۷ روز از وقوع حادثه تلخ هواپیمای اوکراینی می‌گذرد و تاکنون جز ۷ نفر، دیگر توییترنشینان دولت تمایلی برای نوشتن و همدردی درباره حادثه هواپیمای اوکراینی نشان نداده‌اند. در تلاطم روز‌هایی که تمییز خبر و سره از ناسره دشوار بود و در طوفان خبری روز شنبه که بر سر میلیون‌ها ایرانی آوار شد، تنها چند توییت انگشت‌شمار از هزاران توییت این ۲۰ نفر هم‌درد و هم‌دل با این قضیه شد.
البته همچنان این سوال مطرح است که اعضای رده بالای دولت به کدام دلیل در شبکه‌های مجازی فعالیت دارند و با استفاده از این ابزار فیلترشده، می‌خواهند سر کدام صحبتی را باز کنند که نمی‌توانند به خبرنگاران بگویند. این گزارش تحلیلی است بر چند و، چون حضور ۳۶ نفر از کابینه دولت دوازدهم، شامل رییس‌جمهوری، هیات‌وزیران، معاونان رییس‌جمهوری، روسای سازمان‌های وابسته به ریاست‌جمهوری و برخی سازمان‌های دیگر مثل صدا و سیما و شهرداری در شبکه اجتماعی توییتر. آنچه پیش رو دارید تحلیل رفتار اعضای کابینه دولت در شبکه‌های اجتماعی است با این موضوع که بررسی کنیم و ببینیم آن‌ها تا چه اندازه اهل اظهارنظر، پاسخگویی و موضع‌گیری هستند.
چگونه این گزارش تهیه شد؟
اطلاعات آماری منتشر شده در این گزارش بر مبنای بررسی ۲۰ حساب کاربری توییتر تا ساعت ۱۵ روز سه‌شنبه، ۲۴ دی ماه است. لازم به ذکر است در این گزارش «پاسخ‌دادن» به معنا «Reply» زدن به حساب کاربری دیگری است و چنانچه شخصی در متن توییت خود خطاب به شخصی یا اشخاصی پاسخی داده باشد، در این آمار لحاظ نشده است. چنانچه حساب‌های فعال توییتری بیش از هزار توییت منتشر کرده باشند، با توجه به محدودیت‌های وب‌سایت مورداستفاده به بررسی هزار توییت آخر آن‌ها اکتفا شده است و دیگر تحلیل‌ها و آمار منتشر شده هم به این اطلاعات متکی است. برای تحلیل هشتگ‌های پرکاربرد و سایر اطلاعات این گزارش از وب‌سایت accountanalysis.app/twitter بهره گرفته شده است.
چه کسانی پرطرفدارند؟
توییتر میان پاستورنشینان محبوبیت بیشتری به نسبت اینستاگرام دارد. از ۳۶ نفر مورد بررسی، ۲۰ نفر حساب کاربری توییتر و ۱۶ نفر حساب کاربری اینستاگرام فعال دارند.
پرمخاطب‌ترین عضو کابینه دولت دوازدهم در شبکه توییتر، محمدجواد ظریف خوانساری، وزیر امور خارجه با یک میلیون و چهارصدهزار فالوئر است. پس از او حساب فارسی حسن روحانی، رییس‌جمهوری با ۷۵۹.۳ هزار فالوئر، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با ۲۱۵.۷ هزار فالوئر، اسحاق جهانگیری، معاون اول ریاست‌جمهوری با ۱۸۵.۷ هزار فالوئر، معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهوری و امور زنان و خانواده با ۱۱۹.۳ فالوئر و حسام‌الدین آشنا، رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک و مشاور رسانه‌ای رییس‌جمهور، با ۱۱۳.۳ هزار فالوئر در جایگاه شش مسوول دولت قرار می‌گیرند که مخاطبانی بالای صدهزار نفر دارند.
قیاس این جایگاه‌ها در اینستاگرام، اقلا در رده‌های بالا با توییتر تقریبا یکسان است. حسن روحانی با ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر از وزیر خارجه‌اش در اینستاگرام پیشی گرفته است. پس از روحانی، ظریف با ۷۴۶ هزار فالوئر، محمدجواد آذری جهرمی با ۵۷۵ هزار فالوئر، اسحاق‌جهانگیری با ۳۲۷ هزار فالوئر و معصومه ابتکار با ۱۸۹ هزار فالور پنج صدرنشین دولتی‌ها در اینستاگرام هستند. حسام‌الدین آشنا در اینستاگرام حساب‌کاربری رسمی ندارد و به جز این پنج نفر، حساب دیگری از اعضای کابینه دولت دوازدهم بالای صدهزار فالوئر ندارد.
چه کسانی غایبند؟
عبدالعلی علی‌عسگری، رییس سازمان صدا و سیما؛ امیر حاتمی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح؛ سید علیرضا آوایی، وزیر دادگستری؛ عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ سید محمدعلی شهیدی، رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی؛ سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور؛ فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رضا اردکانیان، وزیر نیرو؛ منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛ حسینعلی امیری، معاون رییس‌جمهور در امور مجلس؛ لعیا جنیدی، معاون حقوقی ریاست‌جمهوری نه در توییتر و نه در اینستاگرام حساب فعال شخصی ندارند.
علاوه بر این برخی از اعضای دولت در یکی از این دو رسانه فعال هستند. ۸ نفر تنها در توییتر حساب کاربری فعال دارند از جمله مشاور رسانه‌ای رییس‌جمهور؛ وزیر ورزش و جوانان؛ وزیر نفت؛ وزیر میراث‌فرهنگی؛ گردشگری و صنایع‌دستی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ وزیر صنعت، معدن و تجارت؛ وزیر آموزش و پرورش و رییس سازمان اداری و استخدامی کشور علی‌رغم فعالیت در توییتر حساب اینستاگرامی ندارند و در کنار اینها، وزیر اطلاعات، وزیر راه و شهرسازی و وزیر کشور ۳ عضو هیات کابینه هستند که علی‌رغم اکانت ایسنتاگرامی فعال، در توییتر فعالیت ندارند.
چقدر توییت می‌کنند؟
معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده با ۵ هزار و ۷۱۰ توییت در راس توییت‌کنندگان هیات دولت قرار می‌گیرد، پس از او به ترتیب، حسام‌الدین آشنا با ۴ هزار و ۴۲۶ توییت؛ رییس‌جمهور با ۳ هزار و ۳۸۹ توییت؛ آذری جهرمی با هزار و ۱۵۴ توییت، چهار نفری هستند که تاکنون بیش از هزارتوییت کرده‌اند. کم‌توییت‌کنندگان جدول هم در مقام نخست وزیر صنعت، معدن و تجارت با ۳ توییت و وزیر نفت با ۴ توییت است. در اینستاگرام محمد شریعتمداری بیش از دیگران فعال است و با هزار و ۵۵۸ پست در راس فعالان اینستاگرامی دولت قرار دارد. اسحاق جهانگیری با هزار و ۲۵۹ پست، محمود واعظی با هزار و ۲۵۳ پست، معصومه ابتکار با هزار و ۱۵۲ پست و رییس‌جمهور با هزار و ۱۰۰ پست در رده‌های دیگر قرار دارند.
چرا توییت می‌کنند؟
بررسی نوع توییت‌های منتشر شده از ۲۰ حساب فعال این جمع نشان می‌دهد که بخش اعظمی از نوشته‌های منتشر شده در توییتر، به شکل «توییت» هستند، به این معنا که پاستورنشینان توییت‌نویس بیشتر (۷۲ درصد) تمایل دارند در حساب‌های توییتری خود بنویسند و احتمالا این نوشته‌ها مبتنی بر گزاره‌های خبری است. ۱۷ درصد دیگر محتوای این توییت‌ها بازنشر دیگر نوشته‌ها در توییتر است و از این میان فقط ۵ درصد نوشته‌ها پاسخ به حساب‌های فعال دیگران است.
تاکنون حدود ۷۰۰ پاسخ از این جمع ۳۶ نفره خطاب به دیگر توییترنشینان منتشر شده است. وزیر جوان با ۳۷۹ پاسخ (از میان هزار توییت آخر) در صدر پاسخ‌دهندگان توییتری قرار می‌گیرد، پس از او حسام‌الدین آشنا از میان ۱۰۰ توییت آخر خود صرفا ۱۷۸ توییت را به پاسخگویی به دیگران اختصاص داده است و نفر سوم وزیر فرهنگ و ارشاد با مجموع پاسخ ۷۷ توییت است. اختلاف معنادار فالوئر (دنبال‌کنندگان) و دنبال‌شوندگان این حساب‌های کاربری حاکی از آن است که حضور دولتی‌ها در توییتر، بیش از آنکه نشان‌دهنده تعامل آن‌ها با سایر توییترنشینان باشد، گویای این واقعیت است که این جمع ۲۰ نفره از دولت از توییتر به عنوان ابزار خبرگزاری استفاده می‌کنند.
اینجاست که این سوال مطرح می‌شود که در این صورت کار خبرگزاری‌ها چیست؟ در حالی که تمام وزارتخانه‌ها و شعبه‌های مختلف دولت دست به تاسیس خبرگزاری‌های مختلف زده‌اند، اعضای دولت چرا به توییتر که فضای تعامل و هم‌رسانی است، به چشم خبرگزاری نگاه می‌کنند و حتی اگر به این چشم به توییتر نگاه می‌کنند و از برج عافیت تنها متن‌های ۱۴۰ کلمه‌ای را در شبکه‌ای پیچیده از اطلاعات به حال خود رها می‌کنند و می‌روند، چرا این توییترنشینان در روز‌های سخت خبررسانی از همین ابزار برای همدلی با جامعه، اقلا جامعه‌ای که در این فضا زیست می‌کند، اقلا هزاران نفری که زیر نام آن‌ها به «چند کا» تبدیل شده‌اند، واکنش درخوری نشان ندادند؟
چه کسانی به هواپیمای اوکراینی واکنش نشان دادند؟
«هشدار، به کارگزاران ایرانی‌تبار رسانه‌های فارسی‌زبان هشدار داده می‌شود از مشارکت در جنگ روانی مربوط به هواپیما‌های اوکراینی و همکاری با ایران ستیزان خودداری کنند.» پیش از اعلام آن خبر شوم، حسام‌الدین آشنا، مشاور رسانه‌ای ریاست‌جمهوری با نوشتن این توییت موجی از واکنش‌ها را، خصوصا از طرف خبرنگاران به همراه داشت.
روز شنبه، ۲۱ دی ماه و پس از اینکه ریاست‌جمهوری در بیانیه‌ای علت اصلی سقوط هواپیمای اوکراینی را اعلام کرد، آشنا توییت پرحاشیه دیگری نوشت: «شلیک به پدافند اشتباه بود/ شلیک به پدافند هم اشتباه بود.» این توییت مشاور روحانی حدود ۲۰۰ بار ریتوییت شد و حدود ۲ هزار بحث هم زیر آن شکل گرفت.
با این حال توییت سوم آشنا در واکنش به این حادثه تلخ، مبتنی بر عکسی از میدان ولیعصر با عنوان «آه از غمی که تازه شود با غمی دیگر» فقط ۷ بار ریتوییت شد و فالوئر‌های ۱۱ هزار نفری او چندان وقعی به این ابراز همدردی ننهادند. توییت‌های ریاست‌جمهوری و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور به زبان انگلیسی پرواکنش‌ترین توییت‌هایی بودند که اعضای هیات دولت در واکنش به حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی منتشر کردند.
جواد ظریف با نوشتن «یک روز تلخ» در حساب انگلیسی‌زبان خود، روز شنبه دو توییت به انگلیسی در همدلی با داغدیدگان و خانواده‌های قربانیان منتشر کرد که این دو توییت بیش از ۱۰ هزار بار بازنشر شدند. ظریف روز یکشنبه، ۲۲ دی ماه این‌بار به فارسی واقعه رخ‌داده را تسلیت گفت و از وقوع این امر پوزش خواست و شماره تلفنی را از وزارت خارجه منتشر کرد که خانواده قربانیان می‌توانند با آن پیگیر ماجرا باشند.
بیانیه روز شنبه ریاست‌جمهوری در توییتر فارسی رییس‌جمهور نیز منتشر شد و بیش از آنکه بازنشر پیدا کند (۴۳۸ بار)، مورد بحث و مجادله قرار گرفت (۷۰۴۲). ریاست‌جمهوری به فارسی تنها یک بار به این مساله اشاره کرد، در حالی که روحانی در حساب کاربری انگلیسی خود ۳ بار به این ماجرا واکنش نشان داد و همدردی کرد. توییت دوم انگلیسی ریاست‌جمهوری بالای ۹ هزار بار بازنشر شد.
اسحاق جهانگیری، معاون اول ریاست‌جمهوری نیز همزمان با حسن روحانی در توییتر خود نوشت: «باید خود را جای تک‌تک بازماندگان این فاجعه، شهروندان ایرانی و مسوولان بگذاریم تا به عمق و ابعاد آن، از قربانی‌شدن جوانان نخبه تا لطمه دیدن اعتماد اجتماعی و مسائل فنی و نظامی حساس باشیم.» جهانگیری با استفاده از دو هشتگ «جدی» و «شفاف» خواستار پیگیری این ماجرا شده و نوشته بود که خود را شریک داغ سنگین همه خانواده‌های سوگوار و عموم ملت می‌داند.
از میان دیگر اعضای کابینه، معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده در سه توییت به این مساله واکنش نشان داد. ابتکار روز دوشنبه ۲۳ دی ماه با انتشار توییتی اعلام کرد که با خانواده‌های شهدای هواپیمای اوکراین دیداری داشته است و «گفتگو با خانواده شهدای هواپیمای اوکراینی نه فقط از سر وظیفه، بلکه از سر داغداریست.» حدود ۱۲ هزار فالوئر حساب کاربری ابتکار تنها ۲۰ بار این متن را بازنشر کرده و ۲۴۴ بار آن را پسندیدند.
علی ربیعی، سخنگوی دولت تا روز دوشنبه واکنشی به این حادثه نشان نداد تا اینکه دوشنبه در رشته‌توییتی از جلسه دولت و پیگیری قصور ومسوولیت‌های فراموش‌شده در وقوع این حادثه نوشت. این توییت فقط ۷ بار ریتوییت شد. جز وزیر امور خارجه، فقط یک وزیر دیگر در حساب‌های توییتری خود به این ماجرا واکنش نشان دادند: سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی «پیگیری سانحه هوایی را حق ملت» دانسته و نوشته بود که این خواسته نباید با برچسب‌گذاری مخدوش شود.
علاوه بر این، سید عباس صالحی روز شنبه در توییتی به سهم خود از خانواده‌های داغدار هواپیمای اوکراینی عذرخواهی کرده بود که این توییت فقط ۷ بار ریتوییت شد. جمشید انصاری، رییس سازمان اداری و استخدامی کشور نیز با نوشتن «آهوان گم شدند در شب دشت/ آه از آن رفتگان بی‌برگشت» در حساب فعال توییتری خود با خانواده‌های درگذشتگان هواپیمای اوکراین همدلی کرد.
این توییت تا لحظه تنظیم این گزارش تنها ۲ بار بازنشر شده و ۲۴ لایک خورده است. دیگر توییترنشینان، خصوصا محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری که در توییتر بسیار فعال است، به این ماجرا هیچ واکنشی در حساب‌های توییتری خود نشان ندادند.
