فرش دستباف، محبوب‌ترین نوع فرش در بین ایرانیان

فرایند بافتن فرش دستباف ایرانی

فرش دستباف و فرش دستباف مدرن الهام‌بخش است. صنعتگران، هنرمندان، طراحان، بافندگان و همه کسانی که در ساخت یک فرش نقش دارند، زمانی که برای اولین بار شروع به طراحی فرش می‌کنند، با خود پیمان می‌بندند. با هر تلاشی که می‌کنند به فرش جان می‌بخشند و آن را بی‌نظیر و زیبا جلوه می‌دهند. وقتی آماده شد، این فرش قلب میلیون‌ها نفر را لمس می‌کند و در نهایت به خانه یک نفر می‌رسد؛ و آن جاست، قطعه‌ای از هنر که در خانه‌ات قرار گرفته، چنان نفس‌گیر که روحت را به هیجان می‌آورد. در سکانس پایانی فیلم سینمایی کمال‌الملک اثر زنده‌یاد علی حاتمی زمانی که یک قالیباف فرش به زیر پای استاد به‌منظور تبرک پهن می‌کند، فرش دستباف ایرانی از زبان کمال‌الملک یکی از بزرگ‌ترین نقاشان تاریخ ایران این‌گونه حکایت شده: استاد تویی هنر این فرشه، شاهکار این تابلوست! دریغ که همه عمر یک نظر به زیر پا نینداختیم. هنر این ذوق گسترده است!

رنگرزی نخ فرش دستباف

رنگرزی نخ مرحله بعدی است که یک روش سنتی است و نخ به‌طور مکرر در رنگ غوطه‌ور می‌شود تا از یکنواختی رنگ اطمینان حاصل شود. معمولاً در فرش دستباف از روش رنگرزی طبیعی استفاده می‌کنند و پالت رنگ‌های قرمز، زرد، آبی و قهوه‌ای رنگ‌های طبیعی، عمیق، زنده و درخشان را تا رنگ‌های بی‌شمار رنگ‌های مصنوعی پوشش می‌دهد. مرحله بعدی چرخاندن نخ در وان آب گرم است. رنگ برای مدت‌زمان از پیش تعیین شده بر اساس رنگ، نوع رنگ و تیرگی موردنیاز تا دمای نزدیک به جوش گرم می‌شود. پس از رنگ‌آمیزی، نخ‌ها بخار پز و شسته شده و در زیر نور خورشید خشک می‌شوند. روند رنگرزی و تولید نخ‌های رنگی به‌قدری زیبا و جذاب است که نوعی مکاشفه در قدیم به‌حساب می‌آمده، از همین رو قالیبافان عموماً انسان‌هایی با روح‌های بزرگ و بی‌آلایش بوده‌اند. دلیل دیگر اینکه فرش دستباف، محبوب‌ترین فرش در بین ایرانیان به شمار می‌رود همین موضوع است.

سپس نخ را به‌صورت گلوله‌های بزرگ در می‌آورند و برای بافندگان می‌فرستند. قبل از شروع بافت، طرح کامل فرش روی یک کاغذ گراف به‌عنوان مرجع به بافندگان داده می‌شود.

فراهم کردن دار قالی

نمی‌توان از حرکت موزون انگشتان بافنده چشم برداشت. پس از راه‌اندازی دستگاه بافندگی، نخ‌های عمودی را به دستگاه بافندگی می‌بندند که به آن تار می‌گویند. تارها معمولاً از پنبه ساخته می‌شوند و سطح ایده آلی را برای یک فرش صاف و لطیف فراهم می‌کنند. این نخ‌ها در نهایت تبدیل به حاشیه فرش می‌شوند. بافنده با چیدن ردیف‌های افقی به نام پود، تارها را محکم می‌کند و تار را در هم می‌پیچد تا پایه‌ی فرش را ایجاد کند. پود معمولاً از پنبه، پشم یا ابریشم ساخته می‌شود. پود همچنین لبه‌های فرش را ایجاد می‌کند که فرش را در کنار هم نگه می‌دارد. به‌این‌ترتیب گره به گره، سانت به سانت، بافنده با دقت کار می‌کند تا طرح کامل شود. همان‌طور که مشاهده می‌کنید تمام مراحل بافت فرش روندی شبیه سیر و سلوک دارد. محبوب‌ترین فرش در بین ایرانیان به گونه‌ای بافته می‌شود که روح بافنده در آن متجلی است.

برش و اصلاح نهایی فرش دستباف

فرش تمام شده از دار جدا می‌شود و طرح‌ها و نقش‌ها با قیچی تراشیده می‌شوند. فرش از نظر ابعاد و نسبت به رنگ، کیفیت پرز و جزئیات بررسی می‌شود. پس‌ازآن به اندازه دلخواه بریده شده و صیقل داده می‌شود که به آن برش می‌گویند. امروزه این فرایند توسط یک ماشین کنترل می‌شود و فرش را برای جنبه‌های ظریف تکمیل آماده می‌کند. فرش‌ها بسته به طرح به روش‌های مختلفی تکمیل می‌شوند. مرزهای بین الگوها بریده شده و پاک و خطوط پرز با دست مرتب می‌شوند. این فرآیند برش دادن نواحی پرز فرش به‌منظور ایجاد ظاهری سه بعدی است. محبوبیت فرش دستباف تنها به دلیل ظاهر زیبا و بی‌نظیر آن نیست بلکه به دلیل روند بافت آن است.

قالی‌شویی

درنهایت فرش را با خیساندن آن در آب شسته و سپس آب آن را با فشار بیرون می‌آورند که کثیفی و رنگ اضافی را از بین می‌برد. به‌این‌ترتیب فرش چندین بار شسته می‌شود تا تمام گردوغبار، مواد شوینده، کثیفی و ذرات نخ از بین برود. سپس فرش به‌صورت صاف روی زمین گذاشته می‌شود و توسط آب با فشار تمیز می‌شود. سپس از یک تخته چوبی که در یک لبه آن تیز شده است استفاده می‌کنند تا آب را از داخل پرز فرش عبور دهند. این کار ناخالصی‌های جمع شده در طول فرآیند بافت را از بن می‌برد. سپس فرش در زیر نور خورشید قرار می‌گیرد تا کاملاً خشک شود و رنگ‌ها تثبیت شوند. در همین حال، رنگ‌ها کمی محو می‌شوند و رنگ زیبایی را به فرش می‌دهند تا محبوب‌ترین فرش در بین ایرانیان از نظر رنگی و کیفی هم به کمال برسد.

کلام آخر

هرچند که سال‌ها و قرن‌ها بگذرد، محبوب‌ترین فرش در بین ایرانیان، فرش دستباف خواهد بود. همان‌گونه که تمام ایرانیان در هرجای دنیا که باشند، عطر کوچه باغ‌ها و نسیم خنک درختان، بوی خاک نم خورده و... را دوست دارند، فرش دستباف ایرانی در روح جمعی ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. این شاهکار هنری در تمامی جهان‌ زبانزد بوده و از دیرباز مورد توجه هندوستان قرار می‌گرفته است. مجموعه آقای فرش با گردآوری بهترین فرش‌های دستباف ایرانی مانند فرش تبریز و ... تلاش کرده تا شکوه این اثر هنری ملی را پاس داشته و برای مشتریان عزیز شرایطی را فراهم آورد تا بهترین فرش دستباف مورد نظر خود را انتخاب و خریداری نمایند.