زیرکی سعودی‌ها از برگزاری نشست صلح اوکراین!

ماهان نوروزپور: عربستان در صدد است در مساله‌ی جنگ اوکراین ابتکار عمل را به دست بگیرد. به گزارش نیویورک‌تایمز عربستان چهل کشوری که عمدتا در حاشیه‌ی جنگ بوده‌اند برای گفت‌وگو در راستای پیدا کردن راه‌ حل صلح به جده دعوت کرده است. اگرچه به گفته‌ی برخی از کارشناسان این اجلاس که بدون حضور روسیه با میزبانی عربستان برگزار می‌شود؛ می‌تواند مقدمه‌ای جدی برای رسیدن به صلح بین روسیه و اوکراین باشد. به نظر می‌رسد عربستان با توجه به رابطه‌ی متوازنی که با روسیه و اوکراین دارد، شانس بیشتری از ترکیه، چین،اسرائیل یا کشورهای آفریقایی برای به دست گرفتن ابتکار عمل داشته باشد. اما آیا بن‌سلمان ظرفیت دیپلماتیک لازم برای رسیدن به راهکار صلح را دارد؟ آیا غربی‌ها امیدی به عربستان برای چنین نقش‌آفرینی بین‌المللی را دارند؟ در مورد این پرسش‌ها با نصرت‌الله تاجیک، سفیر پیشین ایران در اردن و کارشناس مسائل بین‌الملل گفت و گو کردیم:

آیا عربستان قدرت دیپلماتیک لازم برای میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین را دارد یا این اجلاس صرفا جاه‌طلبی بن‌سلمان است؟

ابتدا باید به این نکته توجه کرد که خاورمیانه وارد یک دوران نوسازی سیاسی-اجتماعی شده است و کسانی موفق هستند که بتوانند با تشخیص صحیح ویژگی‌ها و ظرفیت‌های ساختار قدرت جهانی و روندهائی که تولید قدرت نرم بین المللی با هزینه کمتری می‌نماید را سرلوحه کار خود قرار دهند. با گذشت بیش از یک دهه آشوب و التهاب از سال ۲۰۱۱ با خیزش‌های سیاسی اجتماعی بهارعربی و تبعات آن که متاسفانه بخاطر مداخلات خارجی و مدیریت غربی‌ها نتیجه‌ی مطلوبی هم دست‌گیر اعراب نشد؛ دولت‌های عربی دارند سلسله اصلاحاتی را انجام می‌دهند که از تکرار چنین حوادثی جلوگیری بکنند. تحولات و اتفاقاتی که به تازگی رخ می‌دهند مثل برگزاری همین اجلاس در جده توسط عربستان را نباید با نگاه خاورمیانه‌ی پیشین بررسی کرد. بلکه باید می‌بایست در فضا و جو جدید خاورمیانه که دوران نوسازی خود را آغاز کرده است اقدام به تفسیر آن‌ها کرد. در چنین فضایی کشورها در تلاشند تا با تمسک به سلسله اصلاحاتی در زمینه‌های حقوق بشری، زیست‌محیطی، صلح دوستی و ژست خشونت پرهیزی، قدرت نرم و جایگاه بین‌المللی خود را افزایش دهند. ممکن است اعراب با استانداردهای غربی بسیار فاصله داشته‌ باشند اما همین که در ظاهر خود را مشتاق رسیدن به استانداردهای غربی نشان می‌دهند؛ باعث بهبود جایگاه و موقعیت بین‌المللی آن‌ها می‌شود.

تلاش عربستان برای تبدیل شدن به محل مراجعه‌ی بین‌المللی، نشان دهنده‌ی علاقه‌ و اشتیاق مسئولین جوان این کشور به نقش آفرینی بین‌المللی است. از ابتدای جنگ روسیه و اوکراین عربستان سعی کرد که نقش آفرینی متوازنی را ایفا بکند. از طرفی با روس‌ها ارتباط نزدیکی برقرار کرد از آن سو رابطه‌ی خود با اوکراین را نیز حفظ کرد. این سیاست عربستان به این کشور این فرصت را می‌دهد که چهره‌ی زشتی که از عربستان بخاطر کشتارها و جنایتش در یمن در فضای بین‌المللی ایجاد شد را پاک و بازسازی کند تا بتواند نتایج مطلوبی را از چهره‌ی پاکسازی شده‌ی خود به دست بیاورد. اصولا میانجی‌گری یک ژست سیاسی است که فرصت نقش آفرینی‌های زیادی را در صحنه‌ی بین‌المللی برای یک کشور ایجاد می‌کند. کشورهای زیادی خواستند میانجی بین روسیه و اوکراین بشوند اما هیچ‌کدام راه به جایی نبردند چرا که هنوز انرژی نهفته در این جنگ به پایان نرسیده است. عربستان هم خیلی بعید است که به نتیجه‌ی خاصی برسد اما همین ژست سیاسی امتیاز خوبی برای سعودی‌ها دارد. این اجلاس برای عربستان یک فرصت است؛ فرصتی که متاسفانه ما نتوانستیم برای کشور خود خلق کنیم. و برعکس با امضای تفاهم جدید با عربستان و باز شدن نسبی وزنه یمن از پای عربستان این شرایط را برای نقش آفرینی سعودیها فراهم کرده ایم!

دستورکار نشست امروز جده درباره اوکراین چیست؟

عربستان نتایج مذاکرات درباره اوکراین را به روسیه اطلاع‌ می‌دهد

آیا آمریکایی‌ها اعراب را برای چنین نقش‌آفرینی مناسب می‌دانند و اجازه می‌دهند که ریاض در این زمینه امتیازات دیپلماتیک را نصیب خود کند؟

اول باید به این سوال پاسخ بدهیم که آیا آمریکایی‌ها اصلا قائل به خاتمه‌ی جنگ هستند؟ به نظر من نه! آن‌ها علاقه‌ای به متارکه‌ی جنگ ندارند و با توجه به تسلیحاتی که در اختیار اوکراینی‌ها می‌گذارند؛ نشان می‌دهند که مشتاق به ادامه‌ی جنگ هستند. آن‌ها می‌خواهند روسیه را بیشتر درگیر جنگ کنند تا هر چه بیشتر موقعیت بین‌المللی و منطقه‌ای روسیه را تضعیف کنند. البته اروپایی‌ها بخاطر اینکه بلایا و مصیبت‌های جنگ را به طور محسوس لمس می‌کنند؛ تا حدی به خاتمه‌ی جنگ علاقه مند هستند هر چند در بین آن‌ها هم نظرات و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. اروپایی‌ها هم تا حدی بدشان نمی‌آید که روسیه درگیر جنگ باشد. اما هنوز هیچ شاهدی بر علاقه‌ی عملی آمریکا به پایان جنگ وجود ندارد.

آمریکایی‌ها بیشتر می‌خواهند که محتوای این اجلاس علیه روس‌ها باشد تا اینکه صلحی از آن بیرون آید! بیشتر امید آمریکا این است که در پرتو چنین اجلاسی حرکت ضد روسی و یک تقبیح بین‌المللی علیه روسیه و شخص پوتین بوجود آید. طبیعتا در چنین اجلاسی که روس‌ها هم حضور ندارند نباید انتظار داشت که به فرمولی برای صلح دست پیدا شود. وقتی طرح نسبتا متوازنی که چینی‌ها دادند با اینکه اهرم لازم را هم علیه روس‌ها داشتند؛ جدی گرفته نشد؛ از چنین اجلاسی انتظار زیادی نباید داشت. آمریکایی‌ها هم روی خوشی به طرح چینی ها نشان ندادند. زیرا هنوز انرژی جنگ کامل تخلیه نشده است که دو طرف پشت میز مذاکره بنشینند و شرایط خارجی نیز آماده برقراری صلح نیست. لذا این اجلاس هم یک نوع بررسی مسائل پیرامون جنگ و نتیجه‌اش یک امتیاز خبری و رسانه‌ای برای عربستان است و نه بیشتر. البته بدلیل اینکه هنوز جو سلاخی خاشقچی و جنایت بن سلمان در یمن بر افکار عمومی دنیا وجود دارد بعید است عربستان هم خیلی امتیازی نصیبش شود. اگرچه آمریکایی‌ها هم بی‌میل نیستند که به شست و شوی چهره‌ی خراب‌شده‌ی عربستان در جنگ یمن کمک بکنند ، اما هنوز افکار عمومی آمادگی کامل برای این امر ندارد.

آیا این فرصت دیپلماتیک پاداش آمریکایی‌به اعراب در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل است؟

هیچ پاداشی در کار نیست. عادی‌سازی رابطه‌ی عربستان -اسرائیل نه به بار است نه به دار. اگر منظور شما از عادی‌سازی روابط در سطح دولتی و رسمی است؛ باید عرض کنم هنوز خیلی زود است که این دو کشور به چنین نقطه‌ای برسند. عادی‌سازی در این سطح پیچیده و به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد. اگر هم منظور شما در سطح شرکت‌های خصوصی است که چندین سال از عادی‌شدن روابط این دو کشور در سطح خرد و مخصوصا تعاملات اقتصادی و فن اورانه بین این دو می‌گذرد. بسیاری از پروژه‌های خصوصی بین این دو کشور انجام گرفته است. این اجلاس همانطور که عرض کردم بیشتر برای بهبود چهره‌ی بین‌المللی عربستان است اما اینکه چه میزان موفق شود بستگی به عوامل زیادی و از جمله آنچه در اجلاس میگذرد دارد. هر چند آمریکایی‌ها مایل اند که این اجلاس چهره‌ی روسیه را مخدوش کند اما عربستان به عنوان میزبان نمی‌تواند یک موضع تند ضد روسی اتخاد کند. آن بیانیه‌ی پایانی احتمالا هر دو کشور را دعوت به صلح و دوستی خواهد کرد. و لذا این اجلاس چندان تاثیرگذاری عملی نخواهد داشت.

نظر روس‌ها در مورد این اجلاس چیست؟ آیا آن‌ها به اعراب برای برگزاری چنین اجلاسی اعتماد دارند؟

ببینید همه‌ی کشورها به دنبال منافع هستند. در صحنه بین المللی اعتماد به هیچ چیز نیست ولی اعتمادسازی بین کشورها اتفاق می‌افتد تا بازی‌ها برد برد تمام شود. روسیه از امکانات اعراب استفاده می‌کند. پوتین پاسخ نادرست و بدی به مساله‌ی گسترش ناتو به سمت مرزهایش داد و این کشور را وارد یک جنگ فرسایشی کرد که در حال فرسوده کردن روسیه است. این مساله می‌تواند باعث افزایش تنش‌های منطقه‌ای بشود. ما هم که خواسته یا ناخواسته و بدون توجه به پیوست‌های سیاسی-اجتماعی و امنیتی به روسیه پهپاد فروختیم و خودمان را به اشتباه درگیر کردیم. اگر چه فروش پهپادها نقش آفرینی ما را در سطح بین‌المللی افزایش داد اما باید دید که آیا تبعات منفی‌اش بیشتر از فوایدش نیست؟ اگر اینطور باشد ترازنامه‌ی ما منفی خواهد بود. ما باید با یک سلسله اقداماتی روابط خود را متوازن نگه می‌داشتیم. اگر چه بخاطر فاجعه‌ی دردناک هواپیمای اوکراینی روابط ما با اوکراین مطلوب نبود؛ اما ما باز باید تلاش می‌کردیم که روابط خود را بین روسیه و اوکراین متوازن نگه می‌داشتیم تا فرصت نقش آفرینی‌های بیشتری داشته باشیم نه اینکه متهم به شرکت در جنگ شویم. ظرفیت منطقه‌ای و بین المللی ایران به شدت بیش از عربستان است اما ما از فقدان طراحی سیاسی برای بازیگری و افزایش کارتها و اهرم‌های بازی بین المللی خود رنج می‌بریم! سیاستمداران ما ضرورت دارد بیشتر به ظرفیت‌های ایران و استفاده از این ظرفیت‌ها در نقش آفرینی های بین المللی توجه کنند. به بحث اصلی بازگردم. مساله اعتماد به اعراب نیست؛ مساله این است که پوتین می‌خواهد از همه‌ِ ظرفیت‌ها و امکانات اعراب استفاده بکند.من بعید می‌دانم که چنین اجلاسی کمکی به روسیه بکند و پوتین را از این وضعیت خارج کند و شاید اوکراین بیش از روسیه از این اجلاس بهره ببرد و عدم شرکت روسیه در این اجلاس که نقطه ضعف مهمی برای اجلاس است نیز به همین دلیل است ولی روسیه با تشکیل اجلاس مخالفت نمیکند تا اینگونه تلقی نشود که با صلح مخالف است. در یک جمع‌بندی اجلاس جده کمکی به برقرار صلح نمیکند و به دلیل پیچیدگی‌های روابط روسیه و اوکراین و اهدافی که پوتین دارد و نقش غیر شفاف امریکا در این زمینه بعید است اتفاق خاصی جز ایجاد یک جریان خبری به نفع عربستان که آن هم خیلی قوی نخواهد بود حاصلی ندارد!

۳۱۳۳۱۳