورش دولت نخست محمود احمدی‌نژاد است. او اما عمر وزارتش کوتاه بود و پاییز 1386، یعنی دو سال پس از آغاز کارش، برکنار شد.
محسن گمار که به عنوان مدیرعامل قید شده، یک روحانی است که در زمینه همسرداری و مسائل مشابه فعال است. او در موسسه «طلوع حق» چندین دوره آموزشی دارد؛ از جمله «جایگاه و مقام زن، 75 هزار تومان»، «ویژگی‌ها و وظایف بانوی فعال فرهنگی قبل و بعد ازدواج 3، 2، 1، 150 هزار تومان»، «مهارت‌های زندگی مشترک، 200 هزار تومان»، «چگونگی و راهکارهای ابراز محبت، 190 هزار تومان» و «همسرداری اسلامی، 175 هزار تومان».
نکته جالب توجه درباره این بنیاد این است که در تنها آگهی موجود در روزنامه رسمی که مربوط به آگهی تاسیس می‌شود، آدرس محل سکونت همه اعضا، «خیابان مجاهدین اسلام روبروی بیمارستان شفا یحیاییان بن‌بست گل‌ها پلاک 4» ذکر شده که همان آدرس معرفی‌شده برای استقرار دفتر این آمده است.
دارالحکمه، دیگر موسسه آموزشی شیخ
اما پناهیان غیر از اینها، یک حوزه علمیه به نام «دارالحکمه» را نیز اداره می‌کند که از او به عنوان «تولیت» این مدرسه دینی یاد می‌شود. چند خیابان آن‌سوتر از این حوزه علمیه، یک دبیرستان هم با نام «دارالحکمه» تاسیس شده است که وابسته به حوزه علمیه است. این مدرسه خود را اینگونه معرفی می‌کند: «دارالحکمه مدرسه‌ای است که آغاز‌کننده راه نیمه‌تمام علمی ایران قدیم است. دارالحکمه قصد دارد مسیر علمی‌ای که اکثریت علوم حال حاضر در دنیا مدیون آن هستند را احیا کند. این دبیرستان صرفا با پر کردن ذهن دانش‌آموزان از اطلاعات به هم ریخته، نمی‌خواهد کسی را رشد دهد. هدف اصلی این دبیرستان همانطور که در سابق بوده آموزش شیوه صحیح زندگیست.» در بخش دیگری از وبسایت این دبیرستان تاکید شده که «پذیرش دبیرستان دارالحکمه برای دانش‌آموزان بااستعداد که علاقه‌مندند در آینده وارد حوزه علمیه شوند اولویت بیشتری قائل است». نکته دیگر درباره این دبیرستان آن است که در خبرهای موجود روی وبسایت آن، «مرتضی پناهیان» فرزند علیرضا پناهیان به عنوان «مسوول آموزش دارالحکمه» معرفی شده است.
در یکی از پوسترهایی که برای فراخوان ثبت‌نام در «دبیرستان معارف اسلامی دارالحکمه» طراحی کرده‌اند، تاکید شده که «این مجموعه مطابق با اساسنامه مدارس وابسته، جز برای فوق برنامه‌ها شهریه‌ای از دانش‌آموزان دریاف نمی‌کند و با کمک خیرین اداره می‌شود». پناهیان مراوده‌های زیادی با برخی «خیرین» دارد و خودش هم در خیریه‌هایی مانند «مهر نگار ماندگار» و «بنیاد خیریه غدیر» عضو است.
مدارس «امام صادق»، آمادگی برای «دانشگاه امام صادق»
مجموعه آموزشی امام صادق نیز از دیگر مدارس نزدیک به چهره‌های حاکمیتی است. این مجموعه در معرفی خود نوشته «در سال 1368 پس از تصویب قانون تشکیل مدارس غیرانتفاعی به عنوان یکی از اولین مدارسی که تحت این قانون شکل گرفت، با همت گروهی از جوانان علاقه‌مند به حوزه تعلیم و تربیت، تحت اشراف آیت‌الله مهدوی‌کنی (ره) و با مسوولیت آیت‌الله باقری‌کنی تاسیس شد. این مجتمع به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی اسلامی و برآمده از انقلاب اسلامی، در مجموعه آموزش‌وپرورش کشور در راستای اهداف و چشم‌اندازهای دانشگاه امام صادق علیه‌السلام و از سوی موسس فقید خود به عنوان یک‌نهاد تمهیدی برای دانشگاه امام صادق علیه‌السلام پایه‌گذاری شده است. این مجتمع تاکنون هزاران نفر دانش‌آموخته برای ایران اسلامی تربیت نموده و در حال حاضر پذیرای بیش از 2200 نفر دانش‌آموز است.»
این مجموعه و بعد از آن دانشگاه امام صادق، در زمره همان مجموعه‌هایی هستند که از آنها به عنوان «مدیرساز» یاد می‌شوند. این مجموعه مدارس پیش‌دبستانی تا پایان متوسطه پسرانه و دخترانه را داراست. علاوه بر این، دبستان‌های دخترانه و پسرانه نیز در بندر ترکمن با نام دبیرستان «امام مهدی» دارد.
فرهنگِ حداد عادل
اما شاید معروف‌ترین مدرسه‌دار در بین افراد حاضر در ساختار قدرت، غلامعلی حداد عادل باشد. او که زمانی رییس مجلس بود، در حال حاضر به عنوان یک چهره سیاسی در میان محافظه‌کاران مشغول رایزنی برای انتخابات مجلس دوازدهم است. نام مدارس زنجیره‌ای حداد عادل معروف است؛ مدرسه «فرهنگ». این مجموعه در ابتدا با تاسیس یک دبیرستان در منطقه سه تهران آغاز به کار کرد. بافت جمعیتی منطقه سه، به لحاظ مالی، متوسط به بالا محسوب می‌شود. این دبیرستان، «اولین واحد از مجموعه مدارس موسسه مهرفرهنگ است که در سال 1371 توسط غلامعلی حدادعادل» تاسیس شد. ویژگی این مدارس، در رشته تحصیلی آموزشی آن است؛ در دبیرستان فرهنگ تنها رشته علوم انسانی آموزش داده می‌شود و خبری از علوم تجربی و ریاضیات نیست.
دبیرستان فرهنگ در معرفی خود نوشته «در دبیرستان فرهنگ سعی داریم به اهداف والای تربیت اسلامی در قالبی نوین و جذاب، با بهره‌گیری از تمامی امکانات، جامه عمل پوشانده و بیشترین قوای فطری دانش‌آموزان را به فعلیت برسانیم».
در همین حال بنا بر اطلاعات موجود، این مجموعه آموزشی رشته‌های ریاضی و تجربی و حتی هنرستان را هم اضافه کرده تا جنسش جور باشد.
سال 1398 بود که همسر غلامعلی حداد عادل، طیبه ماهروزاده، در یک برنامه تلویزیونی سخنانی گفت که جنجال زیادی درست کرد. او درباره علت تاسیس دبیرستان فرهنگ گفت که «پسرم سال ششم رشته ریاضی بود می‌خواست به رشته‌های علوم انسانی برود، ما دنبال مدرسه‌ای می‌گشتیم که نه از نظر درسی خوب باشد، بلکه از نظر محیطی سالم باشد، اما باورتان نمی‌شود که در تهران چنین مدرسه‌ای پیدا نکردیم.»
هرچند مدتی بعد طیبه ماهروزاده تاکید کرد که منظورش بعد از فارغ‌التحصیلی پسرش بوده و اساسا فریدالدین حداد عادل در مدرسه فرهنگ تحصیل نکرده، اما دست به دست شدن این اظهارات در فضای مجازی، انتقادات تند و گسترده‌ای را در پی داشت. با این حال، در مجموعه مدارس فرهنگ در سیستان‌و‌بلوچستان نیز مدرسه ساخته و آنجا هم فعالیت دارد. در کنار اینها، دو دبستان دخترانه و پسرانه و یک مهدکودک نیز اخیرا از سوی متولیان این مدرسه تاسیس شده است.
در عین حال دبیرستان دخترانه فرهنگ، در محله اعیان‌نشین الهیه و در زمینی بسیار بزرگ قرار دارد. این مجموعه درباره دانش‌آموزان دختر، سخت‌گیری‌های زیادی دارد. از جمله اجبار به پوشیدن چادر. معدل بالای 19 و همچنین مصاحبه ورودی از دیگر شرایط ورود به این مدارس است. علاوه بر دانش‌آموز، پدر و مادر دانش‌آموز هم باید از سوی مسوولان مدرسه گزینش شوند که موضوع مصاحبه و معدل در تمام مدارس این مجموعه برقرار است. ممنوعیت ورود مردان به این مدرسه از دیگر قوانین دبیرستان دخترانه فرهنگ است اما در برخی از دوره‌های آموزشی غلامعلی حداد عادل برای تدریس برخی درس‌ها، به این مدرسه رفت‌و آمد می‌کند که قاعدتا تنها مردی است که می‌تواند وارد مدرسه فرهنگ دخترانه شود. گفته می‌شود که در سال‌های گذشته دختر و عروس حداد عادل نیز در این مدرسه تدریس می‌کرده‌اند که درباره تدریس آنها در حال حاضر اطلاعی در دست نیست.
پرویز فتاح رییس بنیاد مستضعفان تابستان 1399 در یک برنامه تلویزیونی حداد عادل را خطاب قرار داد و گفت که «اجاره زمینی که آقای حدادعادل در منطقه فرشته برای مدرسه گرفته‌اند، به روز نیست!... علاوه بر مدرسه فرهنگ، زمین دیگری برای ساخت مدرسه دریافت کرده بود که موفق به دریافت مجوز نشد زیرا این زمین به متراژ 8 هزار متر در منطقه هروی روی گسل قرار دارد و به همین دلیل، آقای حداد عادل این ملک ۴۰۰ میلیارد تومانی را به ما تحویل داد.» بنا بر گفته فتاح تعدادی از زمین‌های مدارس فرهنگ متعلق به بنیاد هستند.
حداد عادل هم در پاسخ در یک ویدیوی ضبط شده، با عتاب به فتاح گفت «آقای فتاح بنده از شما می‌پرسم آیا نمی‌دانستید که مدرسه فرهنگ بعد از اطلاع مقام معظم رهبری از وضع نابهنجار رشته علوم انسانی در آموزش و پرورش با توصیه موکد ایشان برای احیای این رشته ایجاد شده و ایشان با تصدیق ضرورت امر به مسوولان امر وقت بنیاد دستور داده‌اند برای تاسیس و اداره این مدرسه کمک کنند و کمک بنیاد در سال ۱۳۷۲ این بود که خانه‌ای در اختیار مدرسه قرار دادند که همان خانه‌ای است که شما در برنامه تلویزیونی به آن اشاره کرده‌اید؟»
بعد از این سخنان و حواشی ایجاد شده، فتاح در یک مصاحبه از حداد عادل عذرخواهی کرد که باز هم ماجرای حداد عادل و قدرت او، مورد نقد افکار عمومی قرار گرفت.
شهریه این مدارس به گواه برخی که در آن تحصیل کرده‌اند، در دسته گران قرار می‌گیرد که البته برخی دیگر معتقدند شهریه گرچه بالا است اما از برخی مدارس دیگر پایین‌تر است! همچنین یکی از دانش‌آموزان سابق این مدارس به نام مرتضی روحانی که از همان طیف محافظه‌کاران نیز محسوب می‌شود، پس از سخنان همسر حداد عادل، در توییتر نوشت که این مجموعه درباره شهریه با خانواده‌های دانش‌آموزان «راه می‌آید». با این وجود این مدارس نیز مانند دیگر مدارس غیرانتفاعی، جای هر قشر و هر دانش‌آموزی نیست و باز هم می‌توان گفت که مدرسه «بچه‌پولدارها» است.
«سلام»؛ برخاسته از خانواده حجاریان
مدرسه‌داری اما مختص به طیف محافظه‌کاران نیست؛ «احمد (سعد) حجاریان» برادر سعید حجاریان بنیانگذار مدارس سلام بوده است؛ دو مدرسه‌ای که کارشان را با مقطع دبیرستان آغاز کردند و در ادامه گسترش یافت. مدرسه غیرانتفاعی «سلام» برآمده از خانواده حجاریان، به عنوان یکی از نازی‌آبادی‌های سیاست ایران است. بچه‌های نازی‌آباد مانند حجاریان، نقش زیادی در سیاست و مدیریت سطوح مختلف کشور داشته‌اند.
۱۴ دبیرستان دخترانه و پسرانه در تهران، تبریز و کرج، ۴ واحد راهنمایی دخترانه و پسرانه در تهران و ۴ واحد ابتدایی دخترانه و پسرانه در تهران از جمله مدارس مجموعه سلام هستند که البته این آمار مربوط به قبل از آخرین تغییر سیستم آموزشی است. به نوشته وبسایت مدارس سلام، «تمام واحدهای فوق در املاک استیجاری و با حداقل امکانات لازم جهت آموزش مناسب» هستند. به عبارت دیگر بنا بر اظهار مسوولان این مدارس، مجموعه آموزشی سلام از زمین‌های دولتی استفاده‌ای نکرده است.
الیاس قالیباف، مدرسه‌دار سابق
به غیر از اینها، فرزند محمدباقر قالیباف هم یکی از مدرسه‌داران بوده است؛ الیاس قالیباف، در تشکیل مدرسه «مهر هشتم» حضور داشته است. این موسسه صاحب مجموعه آموزشی «مهر هشتم» است که در محله متمول‌نشین و گرانقیمت سعادت‌آباد قرار دارد. الیاس قالیباف در این موسسه چندین دوره به عنوان مدیرعامل فعالیت داشته است.
هرچند سال 1393 محمدباقر قالیباف در واکنش به برخی شایعات مبنی بر بازداشت فرزندش گفته بود «فرزند من یک معلم است»، اما سه سال قبل از آن، الیاس قالیباف و شرکایش موسسه‌ای به نام «نوآوران آموزشی شمس‌‌الشموس» تاسیس کردند.
مجموعه آموزشی مهر هشتم، صاحب دو دبستان و مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه است. شعار موسسه «نوآوران آموزشی شمس‌‌الشموس» طبق آنچه در وبسایت خود منتشر کرده، «یادگیری برای زندگی معنوی» است.
اسفندماه 1401، تغییراتی در موسسه «نوآوران آموزشی شمس الشموس» ایجاد شد که بر طبق آن الیاس قالیباف سهم شراکت خود را دریافت کرده و از جمع شرکای این موسسه خارج شد. نکته قابل توجه میزان سهم‌الشرکه الیاس قالیباف در آگهی تغییرات روزنامه رسمی، یک میلیون ریال یا یکصد هزار تومان اعلام شده است که کمی عجیب به نظر می‌رسد.
نکته دیگر اینکه در همین آگهی تغییرات، اعلام شده که موسسه «خیریه متوسلین به امام رضا (ع)» به نمایندگی حسین شیرزادفر نیز «با دریافت کلیه سهم‌الشرکه خود به مبلغ ۹۹۰.۰۰۰ ریال از موسسه خارج گردید.» به عبارت دیگر، موسسه خیریه متوسلین به امام رضا (ع) از جمله شرکای موسسه «نوآوران آموزشی شمس‌‌الشموس» بوده است.
موسسه «خیریه متوسلین به امام رضا (ع)» همان موسسه خیریه معروفی است که با نام «زهرا سادات مشیر استخاره» همسر محمدباقر قالیباف گره خورده است. از اعضای ابتدایی هیات‌مدیره این موسسه، می‌توان به فرهاد یعقوبی قزوینی از دوستان و همکاران قالیباف اشاره کرد. در آخرین آگهی تغییرات این موسسه خیریه، «عباس ایروانی» و «سید محمد صادق خرازی» به عنوان «بازرس علی‌البدل برای مدت یکسال مالی» انتخاب شدند.
امیدواری برای تربیت نسل بعدی مدیران جمهوری اسلامی
به غیر از مدارس مذکور، مدارس دیگری هم هستند که نزدیک به برخی جریانات و چهره‌ها محسوب می‌شوند، اما مانند این مدارس شهرت و قدرت ندارند. با این حال مدارس نزدیک به چهره‌های حاکمیتی از محل‌هایی هستند که مسوولان‌شان امید دارند نسل‌های بعدی مدیران جمهوری اسلامی از میان دانش‌آموزان این مدارس بیرون بیایند. مدارسی که اگر دانش‌آموز خانواده متمولی نداشته باشد شانس حضورش بسیار کم می‌شود. با این وجود، مدارس چهره‌ها را باید مدارس «مدیرساز» نام برد؛ مدارسی که از کودکی و نوجوانی دانش‌آموران را تحت آموزش‌های فرهنگی و مذهبی و بعضا سیاسی مدنظر خود قرار می‌دهند.
منبع: etemadonline-637586
